Agustin Arrietaren "Sinesmenak eta usteak"
2010ean atera zuen Agustin Arrietak, Alberdania argitaletxean, “Sinesmenak eta usteak” liburu polit bezain sakona, laikotasunaren oinarritze filosofiko sendo bat eskaini duen lehenbizikoa gurean, nik dakidala.
Ez dator bat EAJrekin. “Hezkuntza Laikoa” elkartea alderdi politikoekin bilerak egiten ari da laikotasunaren aldeko bere jarrera ezagutarazteko, batez ere hezkuntzan, ea alderdiak beren programetan zerbait sartzera animatzen diren. Jeltzaleak dira bakarrak garbi esan digutenak ez daudela ados. Zergatik? Kristau fedeak, berez, edonorentzat balio duen etika proposatzen omen duelako.
Hain zuzen, Arrietak dioenaren kontrakoa: “etika kontuetan, Jainkoa aipatzeak ez du ezer konpontzen, erlijioa ez baita moralaren edo etikaren funtsa. Platonek aspaldi erakutsi zigun etika ezin dela erlijioan funtsatu”. (168 or.) Autonomoa eta beregaina baita Arrietarentzat etika, morala, balioen esparru hori; jeltzaleentzat, itxuraz, ez.
Edozelan ere, egiari zor, Sabin Etxean egon ginenean egundoko hotza zegoen kalean, kontraste itzela zazpigarren solairuko moketa goxo, gela dotore eta harrera eskuzabalarekin, eta ezin ukatu, aurrez aurre neukan Zazpiak Bat ederrari so, printzipioak ahaztu eta alderdiko karneta han bertan eskatzeko gogo bizia sentitu nuela. Ana Esther Furundarena zein Jesus Lekerikabeaskoa ordezkari jeltzaleek badakite entzuten eta desadostasuna begirunez adierazten, badakite zer den elkarrizketa zintzoa.
(Jeltzaleekin baino esperientzia kezkagarriagoa izan dugu beste alderdiekin: arrazoia eman digute auzi orotan, baina gero, lege-proposamenen bidez printzipio laikoren bat mamitzeko aukera dagoenean, ez da ezer ageri, edo bestela orokorkeriak baino ez.)
Harira: “Sinesmenak eta usteak” liburuan Arrietak iritziak, sinesmenak, egia eta konstelazio horri dagozkion ideiak aztertzen ditu, ingelesez mintzo den filosofia harturik batik bat abiapuntutzat (Hume, Russell…), eta zentzu komun edo zentzu onaren alde jotzen du. Arrietaren ustez, erlijioa ez bezala, zentzu komuna etikaren oinarri izan liteke; zentzu komunaren arabera, usteek eta sinesmenek egiarekin bat egiteko joera izaten baitute, egiazkoak izan nahi izaten dute.
Erlijioetan, berriz, ez da gisakorik gertatzen. William Jamesek eta Wittgensteinek diotenez, fededunei ez zaie axola beren sinesmenak egiarekin bat egiten ote duen. Fedeak funtzionatzen die, kito.
Badut lankide bat, I.E., Gallarta ingurukoa, arbaso komunistak, bataiatu gabea, atsegina bezain argia. Hamazazpi urte zeuzkala hil zitzaion aita. Sekulako trauma. Fede katolikora konbertitu zen. Dolua gainditzen lagundu zion. Eta, orduz geroztik, fededun jarraitu du. Caritasekin ibiltzen da pobreei, etorkinei eta prostitutei laguntzen. Ez zaizkio asko axola mirariak, Ama Birjinaren birjintasuna, Jesu Kristoren itzulera, gorputzen berpiztea denboraren amaieran, Hirutasun Sainduaren misterioa… Horrelakoetan ez da batere katramilatzen, ez diote denbora galarazten, ez du batere kezkatzen ea egia zientifikoarekin edo zentzu onaren egiarekin bateragarriak ote diren. Fedeak funtzionatzen diola, hori da inporta zaiona.
Bestelakoa izaten da jarrera filosofikoa. André Comte-Sponville filosofoaren ama depresiboak bere burua hil zuen, eta gero alaba txikia ere hil zitzaion. Hamazortzi urte bete arte ez zuen fedea galdu, ederki ezagutzen zituen otoitza eta itxaropena, baina zartako horiek eramateko fedeak ez zion funtzionatu eta filosofiak bai, lagundu egin zion. Comte-Sponvilleren ustez, filosofiak, erlijioak bezala, nolabaiteko zoriona bilatzen du, bizimodu ona; baina, erlijioak ez bezala, ez die egia mingarrienei ezikusia egiten, egia gordinekin konpatibleak diren bizimodu ona eta zoriona bilatzen ditu. Horixe da, halaber, Agustin Arrietaren abiapuntua. Sinestunarentzat, arrazoiak fedearen zerbitzura egon behar du; filosofia, aldiz, era autonomoan ahalegintzen da arrazoia erabiltzen.
Hain zuzen, Max Weber batentzat heteronomiak definitzen du mentalitate erlijiosoa. Erlijioetan, oro har, gure inguruko monoteismoetan bai, bederen, liburu sakraturen batek erabaki izan ditu esparru juridikoa, esparru politikoa, esparru etikoa eta eguneroko bizitza. Erlijiotik askaturiko giza munduan, ostera, mundu laikoan, arrazoi autonomoak erabakitzen ditu legeak, ordezkari eta agintariak, balioak.
Edozelan ere, Jainkoak ez baldin badu inongo zerikusirik egiarekin, Jainkoagan sinestea kontu zeharo pribatua baldin bada, Wittgensteinek eta William Jamesek dioten legez… primeran, benetan hala balitz! Tamalez ordea, behin eta berriro ikusten ari garenez, sinesmen erlijiosoek etengabe bilatzen dute espazio publikoaz jabetzea, diru publikoaz, irakaskuntza publikoaz, eraikin publikoez. Ez dirudi eremu pribatura mugatzearena oso joera indartsua denik gure inguruko elizen jokabideetan.