Hannah Arendt. Arte politikoa
Ez Izateak, baizik aniztasunak harritu du Arendt. Bere gogoetagai guztietan pluraltasuna sustatu du. Oinarriak eta jatorriak berak ere askotarikotzat ditu. Orobat, Arendtek, filosofoen panteoian zalantzarik gabe kokatua izan den emakume bakarrak, ez du bere burua filosofotzat, filosofiak “Gizakiaz” diharduelako, baina ez da Gizakia munduan bizi dena, gizakiak baino, beren aniztasun infinituan, lagun eta herri desberdin ugari. Aholku bat eman die herri txikiei: eustea kosta ahala kosta, diferentzia zaintzen tematzea, “inperio unibertsal bateko hiritarra, super esperanto batean pentsatu eta mintzatuko litzatekeena, munstro bat bailitzateke.”
Breziki XX. mendea pluraltasuna bitasunera mugatzeko amorruak ilundu eta erorarazi du: gu eta besteak, onak gaiztoen aurka. Azkenik gudua, eta bakarra geratu. Pluraltasunari ihes egiteko beste bide bat fusionaturiko taldean, denok anai-arreba, aurkitu uste izan dute Sartrek eta. Arendten ustez ordea bat eginiko taldeak isolamendura darama. Aho batezko komunitatearekin bat letorkeen gizabanakoa bakarrik legoke, ez bailuke ikuspuntu desberdinen esperientziarik.
Baina indibidualismoak bere aldetik uniformizaziora garamatza, gizonak bere bakardadean ez duelako deus abiarazteko gaitasunik. Bakarrik ezin nezake berririk ekarri. Berria sortzeko besteak behar ditut, auzo-ekintzan jardun. Ostera, elkarrengandik bereizi eta bakarturiko gizakiak denborak berdindu eta uniforme eta antzu bilakatzen ditu. Berria ekarri: Heidegger-entzat gizakia “hilkorra” bazen, Arendt-entzat berriz “jaioa” da, jaiotza bakoitzak erabateko berritasuna baitakar mundura, ezohiko pertsona bat, eta denok dugu zer esana.
Hannah Arendtek maiz sentitu zuen pentsatu ahal izateko bakartu beharraren eta pentsaturikoa adierazteko jendartera itzuli nahiaren arteko tentsioa. Tentsio horren argitara interpretatu zuen Platonen kontakizuna leizezuloko kateatuez eta filosofoaren igoeraz argirantz. Hala ere, gehiago dira eta sutsuagoak harreman publikora eta ekintza politikora animatzen duten Arendten idazkiak, jalgi hadi plazara diotenak. “Iraultzetako altxor galdu” zeritzona berpiztu nahi izan baitzuen, hots, zorion publikoa eta libertate publikoa. Nazien aurkako erresistentzian aritutakoek sentitu zorion eta askatasuna: hiritar aktiboen artean gauzaturiko ekimen politikoaren poza, ezarririkoa aldatu eta berria sortzeko elkarrekintzaren kemen alaia.
Politika botereari lotua dago. Baina boterea Arendtentzat ez da filosofia politikoaren ohiko boterea, gobernamendua, estatua eta abar. Boterea gizakien “artean” sortzen da elkartzen direnean, eta bereizten direnean desagertzen. Bestalde, botere hori, alegia, gizatasuna, prozesu automatikoren bat etendakoan ageri da, gertaeren segida berezkoren bat ebakitakoan. Ezinbestekoa zirudien bilakaera natural zein historikoa hautsi eta ezusteko berriaren ernetzeari “mirari” deituko dio Arendtek. Dena den, haustura hori ez du ez askatasun indibidual ez kolektibo gisa pentsatuko, baizik zenbait gizakiren arteko elkarrekintza gisa, pluraltasuna barnebiltzen duena: politika gisa.
Diharduten bitartean dira gizakiak libre, ez lehenago ez ondoren; libertatea, esan bezala, ekintza baita. Musikan ere birtuositatea instrumentua jotzeak berak mamitzen du, ez haratagoko helbururen batek. Grekoek politika gainerako jardueretatik bereiztearren musika jotzearekin alderatu zuten, halaber dantzarekin eta nabigatzearekin, hau da, funtsa ez xede bereziren batean baizik egitean bertan duten jarduerekin. Bestalde, dantzariak, aktoreak eta musikariak ikus-entzuleak behar dituzte, gune publiko antolatu bat, bere birtuositatea erakustekotan; ekintzaile politikoak berdin. Azkenik, bai birtuosoa eta bai politikaria kideen beharrean dira, beren joaldi propioa gauzatuko badute. Arendtek guretzat amestuko du grekoen polisak bere hiritarrei politika antzezteko eta askatasuna erakusteko bermatzen zien agertokiaren antzeko bat.
Hannah Arendtek harreman aktibo politiko libre horretaz gain normaltasunik arruntena bera ere behin eta berriz ikusi baitzuen bere bizialdian birrintzen eta beti mehatxupean, iraultzaile ez ezik kontserbatzaile ere bazen nolabait. “Eskuindar anarkista” ere deitu zioten. Egituraturiko talde bakar bat ere ezin izan zuen jasan behintzat, saiatu zen arren. Naziek judu zen heinean eraso ziotelarik judu gisa iharduki zuen, sionistei lagundu, harik eta atxilotu eta Gurs-era bota zuten arte. Baina gero, beren estatua eraikitzeko israeldarrek eginiko gehiegikeriak behar bezala salatu eta “Nazia ote zen Hannah Arendt?” izenburua lortu zuen frantziar aldizkari ezagun batean.
Bere bikotekideak pasio suharrez maite izan zituen, baina juduak ez. Ezta alemanak edo amerikarrak ere, edo gizarte klaseren bat. Arendtentzat maitasuna ez da kategoria politiko bat. Kontrakotzat dauzka maitasuna eta adiskidetasuna. Maitasunak, fusiozkoa baita, gizakien arteko tartea estutu egiten du eta azkenik suntsitu, ekintza eta politika desagerrarazi. Aldiz, adiskidetasuna bertute politikorik garrantzitsuena da, gizakien “artean” gertatzen baita, bitarte komunean, distantzia egokian.
Poesia biziki maite bazuen ere, Arendtek narratzailearen garrantzi politikoa azpimarratuko du. Bizitza ederra, osoa izango bada, kontatu beharra dago. Narrazioak osatuko du beraz politika. Horretarako ordea historialariak eta teorikoak ez dira egokiak, batetik gertaera xume baina esanguratsuak egitura handien pean estaltzeko joera dutelako, bestetik zurrunegiak direlako egiarekin harremanetan jartzeko orduan. “Zer gertatu zen zehazki?” galderarekin obsesionatzen dira. Narratzaileak zoliagoa ematen du giza kontuen berri. Zeregin politiko erabakigarri hori besteak beste Kafkak, Faulknerrek, eta Karen Blixenek gauzatu zuten ederki.