Labartzari agur. Damua eta katua
Zehaztu beharra dago aurreko sarrerako “pitzadura orokorra” eta “iraganzalekeria” bezalakoak ez direla balorazioak, ezta interpretazioak ere, baizik Ihartzegarairen kideen eta gehien maite dutenen ikuspuntua: Anderrek: “hi ez hago ondo” (186); eta arreba Ixaskunek: “yota hago nerbixoetatik, Antton. Medikutara yoan bihaz ahalik eta azkarrenik.” (173).
Eta horrelaxe ikusten du Anttonek berak bere burua: “ez nabil ni ondo, eta ez gutxiagorik ere. Edozerk hausten nau, edozerk etsipenera eramaten. Ez naiz lehengoa”. (170) Edota “neure honetan, Iparra galduko dut. Eta burua eta zentzumena ere bai.” (174)
Ihartzegarairen baitako borroka, eritasuna dakarkiona, atsotitz bion artekoa da: “joanak joan” eta “izana izen gaiztoa.” Leartzako Peruk bezala, Anttonek ezin du lortu denbora ezinbestean badoala onartzea, beti ari dela guztia aldatzen: “’Joanak joan’ errepikatzen nion neure buruari. Baina faltsuki mintzo nintzaion” (166).
Bigarrena gailenduko zaio: “Behin eta berriz ‘Izana izen gaiztoa’ esaera pozoitsu hura nagusitzen baitzen nitaz, benetan tema astun eta eritasun iraunkor bihurtu arte.” (166)
Iragan galduagatiko min naturalaz bestelakoa da labartzarraren seta. Etengabe zigortzen du bere burua aspaldiko zaurietan ozpina boteaz.
Katuak lagunduko digu oraingoan Ihartzegarairen ezaugarri nagusian (Txillardegiren obra osoko giltzetako batean) barneratzen: hamabi bat urte zituela (orain berrogeita hamar ditu) sarritan joaten zen Goia baserrira arreba Ixaskunekin, bertako neska-mutilekin olgetan. Behin batean, katu beltz gaxte bat leiho baten bestaldean egotera derrigortu zuten. Kristalak gelara sartzea eragozten zion. Zirika aritu zitzaizkion, jausi zen arte. Gorpu anartean beroa berpizten saiatu arren, hilik zen sekula betikoz. Gaztetxoen aieneak eta negar zotinak! Katua lurperatu eta gurutze bat jarri zioten. Anttonek orduan gizakien hilezkortasuna sinesten zuen hor nonbait; katuena ez ordea, kontsolamendu eskasa beraz alde horretatik. Amona bien heriotzek ere ez zuten horrenbeste oinazetu. Erantzukiak eta demandak egingo dizkio atsedenik gabe bere buruari.
Ixaskun zuhurra ahaleginduko da neba kontsolatzen: intentzio txarrik ez dutela izan, ahaztuko zaiola apurka-apurka. Eta Anttonek ziplo: “Etxonat ahaiztu gura, hain zuzen be! Katutxo gizajoa! Eta negarrari eman diot luzaz, oso luzaz. Afaldu ere ez dut egin.” (143).
Hogeita hemezortzi urte igaro dira. Azkeneko hamazazpiak Espainiako espetxeetan eman ditu Antton Ihartzegaraik. Bertan zela hil zaizkio aita-amak. Ama gainera Anttonek legearen arabera espetxetik kanpo behar zuelarik. Hiletara ere ez zioten utzi. Horrek guztiak ez dio noski orekari eusten lagunduko.
Kontua da presondegietan irten osterako bidaia kontrakronologiko bat prestatuko duela, iraganeko leku erabakigarriei bisitak, atzekoz aurrera denboran, nahiz gero eguneroko gorabeherek egitasmoak nahasiko dizkioten.
Leku sakratuetako bat katutxoa lurperatu zutenekoa izango da. Gurutzea jarri zuten tokian belaunikatu eta otoitzik egin gabe isilik egongo da luzaroan, belaun koskorrak oinazetuz.
Anttonek berariaz larrituko ditu errua, damua eta iraganarekiko edozein uztarri.