Txillardegi, borroka armatuaren alde?
Ondorio hori atera du behintzat Peio Ruiz ikasle eta beraz etsaiak “Labartzari agur” Txillardegiren azken eleberria irakurrita.
Antton Ihartzegarai protagonistak bai, espetxetik irten ondoren Labartza ezaguturik borroka armatua aldeztuko du, lan politikoa alferrikakotzat joz, zizpoleta askabide bakartzat.
Alabaina, Txillardegi ez baita Antton Ihartzegarai.
Borroka armatuaren gaineko Txilladegiren iritziak ezagutzeko Txillardegik berak bere izenean idatzirikoa aztertzeak artezagoa dirudi, lehen begiratuan bederen. Gaur egun, Txillardegi Aralarren dabil. Eta borroka armatua ez zaio egokia iruditzen, ez arrazoi etikoengatik, baizik arerioari egiten diolako mesede.
Hala ere, bereizi beharra dago batetik jendaurrean esanikoa eta bestetik barne-muinetan joan eta etorri, goiti eta beheiti dabiltzan sentimendu uherrak, nork bere buruari aitortzeko ere gaitzak. Literatura azken hauen adierazpide izaten da. Halatan, Txillardegi bi genituzke gutxienez: bata “Berria”n eta “Gara”n izkribu koherenteetan borroka armatuaren aurkako argudioak garatzen dizkiguna eta bestea, sakonagoa, Antton Ihartzegarairen aldarteekin bat egiten duena.
Baina hori ez da aski, korapilo gehiago dago oraindik: idazlearen eta bere pertsonaien arteko harremana nahasia duzu, osotoro zehazten ezinezkoa, zaila da idazlea eta protagonista zeharo bat etor daitezen: idazleak falta zaiona erants diezaioke pertsonaiari, edo sobera, edo ez bata ez bestea; eredu gisa aurkez dezake, kontraeredu gisa, ez bata ez bestea; bere pertsonaiaren bidez nortasun zein politika jakin bat kritikatu nahi dezake, edo barregarri utzi, edo goraipatu. Ia edozein aukera mamitu du literaturaren historiak. Idazleak, gainera, beste edonork bezalaxe, sarritan ez du benetan zer nahi duen jakiten.
Zentzu honetan, kalte handia egin du Koldo Mitxelenaren iradokizunak “Peru Leartzako”ri egin zion hitzaurre eder bezain eztabaidagarrian, hots, Txillardegik Peru eredu gisa aurkeztu digula (Koldo Mitxelena, Euskal idazlan guztiak II, Liburuak 1, Euskal Editoreen Elkartea, 1988, 139 or.). Mitxelenaren froga ahula da: Peruk zein Txillardegik, biek darabiltela giltza-hitz gisa “sasi” aurrizkia.
Edozein gisaz, ez da ezinezkoa Txillardegiren sakonuneren batek bere irakurleok erotu eta hil nahi izatea, Leturia, Peru, Elsa, Exkixu, Putzu eta hein batean Ihartzegarairen galbidetik. Munstro hiltzaile bat ezkutatzen du beharbada Txillardegik, irakurlea herio hurbil izaten duten jarreretara bultzatzen duena.
Baina hori ez da Txillardegiren berezitasuna, baizik idazle eta gizaki guztion ezaugarria. Denok dugu alde suntsitzaile gogor bat atezuan, irteteko aukera egokiaren zain.
Baliteke ordea irrika hiltzaile unibertsal hori Txillardegik bere literaturan gauzatu izana. Irratian iaz gogoratu zuenez, frantses batek behiala “hila duzu maite” esan zion, “tu aimes le mort”. Zer pentsatua eman baitzion antigutarrari.
Baliteke, bai, bazitekeen, baina ez da izan. Txillardegik, nire uste apalean, ez Peru Leartzako ezta Antton Ihartzeagarai ere, ez dizkigu eredu gisa aurkeztu. Aitzitik, “Labartzari agur” aurreiritzirik gabe irakurrita, orain eta hemen borroka armatua aldeztea ezin dela patologia legez baino ulertu nabari da bertan, gizartefobia, eldarnioa, lokamutsa, iraganzalekeria, buruerrukia eta pitzadura orokorra nagusi dituen koadro kliniko batean.