Mugartea (III). Ardoa eta artoa.

   Eta etxaldeko mugarteak, noizkoak ote dira?  Baserri-etxearen eraikuntzaren dokumentaziorik ez dago, ez eta ere berreraikuntzena, are gutxiago mugarteena.  Nere burutazioen emaitza den hipotesia honakoxea:

   Sagardoa Kantauri aldeko euskaldunen ekonomiaren oinarrian zegoen. Berau izan zen gure arbasoak itsasoaren altzoan izan zuten arrakastaren gakoetako bat, arrantzan zein merkataritzan. Bestetik, XX. menderarte ura edatea arriskutsua zen gaixotasun-iturri zelako. Odorioz sagardoa bilakatu zen hidrataziorako alternatiba.

    Hala ere, sagardoaren industriak behea jo zuen euskal untzigintzarekin batera (Espainiako erregeen handinahiak tartean). XVI. mendean, ardoak hartzen du nagusitasuna. Eta Amerikatik ekarritako artoak egoera iraultzen du XVIII.-aren hasieran. Sagastiak ipurditik atera eta mendi-sailak soro bihutu ziren. Hortxe koka genezake inguru honetako mugarteen sorburua seguruenik. 

   Artoa elikagai aberatsa izanik, baldintza egokiak behar ditu. Zimaurtu eta ondo kareztatutako lurrak. Goldea sartzea hobe, laian ibiltzea baino. Abereen laguntzarekin ekoizpena handiagoa da. Garia eta artoa txandakatuz  arka, kutxa eta ganbarak majo betetzeko aukera izan zen. Baina horretarako lur sakon eta arinak behar ziren. Laboreen sustraiak luzatzeko aukera izan eta hezetasun gehiegizkoa kanporatuko dituzten sailak. Hain zuzen, mugarteek eskeintzen dituzten baldintzak.

   Artoa XVIII. mendean zehar  hedatu zen, aurretik ere ezaguna izan arren. Beraz, mugarteen eraikuntza titanikorako indar eta energia orduantxe sortu bide zen.   Belaunaldi bat baino gehiagotan burutuko ziren gaur egunean paisaiari hain lotuta dauden egiturak, halabeharrez. 

      Zer esanik ez, geroztik izan dira aldian aldian konponketarik mugarteetan. Eta zer dan gauza, mugen-konponketan, beti-beti, aintzinako erlojeruari gertatu zitzaionaren  kontrakoa suertatzen da:  Ordularia piezaz pieza zatitu zuen matxura aurkitu nahian. Txukun, despiezea egin, berriro montatzen hasi eta amaitutakoan, hara! erlojua tiktak-ean eta piezak sobera! (zenbatetan kontatu ote da gurean pasadizo hau).

     Bada, mugetako hormekin kontrakoa jazo ohi da. Inoiz zatia amildu eta harriak hortxe, bertan gelditzen diren arren, puzzlea berriro egiteko garaian piezak faltan izaten dira. Orduan, harriak karriatu behar nonahitik eta ezin bada,  ezinbestean buruari eragin behar. Horra, argazkian, estuasunetik ateratzeko irtenbidea: harriak horizontalean jarri beharrean, zutik eta piska bat diagonalean etzanda eta kito. Material gutxiagorekin emaitza beretsua.