Karbonoaren bideak

Bada gure bailada estuan baserrien arteko bide dotore bat. Harri lau handiek 200m inguruko amildegia gainditzeko moduko pasabidea osatzen dute. Harlauza itzelok zoru malkartsuan finkatutako harri hutsezko horma batek eusten ditu. Ia lurrik gabeko haitzarte humela, errekatxo baten sorburua da.

Lan handia garai bateko uztarrientzat. Auzolanean egin bide zen. Hilabete askotan eta neke handiekin, eta min hartzeko arriskuaren ezpata beti buru-gainean. Lan handiegia, bi baserriren arteko pasabide soilerako. Bestelako azalpenen bat egon behar du tamainako eraikuntzaren zergatia arrazoitzeko. Adiskideren batek, bide horrek aintzinatean auzokideen artekoa baino, trafiko zabalagoa jasango zuela aipatu dit, zehazkiago, Markina zeharkatzen duen Done Jakue bidearekin bat egingo lukeen adar bat. Nik beste beste hipotesi bat dut, akaso bere altzoan egindako hamaika joaetorrietan, harek xurxulatutakoa.

Eibarko Arrajola baserria ezagutzen duzuenok badakizue zein sail bikainak dituen. Mugarte bikainak eta 3-4 hektareako soro ikusgarriak baratzegintzarako. Gure udalerrian ez dago beste halako lur-sailik. 1970 hamarkada ingurutik belarrak estaltzen duen arren, aurretik laboreak ziren nagusi, barazkiak, arto eta garia. Emankortasun handiko lur honek Karbono eta nitrogeno erlazio egokia behar du, urtez urte bizimodua ateratzeko lain mozkin lortzeko. Izan ere, K/N indizea da lurraren egoera erakusten diguna. Horrela, erlazio horren balioa lurrean 8.5 eta 11.5-en artean izatea komeni zaigu, onena 10ekoa izanik. Beraz, lurrari fruitua kentzeko aurretik eman egin behar zaio, ongarritu egin behar da, nitrogeno eta karbono eduki nahikoari eutsi diezaion.

Konpost, luhar edo zimaurra erabili ohi da gure inguruan horretarako. Abereen gorotz eta azpiarriak osaturiko nahasketa honen K/N-a, kasu!!, 40koa izan behar du. Alegia, karbono edukia askosaz handiagoa nitrogenoarena baino. Azken hau abereen esteek eraldatzen dute eta guretzat eskuragarri utzi. Eta karbonoa, nondik lortu? Izan ere, azkar eta oparo lortu ezean, eta nahasketa aguro egin ezik, nitrogeno preziatua erabilezin bihurtu eta ura hatzaparren artean bezela ihes egingo du.

Arrajolako laborari finek iñaurkinez aberatsa den mendira igarobidea behar zuten, karbono-bide azkar eta segurua. Eta bai eraiki ere pasabide bikaina bertako landare estimatua etxeratzeko: iratze arrunta, ir(i)a, garoa (pteridium aquilinum).

Gure etxeko terrenoetatik igarotzen den bidetik pasatzen zen gurdikada handia atzean zama gehigarria zeramala, "erremolke bikoitza". Ikusgarria izaten ei zen pasatzeko unea. Arrajolako Salbadora-k aipatu zidan behin, iria ugaritzeko mendia goldatu ere egiten zutela, iratza biziberritzeko. Gaur egun, "landare txartzat" duguna Gipuzkoako Aldundiko mendiko arautegi zaharretan, bere mozketaren debekua ageri zen iraila baino lehenago, galtzearen beldurrez. Izan zuen garrantziaren tamainaz jabetzeko landare-izena duen hilabetea izatea. Eta nola ez, hainbeste abizenen erro: Iregi, Irazabal, Iradi, Irazabalbeitia,Irasuegi,Irastortza,....

Nafarrek Iratitik karbonoa ustiatzen jarraitzen dute. Garorik apenas, egurra da bertatik ateratzen dutena. Abuztuko egunetan iharduten dira joan-etorri etengabean aterpetxo eta etxe-inguruetan basotik ekarritakoa txikitu, bringak egin eta txukun tolestuta pilatzen, txinurriak lez. Etxeak berotzeko biomasa itzelaren jabe direnaren jakitun dira. Horregatik zaintzen eta kudeatzen dute ganoraz mendia. Eskerrak horri, guk, kanpotarrok ere, goza dezakegu inguru aparta. Irakaspen hoberik ba ote ingurumenaren kudeaketa iraunkorraren inguruan?

Eibartarron ira-sailak ere desagertzen ari dira sasien itzalpean. Urteetako iratzaren hondakinok karbonoz asetuko dute lurra, gero, sasiek, oteak besteak beste, nitrogenoz hornituko. Guk baratzean, urtero egin ohi duguna naturak 2 edo 3 hamarkadatan egingo du. K/N erlazio egokia lortzen saiatuko da, izan ere, zuhaitz gazteen beharrak handiak dira. Materia organikoaren metatzea geldituko duen suterik gertatu ezean, emaitza ikusgarria izango da: basoa. Eibarko garapenean horrenbesteko garrantzia izan zuten ikazkinek ondo zaintzen zuten altxorra, eta gure ondorengoei egoki pasa beharko genieekena balizko energi krisiaren atarian, Karbono-bide berriak eraikiz.

Hasteko, zergatik ez aspaldi ez komunalak ziren eta prezioan behea jota dauden mendi-sailak erosi, ondoren kudeaketa-plan egokiak egiteko?