Nork esango digu nola idatzi?
Oroitzen naiz orain dela ia 30 urte, Juan Luis Zabala eta biok geure idazle-ibilbidearen hasieran geundela, berarekin izandako solasaldi edo liburu aurkezpen batean, nola galdetu nion eguneroko hizkuntzan esan ez baina bere idazlanetan erabiltzen zituen hitzei buruz, testuari halako arrotz aire bat ematen ziotela-eta. Orain ez nuke jakingo zein ziren baina eman dezagun, adibidez, “lohihartzeko” (lan-jantzi edo buzo esateko) eta tankera horretakoak zirela.
Garai hartan ia beste hiztegirik ez, eta Xabier Kintanak egindako Hiztegia 80 erabiltzen genuen gehienbat, eta handik hartuak zituen Zabalak ere berba haiek. Arrazoia, baina, ez zen, beste askoren moduan, garbizaletasuna, ezta euskara gutxi zekiela-eta hiztegia itsuan erabiltzea, motibo literario bat baizik; izan ere, Juan Luisek zioenez, literatura egiten duenak ez du gaurko irakurleentzat bakarrik idazten, bihar-etzikoentzat ere bai, eta bere ustetan, euskarak bizirik irautekotan, orduan artifizialak iruditzen zitzaizkigun terminoak gazteen artean orokorturik iraungo zuen.
Esango nuke Zabalak ez zuela guztiz asmatu iragarpenetan. Oso posible da ehun urte barruko euskarak gaurkoarekin zerikusi gutxi izatea (ergatiborik gabe? Erlatiborik gabe? Zeharo euskañoldua?), baina ez da izango Kintanaren hiztegian iradokitzen zen modukoa; Zabalak berak ere ez ditu gaur egun halako hitzak erabiltzen; geroan norberaren testuak irakurriak izango diren edo ez, ez dut uste horren baitan dagoenik.
Nolako hizkuntza erabili behar den agintzea, ohitura zabaldua izan da gure artean. Neurri batean justifikaturik zegoen: euskara batua ezarriko bazen, norbaitek finkatu behar. Baina Euskaltzaindiaren arauez gain eta harago, joera izugarria izan du batek baino gehiagok aginduak emateko; eta hori baino nabarmenago, inoren gomendioak lege santutzat hartzeko gogo izugarria eduki du euskaldun jendeak, gure diziplina zintzoarekin euskarari hauspoa emango geniolakoan.
Zorionez edo zoritxarrez, kontua aldatzen ari da. Esanguratsua izan da Ibon Sarasolak jaso berri duen omenaldian adierazitakoa: ez dela batere harrotzen Euskara batuaren ajeak liburuaz. Euskara zuzenaren preskriptore nagusia izan zen Sarasola garai batean, eta liburu horretan makila luzearekin zirti-zarta ibili zen, espainolkada mozorrotuak agerian utziz batik bat, baina baita bere gustuko hitzak promozionatuz ere; endurtu edo desegigo oroitzen ditut, neuri kirrink egiten zidatenen artetik, eta nola (aita santua baino papistagoak beti eta nonahi topatzen dira) liburu hura atera zuen argitaletxean testu guztiei betearazten zizkieten bolada batean hango manamenduak; azkenean, idazle guztiek estilo bat eta bera zutela ematen zuen.
Poztekoa da Sarasolak iritzia aldatu izana, arreta zuzentasunetik maiztasunera eramanez, gaurko egiazko erabilera izango baita, ezer izatekotan, biharkoaren berme eta erakusgarri.
(Noticias taldeko Ortzadar gehigarrian argitaratua, 2015.04.03)