Lehengusu pobreei ezikusi?
Asteburu honetan, 26tik 28ra, Galeusca ari da ospatzen, idazle euskaldun, galiziar eta katalanek, baten eta besteen lurraldeetan txandaka, urtero egiten duten topaldia; aurten euskaldunei egokitu zaie antolakuntza, eta Donostian bilduta daude hiru hizkuntzetako sortzaileak, hiru herriotako ordezkariak.
Irakurlea beharbada oporretan izana da Galizian edo Katalunian, eta, nork gehiago nork gutxiago, denok izan ditugu harremanak bi herri horietako kideekin, badakigu haien berri; idazleen bilerek badute berezitasunik, ordea: hizkuntzarekin harreman zuzena duten aldetik, sentiberatasun zorrotzagoa dute zapaltzen gaituen botere zentralarekin; baina, aldi berean, gure artean elkar ulertuko badugu, inperioaren hizkuntza erabili behar.
Geografikoki bezala maila psikologikoan eta garapen kulturalean ere euskaldunak beste bien erdian gaudela esan liteke: katalanak besteok baino aurreratuago, Europari begira, erronka profesional eta teknologikoekin kezkaturik; galiziarrak, berriz, beren menperakuntza eternalaren zauriei miazka sarri, aldarri sentimentaletara emanagoak, nahiz praktikotasun gutxi izan. Eta gu denen jarrerak ulertuz, liskarrak goxatuz, adostasunak bilatuz.
Ez dugu euskaldunok diplomazialari fama handirik, baina kasu honetan erdibideak badu bere azalpena eta bertutea, nire ustez: erresistentziazko kultura batetik gatoz, eta, hori guztiz utzi gabe, kultura jantziago, nazioartekoago, irekiago baterantz jo behar dugula sumatzen dugu. Horregatik ere gustatzen zait Galeusca, begiak ekialde eta mendebaldera eramanez, lehenaren sustraiak eta utopiaren adarrak ikus ditzakegulako.
Historian barrena bi kulturetako idazle nagusiak itzuli izan ditugu euskaraz; agian joera gehiago izan dugu galegoekin: Alfonso R. Castelao, Alvaro Cunqueiro, Anxel Fole, Celso Emilio Ferreiro, Xose Luis Méndez Ferrín, Xosé Neira Vilas, Uxío Novoneyra… haien kalitateagatik, batez ere, baina, horrez gain, jatorri baserritar xumeak eta morrontza kolonialak anaiago egiten gintuztelakoan (debozio horretan zerikusi zuzena izan dute, noski, gure idazle galegozale handiek: Gabriel Arestik oroz gain eta lehen, eta baita Koldo Izagirrek eta Joseba Sarrionandiak ere).
Azkenaldian, ostera, guztiz desorekatu da harremana: Kataluniako independentzia-egarriak hara begira jarri gaitu denak, katalanezko hitz batzuk ikasten saiatzen gara, Bartzelonan dago gure ikasle eta idazle askoren itsasargia. Galegoak, aldiz, hauteskundeetako behin eta berriroko emaitzei begiratu eta badirudi egurtzen dituen makilari miazka dabiltzal, beren joputza gogoz onartuz, kolonizatuaren autogorrotoa praktikatuz, errukarri.
Balizko bi eredu horietan, garbi dago zein nahi dugun eta zein ez. Hala ere, katalanak uneoro miretsi eta galegoak guztiz ahaztu eta gutxiesteko jarrera hori ez zait parte onekoa iruditzen. Edozein familiatan izaten dira lehengusu batzuk aberatsagoak eta beste batzuk pobreagoak. Eta beti izaten da, halaber, lehengusu dirudunei irribarre eta txiroei ezikusia egiten dien txilibituren bat. Ez nuke nahi hori izaterik gure jokabideen ispilu.