Klixe eta esloganak garbituz
Joseba Sarrionandiak lehendik ere emanak zituen elkarrizketak idatziz; orain, berriz, Hasier Etxeberriak lortu du audiozko solasaldia egitea, eta atalka eskaintzen ari dira Sautrelan, ETBko literatur saioan. Durangoko idazlearen ahotsa entzuten duten estreinako aldia izan daiteke askorentzat, lehen ere, orain hamabost urte, Hau da ene ondasun guzia disko-liburuan bere poema batzuk grabaturik utzi bazituen ere.
Egunotan entzun dizkiogun pasarteen artean bat nabarmendu nahi nuke, non idazleak salatzen duen politikan erabiltzen den hizkeraren iluna: “Beste alorretan hitz bat erabiltzen duzu eta badakizu zer esan nahi duen: mailua, pospoloa edo karakola. Politikaren alorrean, ostera, esaten dira hitzak hustuta bezala, esanahirik gabe”.
Adierazpen horiek entzutean, gogora etorri zait noizbait irakurritako zerbait. David Grossman idazle israeldarrak, Escribir en la oscuridad saiakera liburuan hauxe esan zuen, Israel-Palestina auziak idazleengan eta hizkuntzan duen eragina dela-eta: “Neure esperientziaz esan dezaket denboran zehar irauten duen gatazka bateko hiritarrek beren egoera deskribatzeko darabilten hizkuntza, axalekoagoa bihurtuz doala gatazka luzatu ahala. Pixkana-pixkana, klixe eta eslogan sorta batera murriztuz doa. Gatazkaz zuzenean arduratzen diren erakundeek sortutako hizkuntzarekin hasten da kontua: armada, polizia, ministerioak eta abar; handik laster, gatazkaren berri ematen duten komunikabideetara iragazten da, hizkuntza are bihurrituago bat sortaraziz, publikoari irensteko erraza den istorio bat eskaintzen diona (banaketa erabatekoa eginez, alde batetik Estatuak zer egiten duen gatazkaren alde ilunean, eta bestetik hiritarrek nola nahi duten ikusi beren burua). Eta prozesu hori, azkenik, gatazka bizi duten hiritarren hizkuntza pribatu eta intimora iristen da (haiek halakorik guztiz ukatu arren).”
Alde batera utziz artista israeldarrek Palestinaren zapalketan eta beren estatuaren legitimazioan izan dezaketen erantzukizuna (gai mingarria eta luzerako ematen duena), ezin ukatu analisi zorrotza dakartela hitz horiek, harako ez ezik, honako ere balio dutenak. Grossmanek sujeritzen du idazlearen zeregina behar lukeela hizkuntza garbitzea klixe eta eslogan horietatik, eta horretan bat letorke hasieran aipatu dugun Sarrionandiaren salaketarekin (literaturaren betidaniko asmoa, seguru asko, Stéphane Mallarmé poeta frantsesaren esaldi ospetsuan laburbildua: “Zentzu garbiago bat ematea tribuaren berbei”).
Egiten al dugu aski ahaleginik alor horretan? Badakit espainolek askoz gehiago ikasi beharko luketela, haien alorrean makurragoa izan dela errealitatearen manipulazioa, sistematikoagoa errelato bakarraren makillajea, baina horrek ez gintuzke eraman behar bertan-goxo egitera. Hitzei bere esanahia eta hotsa itzultzeko trebeziagatik eta politikaren maskarak eranzteko saioagatik, azkenaldiko liburu bat gomendatuz amaituko dut: Kapital publikoa, Jose Luis Otamendiren poema-bilduma.
(Noticias taldeko Ortzadar gehigarrian, 2015.02.21)