Han goian, zerutik hurrean
Aurreko batean elkarrizketa txiki bat egin zidan Kike Amonarrizek Tribuaren berbak telebistako programarako, “Goierri eta euskara” gaiari saio bat eskaini behar diotela eta. Bitxia da kontua: kanpotik –eta ezagutu gabe– benetan garen baino askoz euskaldunago ikusten gaituzte goierritarrak, onerako nahiz txarrerako. Euskara-usaina duen edozer gorroto dutenek halako burla-haize batez begiratuko digute, “Euskadi sakona” lelo nekagarriaz bataiatu, eta egunero behi-gorotzak zapalduz gabiltzala imajinatu. Euskarari maitasuna diotenen artean ere behin baino gehiagotan ikusten da pentsamendu bera, alderantziz ipinita baina: zuena bai eskualde jatorra, sanoa, euskaldun-euskalduna…
Topiko zaharra da hori dena, aski da ingurua apur bat ezagutzea ustea zenbateraino den ustela ohartzeko, eta agian ez luke mereziko aipatzea ere; hala eta guztiz, egunotan Txomin Agirreren Garoa eta nobela horri buruzko iritziak berrirakurtzen aritu naiz, eta aipaturiko estereotipoarekin lotzen den gogoeta bat topatu dut, Ur Apalategik azalduta. Alegia, Garoa-n badagoela lotura zuzen bat pertsonaiak bizi diren giroaren altura geografikoaren eta haien kalitate fisiko nahiz moralen artean.
Ikus dezagun esandakoa, adibideekin: eleberriko protagonista Joanes artzaina da, dohain eta perfekzio guztien jabea, eta Urbiako zelaietan bizi dena, goiko mendietan, zerutik ezin gertuago. Beheraxeago dago Zabaleta baserria, eta han bizi da Joanesen seme Joxe Ramon, bera ere zintzoa eta kristau ona, baina ez aitaren parekoa, ez gorputzaren ez gogoaren indarrez. Baserria baino beherago dago hiria, eta han bizi direnek askoz ere bizimodu makurragoa daramate, ohitura lasaiegiek arima galbidean jartzen dutenez gero. Eta eskailera horretako beherengo maila meatzariak lirateke, lurraren azpitik aritzen direnak eta bekatu mota guztietara emanak: jokoa, edana, biraoa…
Eskema horri segituz, irudi luke Goierri (Eskoziako Highlands-en pare), euskal esentzien gordailu antzeko bat dela, haizea puruago, pertsonak naturalago eta ura ere garbiagoa den tokia. Aldi berean, baina, errekaren antzera egiten dute gizataldeek, beti beherako bidean itsasoaren bila: Ataungo goiko puntako baserrian bizi denak, ahal badu, herri kaxkora jaisteko ahalegina egingo du; Ataungo herrian bizi dena eskualdeko herri hazitxoago batera joaten saiatuko da, Beasaina edo; eta beasaindarraren ametsa, berriz, kostalderantz hurbiltzea, Donostiara ahal dela.
Aralar eta Aizkorriko larreak gutxietsi gabe, gure fabriketan dago gaur egun Goierriren altxorra (kea eta kiratsa ez baizik informazio bit-ak isurtzen dituztenak, gaur egun); artzainengan baino gehiago, kalean bizi diren sortzaileengan topatu ahalko dugu XXI. mendean euskaldun izaten jarraitzeko gakoa, errekaren antzera erdaren itsasoan amaitu gabe. Klixeetatik aparte, horra Goierrik zer daukan eskaintzeko, zer ikasteko.
(Noticias taldeko Ortzadar gehigarrian kaleratua, 2015-04-24)