Aipatu behar al da editorea
Hau irakurtzen duzunean Durangoko azokan egongo naiz ni, eta zuetako asko ere handik pasako zarete egunotan. Urteurren pertsonal bat baimentzen badidazue, 25. urtea beteko dut aurten bertara lanera joaten hasi nintzenetik. Dena dela, ez dut azokaz hitz egiteko asmorik (zaila da ezer berririk esatea), ezta oroitzapenak kontatzekorik ere. Abiapuntua hor hartu dut, editore-lanbideaz gogoetatxo bat egiteko, eta liburu batean parte hartzen duten guztiez ere bai, neurri batean.
Erdi Aroan, askotan aipatu izan denez, ez zeukaten gaurko egiletzaren ideiarik: sarri ez zen ezagutzen nor zen literatur lan baten idazlea, eta eskuizkribu batean izena ageri zenean, sortzailearena nahiz kopiatzailearena izan zitekeen, bereizi gabe. Ernazimentuarekin aldatuz joan zen egoera, eta inprenta sortuz geroztik dudaezinezkoa da autoretzaren funtsa, horri loturiko eskubide ekonomikoak maiz ukatu izan zaizkion arren.
Antzeko prozesua gertatu da marrazkilari eta itzultzaileekin. XX. mendea ondo sartua egon arte ez da aitortu izan haien lanaren garrantzia; ondo edo txarto ordaindu arren, aipatu ere ez zen egiten sarritan haien izena liburu barruan, artistaren kategoriarik merezi ez balute bezala. Zorionez, hori ere aldatu da.
Ildo berean, berriki irakurri dut, editorearen izena ere aipatu egin beharko litzatekeela liburuetan. Zein da, baina, editore baten lana? Hau ere ogibide berria da: Gutenberg-ez geroztik, inprimatzailea beste inor ez zen behar idazlearen lana plazaratzeko; XX. mendean argitaletxearen figura sortu zen, gehienetan bitartekari lanez arduratzen zen enpresa besterik izaten ez zena; azken 40 urteotako berrikuntza izan da editorea: zer liburu atera erabakitzen duena, neurri batean, eta, batez ere, liburu horri txukuntze bat ematen diona, hizkuntzaren aldetik, bestetik, eta ikuspegi literariotik, bestetik (aipatu ditudan hiru lanak –testuak onartzea, hizkuntza zuzentzea, eta literarioki hobetzen laguntzea– pertsona diferenteek ere egin ditzaketete).
Lanaren ardura dela-eta, ez da erokeria ez egolatria, hori nork egin duen aipatzea. Hala ere, ez naiz ni aipu hori sartzen lehena izango: maite dut bigarren maila diskretu batean gelditzea, eta ez apaltasun hutsagatik: editoreak irizpide garbiak eduki behar ditu literaturaz, idazleari aholkua emateko eta batzuetan kontra egiteko ere bai, baina beti idazlearen alde jardunez; testuaren azken emaitzan editoreak zenbaterainoko eragina izan duen (hutsaren hurrena batzuetan, handia besteetan) isilpean geratu behar du, aitortza-sekretuaren antzeko zerbait balitz bezala, idazlearen eta bien artekoa eta haiei bakarrik dagokiena.
Bestalde, ez nago ziur editorearen ogibideak luzaroan iraungo duen. Edizio elektronikoak nagusitzen badira, argitaletxeen funtzioa kolokan gera liteke, eta editorearena ere bai, horrenbestez. Azken batean, behin baino gehiagotan esan dudanez, literaturaren funtsezko elementuak testua, haren sortzailea eta hartzailea dira; gainerako agenteak (argitaletxe, banatzaile, dendari, kazetari, kritikari, liburuzain…) bitartekari hutsak gara, prozesuaren laguntzaile onenean eta bizkarroiak txarrenean.
Nik, obra ederren lehen irakurlea izateko zortea izan dut, idazle bikainak ezagutzeko plazera, eta haien lanak neurri txiki batean hobetzen laguntzeko pribilegioa. Aipamenarekin nahiz gabe, ez nuke aldatuko 25 urtez izan dudan lanbidea, aurrerantzean ere egiten jarraitu nahiko nukeena.