Joxe Azurmendi: “Gandiagak bere burua eta obra heriotzaren ispiluan begiratzea da liburu hau”

Bitoriano Gandiagaren heriotzatik hiru, ia lau urte igaro eta gero dator haren azken liburua, azken urteetan idatzia eta egileak berak argitaratzeko prest utzia. Obrari hitzaurrea paratu dion Joxe Azurmendiri galdezka joan gatzaizkio.

**“Adio” hauxe da Bitoriano Gandiagaren azken liburua. Despedida-kutsu hori al du benetan liburuak?**

Neuri, irakurri ahala, inpresio hori egin zidan eta horrek egin zidan zirrara ere. Telefonoan eta, askotan hitz egiten zuen munduaren adio tonu horretan, baina momentuko esaldiak izaten ziren, eta gehienetan txantxa artean. Beste gauza bat izan da niretzat testu luze oso batean zehar tonu horri eustea. Txantxarik gabe, oskarbi. Iruditu zait adio bezala pentsatu/sentitua dela liburu dena, edo kasik dena behintzat, eta horrek erabaki dituela bai liburuaren tankera eta bai gai nagusiak.

Zuk gertutik ezagutu zenuen eta kontaiguzu nola egiten zuen lan: liburuaren ideia bat gorpuztu ondoren hasten zen hura idazten eta osatzen, ala poemak idatziz joan eta gero ematen zion taxua liburuari?

Gertutik bai, baina asko ez nuke esango ezagutu nuenik. Isila zen. Isila baino gehiago, bere barnea asko ezin erakutsia, lotsaz edo. Ez dut uste aurrena liburu bat ideatu eta gero hura zatika egiten joaten zenik. Alderantziz, zatiak egin, bildu, eta horra liburu bat. baina hori ere ez da guztiz egia. Asmo orokorra, interes alorra "tematika bat bezala edo" hasieratik izaten zuen aurrean. Baina holakoak beti zerabiltzan bat baino gehiago buruan. eta, gero, gehienetan arrazoi nahiko zirkunstantzialengatik, proiektu batean biltzen ziren asmo diferenteak, besteak sakrifikatuak gelditzen ziren. Salbuespena “Uda batez Madrilen” da, bere bizitzako salbuespen batetik sortua delakoxe. Baina hartzen duzu “Elorri”, “Hiru gizon bakarka”, “Denbora galdu alde”: bildumak dira, interes eta gai franko diferenteen bildumak. Beharbada “Elorri” gutxiago. “Elorri” liburu uniformea izateko proiektu bat da, baina poemak egin eta gero, berak eta nik selekzioa hala egin genuelako. Proiektuari egokitzen ez zirenak, kanpora. Baina poemak berak ez dira proiektu baten harian idatziak.

Bere buruaren berrirakurketa bat

Eta liburu honetan, zer poema-klase topatuko dugu?

Nire inpresioa izan da batez ere bere traiektoria errepasatu/errepikatu nahi izan duela. Berak egiten duen bere buruaren berrirakurketa bat.

Adibideren bat emango diguzu?

Tel Aviv-en egindako poesia, esaterako, “Uda Batez Madrilen”eko proiektu literarioa da: euskarazko hitzetan atzematea mundu modernoa (urbanoa, teknikoa). Liburuko poesietako Arantzazuko paisaia, lurra, “Elorri” da, baina “Elorri”z gero dagoen Bitorianoren barruko historia eta aldakuntza guztiarekin; esate baterako, Ama Birjinarik gabe, eta antzinate langile askorekin. “Denbora galdu alde”ren jarraipena, bizitza eta heriotzaren gogoetan. “Hiru gizon bakarka” dago agian gutxiena, batez ere hango alde politikoa. Baina “Hiru gizon bakarka”ko Artasoko salmoak “Elorri”ren jarraipena ziren, eta hemen ere jarraipena dute, bere zerizan pertsonal lurtar, jende xumetarraren errebindikazioan.

**Eta “Adio” honek zer izango luke bereizgarrien: haurtzarora itzultzea beharbada? Heriotzari aurrez aurre begiratzea agian?**

Bere burua eta obra heriotzaren ispiluan begira-begiratzea, dramatismorik batere gabe eta patxada faltsurik ere gabe, oskarbi; eta hori ez izatea momentu bat, baizik jarrera mantendu bat, testu guztian zehar eusten zaiona.

Gizon maitatua izan zen. Kantatua ere bai. Nola uste duzu iraungo duela Bitorianoren oroitzapenak geroan? Eta haren obrarenak?

Horixe ez dakit. Nolakoa ere izango baita euskaldunen herria, halako oroitzapena gordeko dio. Baina inpresioa daukat, gaur ulerberagoa dela, “Elorri” esate baterako, garai batean baino hobeto ulertu ahal izateko, eskuan hartzen badu. Beharbada oraindik ere ez jende askok, baina inoiz ez da jende askoren kontua izan gauza horiek ulertzea edo maitatzea. Gandiaga, laster ja egongo ez den mundu baten presentzia kasik bakarra izango da gure kultura, bere modura: euskal mundu zahar apal batena eta sentimentu frantziskotar batena munduarentzat. Gandiaga ez da derrigor poeta handi bat; poeta maitagarri bat da, haren herria bezala.