Jon Arretxe: “Bidaian zehar topatutako pertsonak eurak dira protagonista”

Gazte giroko ipuinak eta detektibe-istorioak utzita, bere sustraietara itzuli da Jon Arretxe, "Griot" bidaia-liburuarekin; itzulera bai, baina berrikuntza ere bai, bere zaleek deskubrituko dutenez.

"Griot" da zure azken liburua. Azal iezaguzu, laburki, zer den "griot" berba eta zer den liburu hau.

"Griot" artista jendeari esaten zaio Afrika Beltzeko herrialde batzuetan. Griotak musikariak, dantzariak, hizlariak, ipuin-kontalariak, barre-eragileak... izaten dira. Nire azken bidaian (urte honen hasieran, Burkina Fasora) horietariko askotxo ezagutu ditut eta eurak dira liburuko protagonistetako batzuk, herririk herri ibiliz ezagutu nuen beste era askotako jendearekin batera. Kapitulu gehien-gehienek topatutako pertsona interesgarrienen izena daramate, eta barruan euron istorio hunkigarri, triste nahiz alaia dakarte.

Hamaika urteren buruan itzuli zara Afrikara, zure lehenengo liburuan (Tubabu) Aljeriatik Senegalerako bidaia egin baitzenuen, Burkina Fasotik hurbil pasatuz. Urte horietan, zer ikusi duzu berdin, zer diferente, hango lur eta jendeetan?

Mundua oso arin aldatzen ari da, baina leku batzuetan pixka bat astiroago, Afrika Beltzean, esaterako. Adibidez, ohitura sustraituenetako batek, bisitariekiko abegi onak, bere horretan jarraitzen du. Egia esan, ez nuen holakorik espero, kontuan hartuta azken urteotan zenbat afrikar hil diren gure mundura ailegatzeko ahaleginetan eta zein harrera eskasa egiten diegun. Afrikan, gutxi gorabehera, ohiko filosofiari eusten zaio: momentua bizi, patxadari eutsi beti... Nik esango nuke geure artean gertatu dela aldaketarik handiena, ze azken hamaika urteotan afrikar kopurua asko handitu da Europan, handitzen jarraituko du eta nola edo hala gureganatu beharko dugu egoera berria. Bestalde, neure jarrera ere asko aldatu da urte eta bidaien poderioz. Jarrera desberdina daukat beste herrialde batzuetara bidaiatzerakoan nahiz gure "lehen" mundura datozenekiko.

Jendearen ilusioak, penak, kezkak

Zure idazkera ere aldatu egin dela esango nuke, Tubabu-tik Griot-era...

Nik uste dut baietz, ze urteak ez dira alferrik pasatzen eta asko laguntzen dute irakurleen kritika eta iritziek. Horrez gain, liburuaren planteamendua ere nahiko aldatu da. Tubabun eta beste liburu batzuetan bidaiak berak garrantzi handia zeukan. Griot-en, ostera, bidaian zehar topatutako pertsonak eurak dira protagonista, nor bere izenarekin, bere istoriotxo interesgarriarekin, bere ikuspegiarekin bizitzaren aurrean. Oso liburu "humanoa" egiten saiatu naiz.

Zure aurreko bidaia-liburu batzuen aldean ("Ekialdeko mamuak", Turkia eta Iran-en barrena, adibidez) deberdintasun handi bat hizkuntzan dago: han keinuz eta nola-hala komunikatzen zinen; azken honetan, frantsesez hitz egin zenezakeen ia jende guztiarekin. Horrek zer aldaketa dakar, bidaian bertan, eta liburua idaztean?

Alde itzela dago, ze borondate onez munduko bazter guztietan moldatu zaitezke aurrera jarraitzeko, jan eta lo egiteko, baina jendearen ilusioak, penak, kezkak eta abar ezagutzeko derrigorra da hizkuntza. Horretan zorionekoa izan naiz, ze frantsesez nahiko ondo moldatzen naiz eta Burkina Fason jende gehienak badaki, bertako hizkuntza ofiziala da eta. Horri esker, nik uste liburua bera ere interesgarriago gertatzen dela, ze idazlearen hausnarketa agian aspergarriei lekua kendu eta egiazko pertsonen istorio bitxiei ematen zaie.

Aldatu ez den zure ezaugarri bat: ez duzu informaziorik ematen herrialdearen egoera politikoaz eta halakoez...

Horrelakoak entziklopedia nahiz egunkarietan topa daitezke, askotan datu hotzak izaten dira, eta nik nahiago dut jendearen ahotik ateratzen diren hitzei garrantzia ematea. Beraien istorioekin zerikusirik badaukate horrelako datuek, harira baldin badatoz, aprobetxatzen dut informazio pixka bat sartzeko. Bestela ez.

Berriketan lasai, tea dastatu bitartean

Orain arte aipatu ez dugun puntu bat, liburu honetan oso inportatea: irudiak.

Oso-oso inportantea, bai, ze Cristina Fernandez marrazkilariak lan ederra egin du. Asko apaindu du liburua irudi afrikarrez eta nik uste irakurleak eskertuko duela hori. Zazpi Kolore liburuan bezalako zerbait egin nahi izan dugu, nahiz eta oraingo honetan ilustrazio zuri-beltzak egokiagoak iruditu.

Askotan nabarmentzen duzu, turismorik gabeko guneetan jendea askoz jatorragoa dela turismo-lekuetakoa baino. Hala ere, zuk ere turismoa zabaltzen duzu, nolabait. Nola bizi duzu kontraesan hori?

Askotan planteatzen diot galdera hori neure buruari eta ez dauka erantzun errazik. Besterik ezean, ahaleginak egiten ditut turistakeriarik gabe jokatzeko, baina nekez lortzen da, ze azken baten denok gara atzerriko bisitariak, denok ditugu ohitura eta balore jakin batzuk, lehen mundukoak, eta turistak gara, nahitaez, neurri handi baten.

Hitz gutxitan esateko, zer da Afrikako bizimodutik gehien erakartzen zaituena? Eta gutxiena?

Gehien erakartzen nauena da zelako patxadaz jokatzen duten bizitzan, zenbat denbora ematen duten berriketan lasai, tea dastatu bitartean, nahiz eta "zoritxarrekoak" izan gure ikuspuntutik, nahiz eta xentimorik ez izan poltsikoan. Gutxien gustatzen zaidana da jende gehienaren seriotasun falta. Oso zaila da lagun guztiz fidagarriak aurkitzea, hitza betetzen dutenak.

Beste bidaiarik buruan?

Gaur ez. Bihar batek daki.