Marmarretik eta triunfalismotik harago
(Berria-k eskatu dit Durangoko Azokaz idazteko, editore naizen aldetik; atzo argitaratu zen, Igandea gehigarrian, Harkaitz Canok idatzitako beste iritzi-artikulu baten ondoan)
Durangoko azoka ahotan hartu orduko, bi diskurtso mota egin ohi dira gure artean. Bata, marmarra, kexa eta purrusta: hango merkantilismo merkea dela, letxugen ordez liburuak salduz; hango masifikazio itogarria dela, sauna kolektiboan izerdituz euskarari laguntzen diogulakoan; hango azaluskeria harroa dela, hango hauspo-puzte gezurrezkoa Bestea, juxtu alderantzizkoa, satisfetxoaren handikeria triunfalista: bagarela, motellak!; ez-dakit-zenbat milioi bisitari, ez-dakit-zenbat mila liburu, badakit-zenbat ziento stand; hemen ikusten dira euskal kulturaren osasuna eta indarra, gora gu ta gutarrak!
Intelektualen artean lehenengo diskurtsoa da normalena, eta horren arrazoiak ondo asko ezagutzen ditugu kulturgintzan modu profesionalean gabiltzanok, nahiz eta guri, sasoi honetan, bigarren diskurtso horren koruan parte hartzea egokitu, aurrera doan herriaren erakusgarri eder horretako atrezzo moduan. Hala ere, garaipenezko hanpuruskeriak bezain xinpleak izan litezke matxinkontraren negar betikoak. Ez nabil erdibidearen epela aldarrikatzen, gauzak arreta pixka batez aztertzeko eskatzen baizik.
Behin baino gehiagotan pentsatu izan dut, Katalunian, adibidez, Durangoko azokaren antzeko zerbait izango balute, eta guk ez, zer esango zuketen gure ezkor arranguratuek: “Hemen, euskararen alde gaudela erakusteko, jan eta edan bai gogotik, egin kilometro mordoa, korri egin lehertu arte, eta horrekin zer? Zerbait egiten dugulakoan, ezer ez eta festa. Han, berriz, festarekin batean, edo horren aitzakian, liburuak eta diskoak erosten ditu jendeak, mordoa gainera, bertako kultur taldeak indartzeko, sortzaileak eta hartzaileak harreman zuzenean jarriz. Haiek bai, pulamentua eta ganora, gure aldean”
Behingoz bada ere, txalotzeko moduko ekitaldi bat daukagu, munduko kultura gutxitu guztien eta handietako ez gutxiren inbidia pizteko modukoa; eta, esne-bitsetan hazitako aberaskume mainatiaren antzera, mespretxu eta iseka egiten diogu daukagun horri.
Garbi hitz eginda, azoka ez da inola ere gure kultur sistemaren osasun onaren adierazgarri. Izatekotan, gure katarro kronikoaren salbuespentxo bat litzateke; askotan erabili den konparazioa errepikatuz, oasi bat basamortuaren erdian, une bateko egarria ase eta indarberriturik jarraitzeko. Oasia eta ez oihana, baina ezta irudikeria ere.
Euskal diskogintzak zein liburugintzak arazo larriak dituzte aurrera egiteko. Hiztun gutxiko kulturak berez dakartzan muga guztiez gain, ezaguna da diskoen salmentak nonahi jo duen beherakada (puntako diskoetxeak ixterainokoa), eta liburuen alorrak ere aizkorakada latzak hartu ditu: azkena, eskola-materialen mailegua, Jaurlaritzak erabakia. Aspaldiko leloa da "eta hala ere egia galanta" sormen aldetik oparo gabiltzala eta kontsumoan pattal antxean; bi mutur horien artean dago kultur industria, lan ederrak plazaratzeaz pozik eta harro, baina bere produktuak jendartera zabaltzeko orduan duen ahuleziaz kezkatuta.
Egoera kontraesankor horrek azaltzen du, beste ezerk baino hobeto, Durangoko azokak, azoka den aldetik, argitaletxeontzat daukan garrantzia. Momentu bateko garrantzia, urte osoko lan etengabean kultura kaleratzen jarraitu nahi dugunontzat. Horrexegatik iruditzen zaizkigu irrigarriak litekeen mundurik bikainenean bizi garela diotenen kukurruku ozenak; horregatik dira halaber barregarriak sasi guztien gainetik dabiltzala uste duten azkar ustekoen zapuzkeria-planttak.