Udako abestia: ¡Que viva España!
Udan zehar kilometro dexente egin ditut kotxean, batetik bestera Euskal Herrian barrena, irratiaren konpainian gehienbat. Udaldiko berriketa txatxuak eta tertulia sakon ustekoak entzuteko gogo gutxi, eta nahiago musika jartzen duten emisorak: bat edo beste, berdintsu zitzaidan zein, baldin eta musika entzunarazten bazuen. Hortaz, festetako taberna eta txosnetan ibili ez banaiz ere, zer edo zer esan dezaket uda partean entzun dudan (eta, beraz, geure artean entzun dugun) musikari buruz.
Orain galdetuko balidate zein izan den aurtengo “udako abestia”, hona gogora datozkidan batzuk: “Nada de esto fue un error”, Coti argentinarrarena (Julieta Venegas eta Paulina Rubiorekin); “La camisa negra”, Joanes kolonbiarrarena; “Días de verano”, Amaral aragoiarrenak; “La tortura”, Shakira kolonbiarrarena (Alejandro Sanz espainiarrarekin); “Siete horas”, Bebe extremadurarrarena; “Zapatillas”, El Canto del Loco madrildarrena
Gehiago ere badatozkit burura, tartean Gwen Stefani eta Carlinhos Brown-en azken hit-ak, baina, horiek gorabehera, konstatazio dudaezinezko bi egin litezke: lehena, Hego Euskal Herrian arrakasta duten abesti gehien-gehienak espainolez kantatuak direla, Atlantikoaren alde batekoak nahiz bestekoak izan; bigarrena, euskal kantu bakar bat ere ez dudala sumatu zerrenda horretan sartzeko modukorik; gehien hurbiltzen dena, geografiaz eta nahi baduzue tematikaz, “Soy un veterano de la kale borroka”, Lendakaris Muertos iruñarrena eta komunikabide faxista batzuetan protestak piztu dituena, punkaren ironia ulertu ezinik nonbait. Euskaldunen artean beti dira kontsolamendu bila dabiltzanak: horiei esan diezaiekegu Joanesen abizena Aristizabal dela, edo Amaraleko kide bat Agirre eta donostiarra dela, baina poxbide kaxkarra da hori, top zerrendan daukagun presentzia eskasa zuritzeko.
Arrazoiak aztertzen hasita, mordoa aipa liteke: euskal musikagileen sorkuntza-krisia dagoela pentsa lezake baten batek, Euskadi Gaztera deitzen dutenek eskatzeko moduko kanturik egiteko gauza izan ez direlako; euskal musikaren industria zein ahula den ere aipa daiteke, disko-etxeak kantari baten promozio indartsu eta egokia bideratzeko gaitasunik ez dutelako; euskaldunok geure hizkuntzan egindako lan eta produktuei zein atxikimendu eskasa diegun salatzea ere ez legoke lekuz kanpo; geure demografiaren mugak gogora genitzake, erruak goxatu nahi izanez gero; estatu baten tresna ideologiko eta ekonomikoak edukitzea zein inportantea den ez ahazteko aprobetxatu genezake, bide batez.
Horiek denak dira egia. Zein faktoreri ematen diogun garrantzi handiagoa edo txikiagoa, norberaren pentsaera eta izaeraren baitan dago, eta horretaz eztabaidatzen hasiz gero ez genuke sekula amaituko. Hala ere, arazoa hor dagoela konturatu behar genuke, gutxienez, asko ez baitira ohartu, eta beste askok nahiago baitute itsuarena egin. Eta arazo hori ez da udako abestiarena, kultur inbasio orokor batena baizik. Maila politikoan hau eta beste eskatzen, planteatzen, aldarrikatzen dugu, baina kulturalki kolonizatuta jarraitzen dugu. Gero eta kolonizatuago, seguru asko, eta ez dirudi axola zaigunik.
Horretaz jabetzea, hasteko. Ondoren, bakoitzak bere alorrean ahaleginak egin behar lituzke, zaparrada etengabe horri aurre egiteko. Hala ere, denok ez ditugu ahalbide eta erantzukizun berak. Egoeraren eragileen artean bat utzi dut lehen aipatu gabe: irrati-kateen ideologia, FMko diala betetzen duten emisoren jabetza eta horrek dituen ondorioak. Egia da prentsa idatzian ere hedabide arrotzek egundoko indarra dutela, baina, kioskoan ez bezala, aireko uhinen banaketan zeresana du bertako aginte autonomoak (gogoratu Euskalerria Irratikoei frekuentzien banaketan Nafarroako Gobernuak egindako azpikeria eta zipozkeriak).
Ea, beraz, geure irrati libreak sendotzen ditugun, haiek koordinatzeko asmoek aurrera egiten duten, irrati euskaldun eta nazional berriren bat sortzeko gauza garen, dauzkagun irrati euskaldun publikoek musika programatzean beren izaera euskaldun horri zorrotzago eusten dioten, eta, maiztasun berriak banatzerakoan, talde arrotzen presioei amore eman barik, egungo eskaintza globalaren oreka linguistikoa irizpidetzat hartzen den.
Orain dela 35 bat urte, Espainiako itsaso, lur eta airean harro eta zabal entzun zen kantua, zinezko udako abestia, Manolo Escobarren “¡Que viva España!” izan zen. Zuetako askok barre egingo dio Manolo Escobarri, baina, pentsatzen jarrita, hura behintzat pasodoble eder bat zen, dantza lotuan egiteko aproposa, eta ez zuen disimulatzen bere mezua.
Nik ere nire iritzia eman nahiko nuke bada kontu honen inguruan. Ni ere ez nago Xabierrekin guztiz ados. Bi faktore eduki behar ditugu hemen kontutan. Alde batetik, euskal musikaren krisia, lehenago aipatu bezala. Rock nostalgikotik kanpora, euskal makarradak (punk, hard, heavy edo nahi duzuena) edo musika lasai eta melankoliatsua ditugu (Mikel Urdangarin, Ruper...). Inoiz edo noiz, talde makarraren baten baladaren bat ere bai (Gatibu eta konpañia). Bestalde, uka ezinezkoa da musika latinoaren arrakasta, ez Euskal Herrian bakarrik, baita Frantzia, Alemania, Norbegia, Finlandia..eta Chinan!! Eta inoiz ez ahaztu, inbasio hori gertatu baldin bada, entzuleek asimilatu egin dutelako izan dela; bai komunikabideek besterik zabaltzen ez dutelako, edota baita jendiari gustatu egiten zaiolako ere. Eta aitortzen lehenak izateak lotsa ematen baldin badizue, ni izango naiz aurrena: euskal musikarik ezean, latinoa gustatzen zait eta ongi asko pasatzen dut parranda gauetan shakiran abestiak dantzatzen. Hortaz, arazoaren muina zera da: - euskal musikak ze alternatiba proposatzen du inbasio mundial honi aurre egiteko? larunbat gauetan dantza egin eta ongi pasatzeko asmoz irteten garen gazteok ze entzun dezakegu? - musika komertziala zergatik da sentimenduz idatzitako musika baino hobea? eta nork daki bereizten zein den musika komertziala eta zein ez? musikaririk ezagutzen al duzue ba musika egiten duenik diruaren truke ez baldin bada? hortaz, kontzertuak dohakoak eta diskak merke-merkeak izango lirateke, ez al da hala? ezagutuz gero, esaidazue zein den, monumentu bat egiteko firmak biltzen hasiko naiz eta. Nire ustez, euskaldunok arazo bat honakoa da: astoek bezala kartolak jarrita gabiltzala askotan, munduan zer gertatzen den ohartu ere egin gabe. Momentu honetan jendiak musika mota bat eskatzen baldin badu, eta euskal disketxeak emateko gai ez baldin badira, ezinbestean, latinora jo behar. Eman merkatuari nahi duena, eta arrakasta etorriko da.