Euskarak galdutako idazlea
Idazle berriak modu askotara iristen dira argitaletxeko atera. Batzuk bere kasa eta beste batzuk editoreak deituta, sariketa batean edo aldizkariren batean ikusi eta gero; baina badira beste hainbat modu ere. Gogoan dut Joxean Azpiroz zenak (Europako dozena erdi hizkuntza eta euskararen beste hainbeste dialektu praktikatzea gustatzen zitzaion tipo berezia, Heinrich Böll euskaratu zuena) Kutxako bere lankide jator bat ekarri zigula behin: Patxi Cano, Granadako semea oker ez banago, Donostiara etorri eta euskara ikasi zuena, eta, honetara nentorren, seme bat zeukana izugarri ondo idazten zuena.
Garaitsu hartan, gure lantokian bankuekiko harremanez arduratzen zen Xabier Legarra etorri zitzaidan, BBVn ezagutzen zuela gizon bat, Iñaki Izagirre, seme bat zeukana izugarri ondo idazten zuena. "Hara -pentsatu nuen neure artean-, lehen baserria eta seminarioa bezala, aurrezki-kutxa izango da orain idazleen harrobia; edo idazleen gurasoena behinik".
Orain dela hamabost bat urteko kontua da hau, Harkaitzek hamabost urte eta Anderrek hamalau zituztela. Handik bolada batera, 1992an oroimena ondo baldin badabilkit, biak izango ziren Lubaki bandaren sortzaileetakoak. Kazetari onak, bertsoetako gai-jartzaileak, musikari showmanak eta tabernari artistak sortu dira handik, besteak beste; idazleak, ez horrenbeste. Bat Cano, dudarik gabe; eta bestea Ander Izagirre, gure artean hain ezaguna ez bada ere. Izan ere, eta hauxe da nire arantza, erdal idazle bihurtu baitzen Izagirre.
Gaztetxoa zela euskaraz idatzitako hainbat ipuin saritu ezagutzen nizkion, eta bazuen ezpala, dudarik gabe. Gero Iruñera jo zuen, Opuseko unibertsitatean kazetaritza ikastera; handik urte batzuetara entzun nuen sari berezi bat eman ziotela, karrera osoa matrikulaz gainditu zuelako, eta bertan eman zioten irakasle-postutxo bat. Sakristau ez baizik abenturero izateko bokazio handiagoa zuen, ordea, eta bidaia exotikoak egiten eta bidaietako kontuak idazten espezializatu da. Besteak beste, munduko sakongune behekoenetara joan zen Pangea espedizioko partaidea izan zen, eta ibilaldi hartan oinarriturik aurkeztu berri du liburu bikain bat: "Los sótanos del mundo".
Ez du lehenengoa. Aurretik plazaratuak ditu "Palestina, ombligo del mundo", "El testamento del chacal" (oraingo liburuaren aurrekaria, Jibutiko bidaldia kontatzen duena), eta Tourreko abenturez osaturiko "Plomo en los bolsillos".
Zergatik erdaraz?, galdetzen diogu. Euskaraz ederki egiten du, ahoz nahiz idatziz. Pangea-ko bidaian zehar, kronikak bidali zituen "Zabalik"era eta Rikardo Arregi kazetaritza-saria eman zioten. Bidaiakide izan ditu euskaldun eta euskaltzale ezagunak: Josu Iztueta abentureroa, Maialen Lujanbio bertsolaria, Joxemi Saizar "Tolosaldeko Hitza"ko zuzendaria, Migel Mari Elosegi biologo eta hartzaren gaineko espezialista... Garbia bezain sinplea da arrazoia egilearen hitzetan: gaztelaniaz hobeto idazten du; arinago, aberatsago, adierazkorrago. Erantzun horren aurrean, ideologian oinarrituriko aitzakiak besterik ezin dizkiot aurpegiratu, eta horretarako gogorik ez nik.
Hala ere, Anderren liburu bat ikusten dudan aldiro, horren ondo idazten zuen mutiko hura galdu izanaren pena sentitzen dut; baina berak ere, ni ikusten nauen bakoitzean, kontzientziako harra sumatzen du, barrenean hozka eta hazka. Ea eraginik baduen!
Ez dut kasua denik esan nahi, baina inguruan begiratuta jendearen irakurgaiek eragin zuzena dutela uste dut. Irakurtzeko ohitura duen jende asko dut inguruan zorionez, eta aberasgarri izanik ere, orohar gazteleraz irakurtzen du jendeak. Are gehiago, batik bat gaztelerara itzulitako liburuak irakurtzen ditu jendeak. Nire ustez horrek guztiak sormenean eragin zuzena du, eta (ez naiz Anderri buruz ari, nik ere idazle ona dela uste dut eta zalantzarik ez dut irakurlea ere ona izango dela) jendeak "ponpoxokeria" erderaz idatzi eta elegantetzat jotzen du, esate baterako. Euskarazko ponpoxokeria kutrea da, ordea.
Alegia, erdaraz mila buelta eta kiribuelta emandako esaldi amaiezina "literaturatzat" du jendeak, eta euskarazkoa ia kode ulertezintzat.
Esan nahi dudana da, ama-hizkuntza euskara duen eta erdaraz (gazteleraz, hobeto esanda) irakurtzen duen jendeak gutxienez ustezko idaz-maila hobea duela gazteleraz euskaraz baino.
Askotan pentsatu izan dut euskarazko luma guztiak pedanteak ote diren edo gazteleraz luma pedanterik ez ote dagoen. Nik zalantzarik ez dut, denean dago denetik.
Eta bai, niri ere gustatuko litzaidake euskarak Ander bezalako idazleak errekuperatzea.