Hitzen atzean ezkutatzen dena
Xuan Bello idazle asturiarraren "Los cuarteles de la memoria" ari naiz irakurtzen egunotan: gogoeta, irakurketa, pasadizo, hausnarketa, oroitzapen eta halakoekin oratutako saltsa pertsonal eta gustagarri bat. Asturiarra bakarrik ez, asturieraduna ere bada Bello, bertako hizkuntzan idazten duena; gero bere testuak espainolera itzuli ohi ditu, eta azken aldian arrakasta polita ari da lortzen.
Aipatu dudan liburu honetan, une jakin batean idazleak komentatzen du nola herri ipuinen atzean ipuinetik harago dagoen zer bat, zerbait dagoen, adierazten erraza ez dena. Bere pasarte bat itzuliko dut:
"Bizitza erdia daramat ahoz kontatzen Paniceiros-eko istorioak, eta askotan ezgauza sentitu naiz kontakizun batean edo poema batean adierazteko istorio horren atzean sumatzen nuena. Neure ideia da geure baitan baditugula barne uharteak, mapetan ez datozenak; argi eta itzalezko irlak, oroimen kolektiboaren tolesetan ezkutatuak, eta horietatik argi ilun bat edo oihartzun gor bat geratzen dela, bat-batean amaren ahotsa entzungo bazenu bezala haurtzaroko udako arratsalde batean. Uste osoa daukat herrietan kontatzen ziren eta diren kantu, kondaira eta istorioen atzeko aldean pasadizo hutsa baino zerbait gehiago dagoela, zerbait sakon eta esentziala; haurrentzako ipuinetan bezala, egunerokoa eta miresgarria lotzen dituen korridore sekretu bat".
Orain dela egun batzuk irakurri nuen pasarte hori, eta gaur etorri zait gogora, nire lankide Joxan Ormazabal entzun dudanean, beste norbaiti pasadizo bat kontatzen.
"Horren aitonagatik esaten zuten -azaldu du Joxanek- zela, Gipuzkoako gizonik aberatsena, egunero abarkak janzten zituztenen artean".
Hitzen ordena ere ez da nolanahikoa. Joxanek berak seguru ez lukeela horrela jarriko idatziz ipini beharko balu. Baina ordena horixe eskatzen du esaldiak (koma desegoki horiek nik idatziak dira, ahozko geldialdiak nolabait adieraztearren).
Hitz-ordenatik harago joanda, ze esaldi polita, bitxia eta airosoa! Baina bitxikeriatik haraxeago joanda, zenbat esaten duen esaldi horrek, esaten duen horrexez gain! Mundu oso bat, tradiziozkoa, seguru asko betiko galbidean dagoena; klase-diferentziei buruzko klase magistral bat, hitz bitan; eta umore maltzur berezi bat, gizarte hartatik sortua eta hari lotua.
Nik behintzat hala sumatzen dut, baina, Xuan Bellok zioen moduan, ez dut asmatzen hor igartzen dudan guztia egoki adierazten. Zuek ere sumatzen baduzue, gaitz erdi.