Pedagogiaren indarra

Egilatzen dago, Aguraindik gertu, Aizkomendiko trikuharria, Euskal Herri osoko ederrenetakoa. Joxe Migel Barandiaran arduratu zen haren indusketaz, eta Arabako aldundiaren laguntza izan zuen egin beharrekoetarako. Diputazioak deialdi publikoa egin omen zuen, eta prezio merkeena eskaini zuen kontratistari esleitu hango lanak. "On Joxemigelek asko abonatzen zuen kontratista hura", esan zidan Joxe Zufiaurre etnografoak, istorio hau kontatu zidanak, eta ondoren azaldu zidan zergatik "abonatzen" zuen gizon hura (zein aditz ederra!)

Obrak hasteko eguna iritsi zenean, eskabazio bat egin behar zuela-eta, eskabadora eta guzti agertu omen zen delako kontratista edo haren menpeko langilea. Barandiaranek ezetz, hango lanak ez zirela horrela egitekoak, eta, kontratista alde batera hartuta, arkeologia eta paleontologiazko ikastaro trinkoa eman omen zion: zer zen trikuharri bat, zer esan nahi zuen, nor bizi izan zen han duela milaka urte, zergatik altxatu behar zen lurra eskuz eta kontuz...

Jar gaitezen gu denok kontratistaren lekuan. Normalena, diputaziora deitu eta bere esleipen hura bertan behera uzteko edo prezioa igotzeko eskatzea izango zen, egin beharreko lana ez baitzen deialdian azaldutakoa edo berak ulertu zuena. Horren ordez, baina, Joxe Migelen esanetara jarri eta hantxe aritu omen ziren, zentimetroz zentimetro lurra altxatzen eta aztarnak jasotzen. "Diru mordoa galduko zenuen zuk hemen", esaten omen zion Barandiaranek, kontzientziaren harra lasaitzeko edo. "Berdin dio: zuk erakutsi didazunarekin asko irabazi dut nik", erantzuten omen zion besteak.

Pasadizo horrekin gogoratu nintzen joan den astean; Aranzadiko Juantxo Agirrek gonbidatu eta Beasaingo Igartzan egiten ari diren lanak erakutsi zizkidan: zubia, errota, burdinola, jauregia, ermita, benta... Indusketan egin dituzten aurkikuntza harrigarriak, halakoa erakusteko dauzkaten asmoak, bestearen erabileraz dituzten zalantzak, hezetasunak suntsitu baino lehenago egin beharreko konponketak, eta beste hainbat txukuntze, zahrberritze, lehengoratze... Kontratista arabarraren moduan, asko ikasi nuen, eta lehengo uste oker batzuk baztertu ere bai.