Menos mal que nos queda Portugal
Manoel de Oliveiraren "Un filme falado" komentatu nuen aurreko batean, nola Europako alderdi mediterranearreko kulturen erakusaldi eta laudorio bat egiten duen, baina berezia zela ez Espainiarik ez espainiarrik ez espainierarik ez zela aipatzen bertan; eta, horren haritik agindu nuen hurrengoan euskal literaturaren historia txikiko istorio bat kontatuko nuela. Utzi eta utzi ibili naiz orain arte, baina Gaztelumendiren blogean ohartu naiz apirilaren 25a pasatu berri dugula, Krabelinen Iraultzaren urteurrena. Data aproposa, beraz, aspaldiko zorra kitatzeko.
Joseba Sarrionandiaren "Hnuy illa nyha majah yahoo" liburuan badira bi poema portugesez idatziak: "Propostas para a definição do exilio" eta "Mensagem ao Bernardo Atxaga"; poema-bilduma hori editatzeko orduan, disketeko kopian galdu egin ziren zeinu diakritiko guztiak (tiletak, sudurkariak, zirkunflexuak...), eta egileak noizbait paperean bidalitako kopia aurkitzen ez. Kaleratzeko data bazetorren, eta arazoa konpontzeko portugesez ondo jakingo zuen norbait behar nuen. Zer egin?
Portugalgo ordezkaritza diplomatiko hurbilenera idatzi nuen, neure arazoaren berri emanez eta laguntza eskatuz, egilearen berri xeherik eman gabe. Testua zuzenduta bidaltzea espero nuen, baina, horren ordez, telefonoz deitu zidaten, kontsul jaunaren partetik, harengana joateko ordua emanez.
Joan nintzen bada kontsul jaunarenera. Gozo eta atsegin hartu ninduen, eta euskal kultura zinez estimatzen zuela erakusten saiatu zitzaidan; ez dakit poemak zuzendu aurretik edo zuzendu ondoren izan zen, galdera bat egin zidan: "Egilea portugesezko irakurlea dela diozu; ze unibertsitatetan da ba lektore?" Beti izan naiz oso txarra gezurretan ibiltzeko, eta, nola gizon burutsu eta azkarra iruditu zitzaidan, esan egin nion nor zen egilea, eta, nola ez zuen ezagutzen, baita haren zirkunstantzien berri eman ere.
Tenk geratu zen jaun diplomatikoa; konpostura galdu gabe, hala ere. Eta esaten hasi zitzaidan bere gobernuak harreman ezin hobeak zituela espainiar gobernuarekin, eta hortaz, gai horri zegokionez, bere jarrera, bla-bla-bla. Nik ez nuen ezer esaten; berak segitu zuen hizketan, eta, hariak eramanda, pixkanaka berotuz joan zen, eta azkenerako aitortu zidan Espainiak eta espainolek ez dutela oraindik irentsi Portugalen independentzia; goitik behera begiratzeaz gainera, ezin dutela eraman haien inperiotik alde egin izana. Independentzia-gerra bat irabazi eta gero.
Nik Iurretako idazlea imajinatu nuen, hura dena albotik entzun eta irribarrez...
Herrialdea baino, errakuntza historikoa da Portugal espainiarrentzako eta, erreparatuz gero, Espainian islatzen denagatik balitz, ez genuke Portugal inondik inora ere ezagutuko. Hedabideetan oso gutxi agertzen da eta gizartean portugaldarrak jende pobrea, barrakeroak, putak, lapurrak eta horrelakoekin lotzen dituen irudi interesatua dago, bere nagusitasuna beste norbaiten zapalkuntzan eraiki nahi duen akonplejatuarena. Portugaldarrek, berriz, "Espainia ala ozeanoa" galdetuta, "ozeanoa" esaten dute eta ez dira inoiz fidatu, "Espainiatik ez dator haize onik" esanez. Nahikoa da Valençan eta leku askotan Espainiara begira eraikitako gotorlekuak ikustea.