Sublimea eta amorragarria
Gauza gutxi daude, gizon-emakume modernoaren bizimodu arruntean, auto-ilara luze eta motel batean trabaturik geratzea baino amorragarriagoak. Horixe gertatu zait niri gaur goizean: Andoain parean kamioi batek istripua izan duela-eta, erabat geldirik egon da trafikoa Gasteizera bidean, eta oso makal Donostiarantz. Ordu erdian egiten dudan bidea egiteko ia bi ordu behar izan ditut.
Haserretzeak ezer gutxirako balio duela-eta, atzeko eserlekuan neraman liburuxka bat hartu dut: "Algunos pasos hacia una pequeña teoría de lo visible", John Berger-ena, atzo bertan Markos Zapiain eta Arrate Egañak utzi zidatena. Mila esker. Berger fikzio-idazle moduan estimatzen nuen lehendik ere, gauzenganako eta pertsonenganako bere arreta xeratsu horrengatik, hitzekiko ardura eta zehaztasunean islatzen dena. Banekien halaber pintorea eta arte-kritikaria zela, baina ez nuen arlo horretako bere lanen berri. Hona ba, aukera.
Aitor dezadan: arte-kritikarien hizkera kriptiko eta autorreferentzialak beti eragin dit atzera; Berger-en honi beste usain bat hartu diot ordea. Ez testu errazak direlako, berez, baizik eta errealitatearekiko eta haren errepresentazioarekiko apaltasunez eta mirespenez mintzo delako; ez hantusterik, ez sasiteoria merkerik; espazioaren, kolorearen, formaren hautemate eta ulerkeran sakondu nahi du, ariketa intelektual zintzo batean, pinturaren esentzia atzemateko edo.
Gaurko iruzkin txiki hau amaitzeko, liburuko zati pare bat euskaratuko dut, zirkulazioaren kolapso amorragarriaren erdian edertasunari buruzko gogoeta pausatuak sortu didan sentipena gogoan:
"Pintatzeko bulkada ez dator behaketatik, ezta arimatik ere (itsua, seguru asko), baizik topaketatik: pintatzailearen eta modeloaren arteko topaketatik, nahiz eta modelo hori mendi bat izan edo botiken apala. Saint Victoire mendia Aix-etik ikusia (beste ikuspegi batzuetatik oso forma diferentea baitzuen) lagun handia zen Cézanne-rentzat.
Margo batek bizia falta duenean, seinale margolariak ez duela izan aski kemenik kolaborazioan hasteko beste hurbiltzeko. "Kopiaren" distantziara geratzen da. Edo, gurea bezalako garai manieristetan gertatu ohi den bezala, distantzia historiko-artistikora geratzen da, modeloaren axolarik gabeko truku estilistikoak eginez.
(...)
Jendea gero eta gehiago doa museoetara, eta ez da zapuzturik ateratzen. Zerk liluratzen ditu? Honi erantzutean, arteak edo artearen historiak edo artearen kritikak ahaztu egiten dute, nire ustez, funtsezkoa.
Pintura-museoetan beste garai batzuetan ikusgai zena topatzen dugu eta horrek lagun egiten digu. Ez gara horren bakarrik sentitzen geure bizitzan egunero agertzen eta desagertzen ikusten dugunaren aurrean. Hainbat gauza baitira berdinak izaten jarraitzen dutenak: hortzak, eskuak, eguzkia, emakume baten zangoak, arrainak...; ikusgai denaren erresuman garai guztiak bizi dira elkarrekiko anaitasunean, nahiz eta beraien artean mendeak edo milurteak izan. Margoturiko irudia ez denean kopia baizik eta elkarrizketa baten emaitza, margoturiko gauza horrek hitz egiten digu, entzuten gelditzen bagara."