Posible al da denontzako etika bat?

(Atzoko Berria-n argitaratutako artikulua, hango pare bat akats zuzenduta)

"Argia" astekariaren azken aurreko alean (1985-6. zenbakia) erreportaje on bat dator, ETAren beldurrez mehatxupean eta bizkartzainekin bizi behar duten Hego Euskal Herriko kargudunei buruz. Politikari ospetsuengana ez baizik ezezagunengana jo du Mikel Asurmendi kazetariak, haien eguneroko bizitzaz eta iritziez galdezka. Horrela ezagutuko ditugu Ainhoa Aznarez eta Mari Carmen Lopez, PSNko zinegotziak Sakanan, Patxi Elola eta Rafa Olaizola, PSE eta PPko zinegotziak Zarautzen, eta Begoña Sanzberro, UPNko parlamentari baztandarra.

Artikulua irakurtzean Max Weber-ekin gogoratu nintzen. Soziologo alemaniarrak bi etika-mota bereizten zituen, konbentzimenduarena eta erantzukizunarena. Konbentzimenduaren Etika printzipioetan oinarritzen dena izango litzateke: lapurtzea gaizki baldin badago, nonahi eta beti dago gaizki, nornahik egiten duela ere; erlijioan izan ohi du askotan oinarria, eta intentzio on edo gaiztoari erreparatu ohi dio. Erantzukizunaren Etikak, berriz, ondorioen kalkulu bat egiten du, sineste absolutuetan finkatu ordez erlatibista da, ñabardurak eta salbuespenak onartzen dituena; etika politikoa edo soziala ere deitu genezake. Ezin da esan bi eredu horietako bat bestea baino hobea denik: ikuspegiaren arabera bata edo bestea irudituko zaigu egokiago, eta bizitzaren aldi desberdinetan hautua aldatzea ere badugu; ezin da ordea bata bestearekin nahastu, komenentziak hala agintzen duelako.

Zer du ikusteko etika-moten sailkapenak zinegotzien jazarpenarekin? Berehala azalduko dut. Asurmendiren idazlan hori hunkigarria gertatzen da lehenengo partean: pertsona hurbilak, normalak, zentzudunak ikusten dituzu; zuk bestela pentsatu arren, beren ideiak izateko eskubide osoa dutela ohartzen zara, eta ez dagoela inola ere onartzerik horrela ibili beharra. Konbentzimenduaren Etikak funtzionatzen du hor gugan: bistako gauzak dira, gizalegearen eta gizartearen funts eta mamia, denok geureganatu beharrekoa.

Bigarren partean, berriz, beste biktima-klase batzuei buruz galdetzen du kazetariak. Urrutiratutako presoen senideez, adibidez, edo komisarietan torturatutakoez. Eta hor hasten dira ñabardurak eta salbuespenak: Bai baina... Gaia konplexua da... Kontuan hartu behar da hau eta hura... Beste alde batetik ez-dakit-zer... Atal horretan esaten dituzten gehienak ez dira erokeriak ere (torturaren inguruan zinismo dexentekoa dagoela esango nuke hala ere), baina diskurtsoa aldatuta dago: pertsonaren eskubideen printzipio zalantzagabeetan oinarritu ordez, erlatibismoa sartzen da, testuinguru orokorra, irakurketa politikoa. Erantzukizunaren Etika, soziologoen hizkeran.

Ez diet kargudun horiei ezer leporatuko, nahiko zaila baita lehendik ere beren egoera, horrelako fintasun edo xehekerietan sartzeko; bestalde, eta hau azpimarratu nahi nuke, gure herrian politikan dabiltzan guztiek egiten dute gauza bera, inbutuaren buru estua edo ipurdi zabala eskainiz, segun-eta nork esan duen, nori egin dioten, zer izorratu duten, non gertatu den.

Posible ote da denontzako etika bat ezartzea? Baietz erantzuten denean, Konbentzimenduaren Etika proposatu ohi da elkargune moduan: gaitzetsi ditzagun giza eskubideen urraketak oro, datozen lekutik datozela; gero eta jende gehiagok du jarrera hori, eta poztekoa da, gizartearen sentiberatasunaren seinale den aldetik; tamalez, baina, ez dut uste arazoak konpontzeko ezer asko balio duenik: izan gaitezen denok txintxoak esatea bezalatsuko zerbait da, azken batean. Etika bat adostekotan, Erantzukizunarena izan beharko du: ipin ditzagun mahai gainean denon eskariak eta denon zerrikeriak, eta ikus dezagun ea modurik badagoen denon arteko bizikidetza bidezkoago bat asmatzeko. Gutxieneko bat agian, hortik aurrera proiektuen arteko eztabaida modu zibilizatuan egiteko. Inor baztertu gabe; inor mehatxatu gabe.

Posible dela uste dut nik, eta noizbait gauzatzen ikusi nahiko nuke.