Dantzari alaiak

Oier Araolazari

Lortu al du euskal dantza tradizionalak moderno bihurtzea, gazta zaharrak baino har gehiago ez izatea? Neurri batean bai, nik uste. Batetik bere betiko molde eta jarduerei eusten die, eta hala behar du gainera, folklorea den aldetik, baina bestetik ikuskizun bixi eta erakargarrietako oinarri edo laguntzaile ona izan litekeela erakutsi du.

"Erakutsi du" esan dut baina hobe izango da abstrakzioak ahaztu eta izen-abizen zehatzak idaztea. Adibidez, Juan Antonio Urbeltz. Euskal etnografiaz idatzi dituen lan teoriko horiek benetako hozkia ematen didate niri: bere zientifismoa badaezpadakoa iruditzen zait eta bere kultismoa pedantekeriaren atarikoa; baliteke nire ezjakintasunaren ondorio izatea, barka beraz atrebentzia. Baina dantzarien irakasle moduan bere dizipulu guztiek diote ez duela parerik, eta koreografo bezala txapela kentzeko moduko lanak egin ditu. Azkena, "Pas de Basque".

Beste izen bat azpimarratu beharrekoa, Jon Maia errenteriarra. Bera hasi zen bertsolari eta trikitilariekin elkarlanean "Upeletan erronka" eder hartan, eta haren bideari segituz egin dute "Iturrian zer dago" ikuskizuna ere. Horrez gain, Maia dago "1937" eta "Otehitzari biraka" antzerkien koreografien atzetik, Tanttaka taldearekin elkarlanean..

Komunikabide nazionaletan aipamenik izan ez badu ere, benetan ederra izan zen Mikel Sarriegi beasaindarrak Goierriko dantzekin egindako ikusgarria ere.

Ezagutzen ditudan adibide batzuk aipatu ditut. Izango dira ezagutzen ez ditudanak ere. Dena dela, nire asmoa, hemen, dantzaren mugak eta posibilitateak aztertzea zen, nire iritziak inongo autoritaterik ez duela aldez aurretik aitortuta.

Dantza, berez, hizkuntza abstraktua da: ez dizu mezu zehatz bat jakinarazten modu sinbolikoan ez bada; bai agian aldarte bat adierazten, musikaren antzera. Gizakiak oso berezkoa duen adierazpidea da, bestalde, dantza; horregatik da nonahiko eta noiznahiko jarduera. Hala ere, dantzaria/ikuslea banaketa egiten hasten garen momentutik ikuskizun bihurtzen da, eta ikuskizun den neurrian ikusleok geure iritzia eman dezakegu.

Niri, adibidez, iruditzen zait dantza, neurri txikian, ia beti dela polita eta atsegingarria ikusteko; luzatuz, gero, ordea, ia beti gertatzen da errepikakor eta aspergarri, ikuslea aditua ez bada. Arte bat adituentzat bakarrik egitea, berriz, arte horren osasun txarraren seinale izaten da, nahiz eta diru asko mugitu horren inguruan (arte plastiko modernoan, musika klasiko garaikidean...). Zein da neurriz gain ez ibiltzeko denbora, tamaina? Norberak izango du berea, baina dantza huts-hutsean hartuz gero, normalean ez da ordu laurdenetik pasatuko.

Ikuskizun modernoak luzeagoak dira ordea: ordubete eta bi orduen artekoak. Zer egin dezake hor dantzak ikuslearen arretari eusteko? Ikusi dugu ondo josten dela bertsoekin, trikitilariekin, antzerkiarekin... Euskal dantzetan dabiltzanek ez dute nire aholkurik beharko baina, ballet klasikotik adibidea hartuta, nik esango nuke narrazio baten harian sartzea dela entretenimenduari luzaroago eusteko bidea; eta, horrekin lotuta, beste euskarri batzuk ere erabiltzea dantzaren lagungarri: dela bideoa, dela testuen errezitatzea... Eta musika, noski.

Horrek guztiak, beharbada, kendu egingo lioke dantzari berak nahiko lukeen protagonismoa, baina beste aukera okerragoa da: Pako Aristik zioen moduan, "herriko festetako dantzarien saioa baino tristeagoa zara".