Oteiza tiriki-tauki

Euskarazko kantu eder baina enigmatiko bat igo nuen Euskaltubera lehengo batean. Erauzi nuen behin disko batetik, eta Euskaltubera igo: gune honek audioa igotzeko jarri duen aukera berria kristorena iruditzen zait.

Imanol Lartzabalek kantatzen du hor. Oroitzen diskoan azaltzen da, Paco Ibañezekin batera. Ez dakit nire transkribapena guztiz zuzena den, baina hor behean doa.

Euskel sustrai
herri honen mamia non dago?
hauxe duk nere ustea
ez cromlech, ez dolmenetan ez harri koxkor zaharretan

itsaso bazter-etxetan ta mendi baserrietan
oraindik bizirik bainan usakon (?) ilunpetan
estaltzera dihoakigun hizkuntza gurea

mendi-mendian otea
botoi horiaz betea
Jorge de Oteiza hi haiz
olagizonen semea

hire mailuak ordea
irudimenezko mailu horrek
ez tiriki-taukirik
hutsa moldatzeko joak
ez baitute soinurik
bihotzarentzat baizik

***

Oteizaren mendeurrenean (joan den asteartean) galdera batzuk zuzendu nituen kantu honetaz ingurukoen artean, eta hala jakin nuen egilea nonbait Antonio Valverde "Aialde" dela, Antton Valverde kantariaren aita. Industria-gizona (Gráficas Valverde-ren sortzailea), pintorea, intelektuala eta euskaldun berria izan zen Aialde; Zumalabe zaharra eta Karlos Santamaria bezala, Donostian garai hartan zeuden euskaltzale familia onekoen adibide argia. Poema hori kantu bihurtzen lehena Antton Valverde bera izan zen, bere lehen disko txikian. Gero Imanol, nonbait.

Beste zalantza bat ere banuen: Oteizaren "kontrakoa" da kantua? ala aldekoa? Niri iruditzen zitzaidan kritika zegoela atzean: euskal arima ez dago Oteizak uste bezala kromletx eta harrietan, hizkuntzan baizik, eta horra paradoxa, Jorgeren mailuak soinurik ez hizkuntza horretan... Euskaraz jakin ez izanaren leporatzea ez ote zegoen iruditzen zitzaidan niri. Lagun batek ere uste hori adierazi zidan, beste batek kontrakoa.

Gero, astearte horretan bertan, Euskadi Irratiko Mezularia programan bi aldiz jarri zuten kantua, Valverderen ahotsean, Nekane San Miguel tertuliakideak eskatuta. Oteiza zuten hizpide tertulian, eta San Miguelek esan zuen nola berarentzat Oteiza figura kontraesankorra zen: euskararik gabeko euskal izpiritua posible ote? Gaztetan kantu hori entzun eta gogoko izan zuela, eta han ere kezka hori agertzen zela. Oteizari kritika beraz, nik susmatzen nuen bezala.

Argazkiak.org | Altzuza, Oteiza museoa © cc-by-sa: Luistxo.F

Oteizaren Altzuzako museoan izan nintzen duela pare bat aste lagunekin. Argazki hauek atera nituen han. Ez zidan asko bete, ze Oteiza farsante samarra iruditu izan zait lehendik ere, eta are fartsa handiagoa bere lanekin egin izan dena (horra nire mezu parea aspaldi Eibartarrak zerrendan). Baina Altzuzako parajea ederra da, eta izatez, merezi du bisita. Arte modernoa txiste bat izan arren, barrezka disfrutatzeko modukoa den bezalaxe.

Azaroan izango duzue aukera polita Altzuzara izateko, ze azaroaren 1ean hasiko da han gertu-gertu dagoen Uharteko Huarte Arte Zentroko denboraldi berria. Hura doan da, eta han ere arte moderno txoro eta ikusgarria izango duzue. Denboraldi berriko instalazioen artean, geure semaren kontribuzioa. Kyungwoo Chun korearraren artelan batean parte hartu du gure Peruk.

Argazkiak.org | Kyungwoo Chun © cc-by-sa: Luistxo.F

Zera zen koxka, zapi gorri batean, zure "minaren" pisua jarri harrietan, ipini izena, jaiotze data eta lekua, eta bildu. Zapiak, harriak eta jarraibideak, hain zuzen, Altzuzako museoan zeuden bisitatu genuena, eta gure ume koadrilak bete zituzten zapiak beren min asmatuekin. Esan bezala, Huarte Zentroan, azarotik aurrera ikusgai hori. Irailera arte egondako erakusketen nire kronika, beste artikulu honetan. Bi kulturetxe handi hauek, Uhartekoa eta Altzuzakoa, oso gertu daude elkarrengandik, ikusi mapan. Bisita bikoitza merezi du, beraz.

Gaurko rollo hau kultureta amaitzeko, beste kantu batzuk Imanol eta Paco Ibañezen disko horretatik:

•  Heriotzaren Begiak. Cesare Paveseren poema ilun bat da, agian Xabier Letek musikatua eta euskaratua. Hitz originalak italieraz hemen, eta gaztelaniazko itzulpena ere hemen. Pavese Oteizaren kintoa zen: bere jaiotzaren urteurrena irailean izan zen. Suizidora bidean idatzitako poemetako bat da Heriotzaren Begiak.
• Pello Joxepe: Honetaz, hemen hitz egin dut berriki gaztelaniaz eta lehenago ere bai beste hizkuntza batzuetan. Paco Ibañez 60ko hamarkadan Israeldik igaro ondoren, hango kantari batek plagiatu ziola, eta Israelgo "himno apokrifoa" da harrezkero Urrezko Jerusalem. Loturan entzun daiteke, ez plagiaristaren bertsioan, beste kantari batenean baizik.