MIRACLE

5. HARREMANETAN

Zuritik beltzerakoa izan zen kartzelako isolamendu ia erabatekotik monasterioko egoera berrira jauzia. Lehen egunetik. Erabat eraldatu zitzaidan harremanen mundua. Kartzela barruko taldetxotik mugarik gabeko harreman aukeren egoerara. Kontrolpe totaletik, neuk neure buruari jarriko nion bizimoldera. Jada ez nuen presozainik, monjeekin hitz egin ahal nuen lasai. Monjeena lehen unean, familiarekin berehala, bi horiek izan ziren harremanen lehen esparrua. Zabalduz joango zen esparru hori bisitak agertu ziren heinean. Inguruko jendearekin ere hasi nintzen harremanak egiten: eliza, taberna, telefono-zentrala, hotela…  harremanetarako zubi bat izan ziren; inguruan asko ibiltzen nintzenez, ezaguna nintzen azkenerako inguru guztian, oso harreman zabala nuen jende ezberdinarekin.

Ezinbestekoa zitzaidan, lehen egunetan batez ere, harreman ahalik aberatsena. Jende askorekin ez ezik era guztietako gaiez hitz egin ahal izan nuen. 

Ez nintzen inongo militantea, talde bati hitz emana banuen ere. Ez nuen inongo mezurik zabaltzeko. Baina, aldiz, banuen zer eskaini eta kontatu. Apaiza erakunde armatu batean, tortura, kartzela… Bor-bor zegoen Euskal Herriko egoera, pasioz bizi genuen eguneroko zertzelada oro. Bertaragotik ezagutu ahal izan nuen egoera,  besteen iritziak nireekin trukatuz. Ur askotan igeri egindakoa nintzen, zurrunbilo askok irentsi eta ur azalera aterakoa. Banuen hainbat ikuspegi eta berri entzun, alderatu, eho eta neuretzeko irrika,  baita neure barne borborra azaleratzeko gogoa ere.  

Nire jakin-min egarria asetzeko iturri izan ziren Euskal Herrikoekin harremanak. Herriko gorabeherei buruzko hausnarketak ziren herri xehearekin harremanak, herriko eta herritarren gorabeherak ziren elikagai, herriko xehetasun arrunten itsasoan murgildu nahi nuen, nire unibertso politikoaz harago. 

Beraien jakin-minari erantzun besterik ez nuen egin lurraldeko jendearekin. Tentu handiz ibili beharra nuen, ezer nabarmen deigarririk egin edo esanez gero kartzelara itzultze arriskua zitzaidan galga eragilea.

Une hartako hain pertsona ezberdinekin, eta zenbait gai labain, arriskutsu,  tarteko, ez zen erraza harremanok kudeatzea.

Agertu dira monasteriokoekin harremanak monasterioaz aritu naizenean, bisitek izanen dute bere sail propioa. Egunkarian agertzen diren Monasterio ingurukoekin izan nituen harremanen sailkapen bat egin dut atal honetan.

MONASTERIO INGURUKOEKIN

Maria eta Tom

Viñalsekoak deitzen zieten, seguruenik Viñals zelako etxeko gizonaren abizena. Casals izenez ere ezagutzen zuten. Tom zuen izena senarrak, Maria emazteak. Adinean aurrera biak. Alokairuan zuten etxea, monasterioak zuen jabetza. Etxekoandre soila zen Maria, Tomek berriz nekazaritzarekin loturiko biltegia zuen nahiko urruti Lleidara bideko herritxo batean, ez dut uste aberatsegia zenik. Español futbol taldearen zale porrokatua. Maria izan zen heldu nintzen egunean plaza guardia zibilen ilara erdian zeharkatzen ikusi ninduena. Bera izan zen nire gelako leihotik bere sukaldeko leihora ikusi nuen monasteriotik kanpoko lehen pertsona. Parez pare eta nahiko hur zeuden bi leihoak. Leihotik leihora agurtzen ginen, sarri egon ohi ginen kontu-kontari leihotik leihora. Berritsua zen, ahots karrankarikoa. Ez zitzaidan erraza berarekin elkarrizketa luzerik egitea, eguneko huskerietatik harago ez baikenuen zer esan handirik.

Aurreko anderea agurtu dut: hitzalditxoa egin dugu. Kartetan egin nahi badut joateko etxera diost.

Atso bat ikusi dut barraskilo batzen.

Deigarria gertatu zitzaidan nonbait, idatzi egin nuen eta, Maria zelakoan nago.

Xanpaina hartu dugu Mariaren etxean bere santu-eguna baita.

Maria Luisa eta biok ginen.

Casalsenean hartu dut kafea.

Zikiro hil zutenean txakurrak bere etxean gorde ziren Monasterioa zainduz.

Hori zioen Mariak. Carrero Blanco zen ” Zikiro” Zamorako argotean. Nire ustez zelatan egon ziren guardia zibilak etakideren bat gordetzen ote zen bertan. Ez dut gogoan monjek jakin zutenik behin ere zaintzapean egon zirenik. Nik ez nien kontatu Mariarena.

Kanarioa zaintzea eskatu dit.

Mariaren txoria daukat gelan, kanpoan daude-eta beraiek.

Oporretara joan ziren. Kanarioa zaindu nion. Zer ez nuen egin Miraclen!. Han eduki nuen nire gelako leihoan ez dut gogoan zenbat egunez kanarioa: jaten eman, kaiola garbitu, gauez gela barruan, egunez leihoko kanpoko karelean…, ez dut gogoratzen kantatzen zuenik.

Viñals-enean afaldu dugu  M. Luisak eta biok..

Viñals-era joan naiz arratsaldez, kafea hartu eta iloba bien argazkiak jaso ditut.

Mateuren anaia

Paseatu, goiko familiarekin hitz egin.

Arratsaldez esan diet agur Mateuren anaia-koinata-semeari.

Viñalseneko goiko etxea alokatzen zuten udaberritik udazkeneraino. Senar-emaztea eta seme gaztetxo bat ziren. Ama-semeak egon ziren uda osoan, aita lanera joaten zen egunero Barcelonara,  oporraldian ezik. Ondo konpontzen ginen, hitz egiten genuen, baina ez genuen izan harreman berezirik. Emaztea oso berbatsua zen, zaila zitzaidan bere berriketari jarraitzea. Lagun nuen semea, uzten zidan behar izan nuenean bere txirrindua ere. Album bat egin nuen Zamoran heltzen zitzaizkigun gutunen zigilu ezberdinekin. Blok lodia suertatu zen, nahiko bitxia. Mutikoak ere zigiluen bilduma egiten zuenez, berari oparitu nion despeditu ginenean.

Taberna

Joan  zuen izena tabernako senarrak, Mikaela emazteak. Joan, iruindarra izatez, osasun arazoengatik etorria zen lanbide hori betetzera, Miracleko haize sanoago baten bila, birikak baitzituen ez ondo.

Berbatsua zen, ezkertiarra, Madrileko gobernuen aurkari sutsua, erradikala ere bai. Barne barnetik bizi zuen Joanek  katalan sena, independentista porrokatua, bisitara etorritako askoren lagun egin zen. Berehala egin ginen lagun biok ere.

Mikaela zuen izena Joanen emazteak, denda ere zutenez, dendaz arduratzen zen batez ere bera. Gizena eta urduria, kezkatiegia, horrelakorik ez zion arren itxurak.

Seme-alaba zituzten, ikaslea semea, ezkondua alaba, Bartzelonan bizi ziren biak.

Txapel bat eta ikurrina ekarri dizkio amak Joani.

Ikurrina eduki nahi zuen Joanek. Amak ekarri zion, baita berak etxeko egongelan señerarekin batera zurezko eserleku-buruan jarri ere. Erakusteko eduki ohi zuen handik aurrera.

Barraskilo jana tabernan, kontu asko esan dugu.

Harreman estua eduki nuen beti bikotearekin.

Ekaina,30. Goiza telefonoaren erabilpena ikasten eman dut: biharko eguna telefonoan egin behar dut.

Semea ezkontzen zitzaien, ezin zuten telefono-zerbitzua utzi, beraz ordezkoa egitea eskatu zidaten.

Uztaila 1. Egun osoa egin dut telefonari eta dendari.

Aspaldiko haietakoa zen telefonoa, kable, ziri, eta masia bakoitzerako linearen zulotxoa eta biraderadun panela zuen zentraltxoa. Beraren bidez zuten telefonozko harremana beraien artean eta kanpokoekin paiesek. 20 bat  masia zeuden berari lotuta. Nork esan behar zidan  txikitako Altzolan telefonistari harriduraz begira egoten ginenean, egun baten neuk ere eginen nuela lan bera aparatu berdintsuan.

Iraila, 30 osteguna. Negarrez aurkitu dut Mikaela, gaur joan zaizkio alaba eta iloba. Arazo latzak ditu gaixoak.

Burutik galduta dabil Mikaela, tabernan egin dut goiza telefono zaindari.

Joani esku bat bota nahi nion.

Urria, 4. Mikaela etxetik kanpora alde eginda ibili da oheko jantziekin. Justi eta ni joan gatzaizkio Joani etxera eramaten laguntzera. Ihes egin du berriro ere goizez. Telefonari eta Joan-i konpainia egiten eman dut goiza. Osagilea etorri da arratsaldez, luzaro egon da baina ezin izan du lasaitu. Semearekin ere hitz egin dut, etortzeko eskatuz: gauerako agertu da. Justik eraman ditu kotxez Barcelonara.

Joan eta Mikaela kanpoan, egun asko egin nituen telefonari, tabernari eta dendari lanetan. Gaua ere bertan egiten nuen, Ezin nuen utzi gauez telefonorik gabe bailara osoa. Tabernako etxean egiten nuen lo

Kontxik eta Nuriak ekarri didate bai bazkaria bai afaria tabernara. Asko lagundu didate neska biek.

Egoera bitxia zen: kondena luzea betetzen zegoen presoaren esku zeuden inguruko telefonoak, taberna, eta denda.

Lourdes etorri da ikastera, baita laster ikasi ere, neska argia da, beharrak erakutsi dio bere buruaz baliatzen.

Lurdesek emango zidan txanda ordutik arrera, atsedena hartu nahi nuenean, edo granjara joan beharra nuenean. Ez bainuen granjako nire lanik utzi.

Solsonan zegoen zentral nagusiko nesken lagun egin nintzen, baina batez ere inguruko paiesen adiskide eta ezagun. Katalanez oso astiro egiteko eskatzen nien.

Lourdes etorri zait laguntzera, bai egoki etorri ere, La Carral udalekuko umeak etorri baitira Miraclera eta gustukoak zaizkie dendako gozokiak.

Luze joan zen Mikaelarena. Alabarekin egonen zen Bartzelonan. Joan-etorria ibi zen Joan.

Azaroa, 21. Micalela etorri da. Joanen etxean egin dut gaua.

Hotelekoak

Senar emazteak, hiru seme-alaba: bi mutil eta neska bat, bi laguntzaile: neska- mutil gazteak, horiek ziren hotelean bizi zirenak.  Alokairuan zuten hotela. Gurasoak ziren sukaldariak, hala ziren ogibidez ere, biak adinean aurrera. Hiru seme-alaba zituzten: Seme nagusia, Ramon,  hogeitaka urtekoa, berak zeraman hotela; Siona eta Chepi, ikasten ari ziren Bartzelonan, oporretan eta asteburuetan etortzen ziren Miraclera.  Bi gazte zituzten langile bezala, Montse eta Chisco. Udaran beste hirugarren neska bat ere hartzen zuten lanerako, Montse izenekoa hau ere, oraindik jarraitzen du berarekin harremanak.

Harreman estua izan nuen hotelekoekin, gazteekin batez ere.

Asko dira egunkarian harremanon aipamenak. Batzuk soilik ekarriko ditut hona.

Hotelekoen lagun egiten ari naiz, batez ere gazteena.

Ekaina zen. Bi hilabete pasa neraman Miraclen.

Gauen atera naizenean, karakol bila zebiltzan hoteleko neska-mutilak, farolez agituz, belartzan.

Geroago, tarteka, gauez, euri egunetan, aterako nintzen eurekin barraskilo jasotzera. Krak-krak hankapean, karakolok  nola krazkatzen genituen entzuten eta sentitzen genuen. Hain ziren ugariak. Baldeka jasotzen genituen barraskilook belartzan.

Hotelean bazkaldu dut hotelekoek gonbidatuta, lehengoan bildutako karakolak jan ditugu.

Koloretako telebista aparailua jarri dute hotelean.

Zuri beltzekoa zen monasterioko telebista.

Olinpiadak ikustera joan naiz hotelera arratsaldez.

Ramonen urtebetetzea, hotelean afaldu dut; jan, edan eta paseatu.

Geuk bildutako esnegorri edo robeiloiak jarri eta jan ditugu La Robelloneran bertan.

Lurrean sua egin eta bertan erre genituen robeloiok.

Hotelera jo dut afal ondoren, ilargipean egin dugu denok paseo-aldia lehenengo, beheko suaren aurrean egonaldia ondoren.

Sant Just putzura joan gara hoteleko gazte talde osoa arratsaldez, izugarri ondo eman dugu arratsaldea igeri eginaz. Trumoiak eta zaparradak harrapatu gaitu itzuleran.

Oheratzera nindoala hoteleko laukotea hurreratu zait leihopera deika: eta ibilaldia bat egin dut beraiekin. Lau gazte daude kanpin-denda batean eta beraiekin luzatu gara berandura arte.

Ping-pongean 6etatik zortzietara “Casa Gran”eko arkupean.

Gogoan dut gau hura, berezia izan zen. Ez genuen ezer ezberdinik egin, pilotatxo zuriari daleka norgehiagoka jokatu baino gehiago jolastu, hitz egin, txisteak kontatu, abestu, algaraka barre egin, gustura egon… taldeko loturak estutzen dituen une gozagarria izan zen hura. Lagunago atera ginen koadrila osoa.

Rine-ra joan naiz arratsaldez hoteleko hirukotearekin, lau orduko ibilaldi luzea.

Oraingoan denok ibili ginen gazteluko hormetan gora goiko dorre antzekora heltzeko. Ibilia nintzenez, ni neu nintzen orain gida.

Pilotan jokatu dut  gauez plazan hoteleko taldekoekin.

Gauean plazan egon gara hitz-aspertuan hoteleko neska-mutilak eta ni: hoteleko andreak oso gaizki jartzen omen nau.

Beraien amaren nitaz iritzia. Ez zen ohizkoa, izan ere, monasterioan zegoen euren ustez apaiza edo antzerako zerbait, nagusia, gazte jendearekin eta bisitekin horrela ibiltzea.

Hoteleko koadrilarekin gau-ibilia.

Ohikoak bihurtu ziren afalondoko ibilalditxoak Robillonerara.

Hoteleko gazteek deitu didate Monasterioko afalondoren, Pinos-era joan gara eta han afaldu behar izan dut berriro. Ondoren hotelera itzuli gara, laurak artekoa egin dugu.

Bi aldiz afaltzea ez zen lan handia izanen niretzat, ez bainuen askorik jaten, nahiz jan onekoa izan neronez.

Afalondoa  bukatzeko gaueko paseoa: trikuharrira joan gara. Izugarri jator pasa dugu kontu-kontari eta abestuz.

Sorgin giroa zerion beti ere gauez trikuharriari.

Chepiren urteak 27an, konbita luzatu didate afaltzera.

Pin-pongean egin dut Chepirekin. Siona ere etorri da, hitz-aspertu luzea egin dugu politikaz eta ETAri buruz.

Chiscorekin joan naiz arratsaldez paseatzera.

Oso lagun egin ginen azken aldian, oso interesatuta hurreratzen zitzaidan.

Chisco izan dut arratsaldez Monasterioan, Monasterioa ezagutzen ibili gara.

Chiscok ez zuen Monasterioa barrutik ezagutzen, eta berarentzat abentura bat zen monasterio zaharra miatzea.

Chisco izan dut gelan. Panfletoak eman dizkiot.

Gogoan dut gogoko zituela nire erroilu sozial politikoak, baina oso aukera guti genuen bakarka hitz egiteko, hotelak eramaten zion eguna eta tarte libreetan hoteleko gazteekin egon ohi zen.

MASIETAKOEKIN

Pausoka joan zen masietako paiesekin ezagutza eta harremana. Telefonari lanak medio, ezagunak nituen  askenerako masietako nekazari gehienak. Masia gehienen inguruan egin izan nituen nire ibilaldiak ere.

La Carralera joan naiz. Hizketaldi luzea egin dut bertako nagusiarekin: oso jatorra da. Gimnasia eta igeri.

Udaleku bihurtutako masia zen La Carral. Igerilekua zuen. Lagun egin nintzen bertako nagusiarekin. Adinean aurrera zihoan gizonezkoa, errepublika denboran eta gerraldian aurre-aurrean ibilitakoa, ezkertiarra pentsaeraz: mila bizipen konta genizkion elkarri, egoera politikoa eta politikoen jokabidea ere izan genuen solasgai. Aurrez aurre biok, pipa erreaz. Sarri joan nintzen bertako igerilekura, bizikletaz.

Eguerdian La Carralera joan naiz: gimnasia lehenengo eta igeri ondoren, hotza dago ura, sartu-irten bat besterik ez dut egin.

Azken igerialdia izan zen. Ia egunero joaten nintzen udazkenean igerira. Egun batean, udazkena aurrera, izotz geruza batek estaltzen zuen igerilekuko ur-azal erdia. Halaz ere sartu-irten bat egin nuen.

Guardiola Masian egon naiz, Lourdesen etxean. Bere ama, arreba txikia eta anai txeratsua ezagutu ditut. Bihar etorri daiteke lagun egitera Lourdes.

Ordezko bat behar nuen bazkaltze orduan telefonoan, baita atseden bat hartzeko ere. Oso abegikorra zen Lourdesen anaia elbarritua, eta oso lagun egin ginen. Horregatik nion “txeratsua”. Tarteka joanen nintzaien bisita egitera.

Espinosara Eulogirekin arratsaldez.

Jai egun arratsaldetan bazekien Eulogik masietako nekazariak eta lagunak bisitatzen, berarekin joan ohi nintzen.

Vivetseraino ibilaldia, 7 urtez kartzelan egona da bere aitaginarreba.

Maria Luisarekin nintzen. Lorak, tabernarako oilo bat erostera… Hizketaldia egin genuen.  Bueltatu izan nintzen.

Vilasecara joan naiz errekadu bat eramanaz.

Tarteka etorri ohi zen bertako paiesa monasterioko  soroan lanera, bere traktorearekin. Soldatapean jakina, Eulogik deituta. Gizon gordina, hiztuna eta umoretsua.

Perretxikoak erostera ere joan izan nintzen. 

Eulogirekin joan naiz ilunabarrez bi masiatara kotxez, auzoko paiesak bisitatuz. Zoragarria izan da, bai arrats-giroa, bai giza-harremana. Nahiko barre egin dut: andre batek galdetu digu ia Maiatzeko Loreak egin ditugun.

Oraindik gogoan dut bidaia hura, egun horretan izan nuen nire lehenengo harremana gero ezagun eta lagun izango nuen paies batekin.

Uzta-makinarekin dabiltzan anaia bietako batekin egon naiz luzaroko hitz-aspertuan; jatorra, argia eta kezkatua da bera. Interesgarria izan zait elkarrizketa.

Bisitan joan gintzaizkien monasterioaren masia hartako anaiak ziren. Ez dakit ordainduta zetozen ala gari-ebaketa masiaren morrontzapean sartzen zen.

Paiesaren alaba ezkondua, solasaldi atsegina izan  dut berarekin;  senarrarekin, berriz, mendiz egin dut ibilaldia, lur-orotako motor batean.

Juan etorri da azkonarrarekin tabernara.

Juan, Comorera masiako mutil-zahar sasoikoa. Tabernan maiz, sosa batzuk ateratzeko lanerako beti prest. Azkonarrarekin egiten zuen erbitan. Berak erakutsita ikusi nuen lehenengoz azkonar bat. Nahiko azeria zen bera, maltzurra, nondik jotzen zuen igarrizaila. Sarri ikusten ginen. Bisitan zetozkidan neskekin egon ohi zen liluratuta.

Inguruko hiru paiesek, Mateuk eta nik bazkaldu dugu hotelean. Hirurekin joan naiz ondoren Su-ra uzta-makina lanean zegoen tokira.

Urte Zahar egunean monasterioan afaldu zuen gizonarekin egon naiz.

HAN-HEMENDIKOEKIN

Lagun, ezagunen eta ingurukoez gain, hainbat harreman ezberdin izan nituen: bisitan zetorren jende lehendik ezaguna, ezagutu nahi nindutenenak, agian ikusmin soilik zetozenak, nire pentsaera zirikatu nahi zutenak, presoekiko adeitasuna erakutsi nahi zutenak… Denetik egon zen.

Harreman asko izan nuen, sakonak batzuk, arinak beste asko.

Zuhur jokatu behar nuen, eta hala egin nuelakoan nago.

Bisitak eta beraiekin harremanak beste atal bat dute.

Egunkarian agertzen diren beste denak jarri ditut hemen, ezinezkoa da laburpena egitea.

Rine-ko alkatea eta Jordiren anaia agurtu ditut eguerdian

S. Kristobal eguna. Freixenet herrira joan naiz, bertako zaindari eguna zela eta, 11 apaizek eman duten meza, bazkaria...

Freixenet-eko apaizaren amaren hiletetan egon naiz: apaiz asko zen. Mateu eta Justirekin egin dut joana, baina Cardonara joan behar zutenez paies batekin itzuli naiz etxera.

Otamen edo mokadutxoa ardoarekin egon da gela batean elizan egon direnentzat elizkizun ondoren. Jende asko zen. Asko etorri zaizkit agurtzera. Taldetxoa bildu zait kartzelari buruz norbaitekin hasi naizenean, entzun nahi zuen jendeak niona. Gazte talde bat gitarra jo eta kantuz hasi da, beraz beste txoko batetara alde egin behar izan dugu eta han aritu naiz torturari eta ETAri buruz hitz egiten. Entzun-nahi izugarria du herriak. Zoragarria zitzaidan herriarekin horrela hitz egin ahal izatea. Ondoren beste taldetxo batekin ordu-biak eta erdiak arte luzatu gara langile arazoari buruz hitz egiten. Gasteizko langileen hilketa, egun haietako langile borrokak eta abar gairi buruz. Honexegatik bakarrik merezi zuen monasteriora etortzea.

USAn bizi den apaiz bat dago hotelean, lehen beneditarra izana bera. Atzerakoi hutsa, ia-ia haserretu naiz berarekin.

Ia terrorismoz hitz egingo nioken ostegunean Manresako ikasle talde bati, galdetu didate.

Ez datoz Manresako ikasleak.

Miraclera  etorri den senar-emazte talde batek ikusi nahi izan nau.

Hizketaldia izan dut senar-emazte taldearekin.

Hiru ordu pasa ditut tabernako semearekin eta bere lagun batekin. Jatorrak, irakasleak eta ezkertiarrak dira. Hainbat gauzaz eztabaidatu dugu.

Margolariarekin egin dugu arratsaldea, egin digu karikatura edo antzerako zerbait. Argazkiak ere atera ditugu, margolariaren andre-laguna zen argazkigilea.

Nahiko hurbil dagoen herri batean egin dugu bazkaria: amuarraina eta bildots txuletak. La Seo inguruko herri bateko osagilearekin egon gara, eibartarra bera.

Erlojua ekarri didate, doan konpondu didate. Mila eratara erakusten du herriak bere atxikimendua.

Bihar gazte taldearekin hitz egiteko plana egin dut Montserratekin.

Montserrat eta neska-mutil talde batekin izan dut hitzaldia: Kaiola eta torturak izan dira mintzagai.

Montserratekin egon naiz luzaro. Oso fin dabil.

Txinako neska eta lagunekin: bi ordu eta erdi egon gara kontu-kontari: interesgarria izan da solasaldia. Harrigarria gertatzen zait jendearekin horrela egon ahal izatea. Horrela joango naiz normaltzen. Berandu heldu naiz afarira.

Bi Hermanitekin eman dut bazkal ondokoa; gai askotaz hitz egin dugu, apaiz bainintz hitz egin diet, kristau ikuspegitik nola ikusi egoera. Beraiekin etorri diren senar-emazteak oso jatorrak dira. Arratsalde erdian joan dira.

Mendira joan gara M. Luisa, bikotea eta ni eibartarrek alde egin ondoren. Eztabaida bizian egin dugu ibilaldia: betiko eztabaida. Arazo nazionala, borroka armatua, españolismoa... Beraiekin hartu dut kafea bazkal ondoren, kanpin-dendara joan gara, hitz egiten jarraitu dugu baita argazkiak egin ere.

Etxekoak utzi ondoren gazte talde batekin eman dut seiak eta erdiak arterainokoa.

Mutil bat etorri zait arratsaldean ia taldeari hitz egingo nien eskatzera, denei ezetz esan diot, talde bati baietz.

Jaialdiaren ondoren goizeko laurak arte egon gara hamarkote batekin M. Luisa eta biok

M. Luisa eta biok Euskal Herriko gaiez hitz egiten: nahiko ondo.

Berbaldia egin dut beheko “zeldetan” dagoen gizon batekin.

Bi senar-emazte bikoteekin joan naiz Sant Just putzura: ederki eman dugu arratsaldea.

Tabernan egon naiz gauean ezkonberriekin eta bere gurasoekin: kafea, kopa eta berandura arteko hitz-aspertua.

Uzta-makina ikusi ahal izan dut lanean, “petrolero” biekin bat egin dut eta beraiekin itzuliz bukatu dut ibilia.

“Petroleroekin egon naiz lana nola egiten duten begira. Beraiekin itzuli naiz kotxez etxera.

Fardo zuzentzen egin dut bi estudianteekin, ondoren hizketan beraiekin.

Montserrat hermanitaren etxean (zeldetan)bazkaldu dut.

Gauean euskaldun batzuekin egon gara hizketan, ostatuan omen zeudenak.

Hitz-aspertu luzea izan dut tabernako ilobarekin berandura arte.

Su-ko gazte talde batekin izan dut hizketaldia durangarrak ere tartean zirela: oso jatorrak dira gazteok.

Marrazkilariarekin izan dut solasaldia fedeari buruz.

Niri egin dit gaur argazkia marrazkilariak. Berandura arte egon gara kontu-kontari.

Bazkal ondoren hizketaldia izan dut marrazkilariarekin, ping-pongean gero koadrilarekin.

Etxean egin dut goiza. Bazkaldu berriz Tomas eta bere lagunekin, Cio, Maria, Alicia eta hiru umeekin. Cardonara joan gara denok arratsaldean: Txabik bizikletaz joan nahi zuen. Egonaldi bat egin dugu Cardonako gazteluan.

Meatzari batekin egon naiz tabernan.

Sei neskarekin hizketaldia.

Pakete bat ekarri dit gizon batek: jana.

Manresako gazte talde bat etorri zait maisuekin nirekin hitz egitera.

Cio eta Maria hamar umerekin.

Cio, bere ahizpa eta lagun bat hiru umekin etorri dira Miraclera, beraiekin ibili naiz arratsaldez.

Ahizpa biekin, Cio eta Mariarekin, egin dut arratsaldea, paseatu eta hitz eginez.

Kristau fededuna da dentista. Arduratuta dago, gehiegi irabazten ote duen kezkatuta, inor esplotatzen ote duen. Bakarrik lan egiten du, ez du inor beretzako lanean edo bere mende lan egingo duenik. Bazekien gizarte sozialista batean bere orduak sartu beharko lituzkeela soldata baten ordez: ontzat ematen du. Efikazia arazoa planteatzen du, eraginkortasunarena: irabaziaren grinak bultzatzen du gizakia. Gai horietaz aritu gara, horrelako bulego batean, lan orduan, ari daiteken neurrian. Gogo bizia zuen bahiketa eta bide armatuari buruz zer diodan, bide egokia den ala ez. Euskal Herrian ekintza armatuek izan duten eraginari buruz aritu natzaio, herri zapalkuntza zer den argituz. Baita ere zenbait euskal abertzalek, euskal kapitalista eta enpresarik nola zapaltzen dituzten beste euskaldun batzuk eta euskaldun ez diren langileak. Aingeru bahituak inoren bizkar egin duela dirua… Hamar egun barru bueltatu behar naiz.

Mateuk eraman nau eta sukaldeko neska biak etorri dira gurekin. Zenbait erosketa ere egin dut. Pentsuarentzat nahasgai batzuk ere erosi ditugu. Oraindik harrigarria gertatzen zait kaleetan  aske ibili ahal izatea.

Manresako ikasle taldea, 13 ikasle, goizean terrorismoaz hitz egin diezaien: egonaldi polita egin dugu, gustura egon gara.

Prensarekin

“Zeruko Argia” eta “Cristianos para el Socialismo” taldekoen idazki bat ditut irakurri eta kritikatzeko.

Ba zen Eibarren hausnarketarako talde bat “Cristianos para el socialismo” izenburua  zuen liburua gidaliburu bezala erabiltzen zuena. Taldeko kide izan nintzen Azitainen nengoela.

BERRIAK-ek atera omen du nirekin  elkarrizketa.

Zeruko Argia-rako elkarrizketa bat gertatu dut.

Mikel Atxagak eskatu zidan. Galderak bidali zizkidan, erantzunak bidali nizkion.

Libururako egin zidaten elkarrizketa bidali didate: nire ustez ez dago ondo eta zuzentzen hasi naiz.

Beti gertatu zait berdina kazetariekin: ez dute esaten zuk esan nahi duzuna edo ez behintzat nahi duzun bezala. Interes kontrajarriak egon ohi dira. Edo ikuspuntu ezberdinak.

Goizeko laurak arterakoa egin dut elkarrizketa orrazten.

Bukatu dut libururako adierazpenena.

Agertu da nire elkarrizketa Zeruko Argian.

Orri osoa Tele Expres-en niri buruz, argazki handi bat dakar lehen orriak.

Elkarrizketa egin didate Katalunia Espres-erako.

Idazlearekin egon naiz goizean.

Etorri dira Kuxákoak, hitz egin dugu. Liburu bat atera du Zamorari buruz. Ekarri dit.

Gainbegiratua eman diot: erabat arina iruditzen zait diodana, pasadizoetara mugatzen dela.

Hor dut oraindik liburua; mehetxo bat da: ”Curas represaliados en el Franquismo”. Fernando Gutierrez da egilea. 9 apaizen kontakizunak dakartza, ni naiz bederatzi horietako bat.

77ko Martxoa. Tele-Expres-eko  bi kazetari etorri zaizkit elkarrizketatzera.

Lehen orrialdean, argazki handi batekin etorri zen nitaz artikulua.

Gutunak

Neuri

Ez nuen gorde Miracleko gutunik, etxera ondoren desegin nituen.

Nolanahi ez ziren asko izan, 37 zenbatzen ditut egunkarian. Agian gehiago izan ziren. Izugarrizko aldea dago bisitekin alderatuz. Euskaldunak  ez gara edo ez ginen nonbait gutun idatzi zale. Agian gaur egun aldatu da jarrera mezu elektroniko eta sakelako telefonoaren  aukerarekin.

Amarenak, M. Luisarenak, gotzainaren bi, Kataluniako zenbaitenak, Magunciako Amnesty  eta lagun eta ezagun batzuenak dira.

Aspergarria litzake egunkariko aipamenak errepikatzea. Baina bai ekarriko ditut deigarriak egin zaizkidan batzuk.

Zazpi urtetan neuk irekitzen nuen lehen gutuna, zentsuratu gabea: hori izan zen berreskuratutako lehenengoetariko eskubidea!.

Maiatzak 29. Lehenengo gutuna, Eibartik, soinujolearen aitarena.

Miracleko lehen egunean!. Andres Agirreren gutuna izan zen lehenengo gutun hori. Oso ezaguna nuen Andres, Ondarroako Harrigorriko udalekutik batez ere, han egoten baitziren alaba eta semea, soinujolea zen alaba. 

Martxoa. 31. Montserrat Baróren gutuna: ezustea.

Eibartik ezagutzen nuen moja fina. Bartzelonan zegoen orain, ezagutu nuenean bezain langile eta zintzo.

Apirilak 1. Amaren gutuna. Gauean idatzi diot neuk ere.

Monasteriotik  etxera bueltatzeaz bat idatzi zidan. Zazpi urtez ez zidan sekula huts egin astero amaren gutunak Zamorako kartzelaldi osoan.

Julenen karta. Zuka!!!.

Hika egin izan genuen beti, gerora ere, baina hara non zuka ari zen gutunean. 

Martxoa, 7. 164 telegrama hartu ditut gaur.

Elgoibarko 180 telegrama.

280 telegrama Elgoibartik.

Bizi-bizi zegoen aske utziko ninduten itxaropena. Aske uzteko presioa egiten ari ziren, telegramak bidaltzea izan zen ekintzetako bat. 620 izan ziren hartu nituen telegramak.

Eragin handia izan zuen monasterioan ez ezik, paiesen artean, Solsonan bertan ere, berehala zabaldu baitzen monasterioko presoari telegrama zaparrada heldu zitzaiola. Harrituta zeuden.

Neuk

Martxoa, 7. Gutun piloa idatzi dut

Inork kontrolatuko ez zituen lehen gutunak zortzi urtean. Nahi nuena idatzi eta gutun-azala neuk hertsiko nizkien gutunak. Zerbait ezin nuela esan-eta bueltatuko ez zizkidatenak. Nire lerrook marra beltzez ezabatu gabe joango zirenak. Kartzelan arreta handiz idazten genuen zentzura biziki bizi izan genuelako, baina halaz ere zenbat aldiz bueltatu zizkiguten gutun inozoak, edo zenbat aldiz heldu ziren etxera ia irakurri ezinik belztuta. Lehen gutun hauetan ez nuen ezer berezirik esanen, baina nire egoera berriaren arnasa zeramaten.

Kanpora zihoan norbaiti eman ohi nizkion gutunak postan botatzeko.

Eguneroko gorabeherak eta egoera politikoari buruzko iritzi nahiko azalekoak izanen ziren. Ez zen teorizazio sakonik izanen. Ez naiz teorizatzaile bat,  eta batez ere bisitez hartuegia nenbilen sarri, granjako lanarekin nekatuta ibili ohi nintzen, ez nuen hausnarketa sakonetan luzatzeko baldintzarik.

Zenbait lagunekin ahalegindu nintzen harremanak gorde eta sakontzen. Batez ere lehen egunetan ahalegindu nintzen harremanak berritzen. 

Gutun guztiei erantzun nien.

Gabon-gutun pila idatzi nuen.

Erakunde politikora ere idatzi nuen nire jarrera argituz.

Ordu asko aipatzen ditut egunkarian gutun idazten, goizalderako orduetan ere egunez oso hartuta bainebilen.

Deiak

34 dei agertzen dira egunkarian.

Zailak ziren telefonoz harremanak, deserosoak. Prioreak izanen zuen bere telefono propioa, ez dut gogoan. Bakarra zen monasteriokoa, pasilloan zegoen kabina antzerako zoko batean. Neuk deitzeko ez nuen arazorik, deitu eta kio. Baina kanpotik deiak jatordu edo antzerako ordu hartuetan behar zuten izan. Monjeren bat, Jordi anaia gehienetan, nire atzetik ibili behar zen, nire gela ez zegoen telefonotik hur eta. Zaila zen egunez ni etxean harrapatzea. Granjan ez bazen, ibilian edo norbaitekin ibiliko bainintzen.

Nik

Beharrezko deietatik harago oso gutxi erabili nuen telefonoa. Nahikoa nuen bisitekin harremana. Ez naiz gainera, telefonoz jardun luzekoa.  

Testuinguru bereziko harremanak izan ziren, oso aberasgarriak niretzat. Normalkuntzarako bidean jarri ninduten.