LIBURUAK 8

Petare. Miren Egigurenen puskak. L eire Ibarguren

Petare Caracasko auzo txiroetako bat da, bertan lan egin zuen emakume euskalduna Miren.

Miren Bidaniako baserri batekoa, 3 urte egin zituen indioekin misiolari Guajiran, Kolonbia eta Venezuela arteko eremuan; 46 urte Petare, Venezuelako auzo txiroan, giro bortitzean, laguntzaile, boluntario gisa gizarteko lanetan, bere kasa. Egoera erabat okertu zitzaion auzoan, arrisku bizian aurkitu zen, osasunez larri… Gipuzkoara itzuli zen. Joan den gizaldian hasi zen istorioa, oraintsu bukatu da.

Nortasun handiko emakumea, askea, ekintzailea, hegada librekoa.

Bizimolde, egoera, erabaki eta ekintza ezberdin bitxiak, berezi deigarriak, kontatzen dira bai Guajirako bai Petareko kontakizun eta oroitzapenetan.

Bi eremuotako arazoak ezagutzeko iturri berri baten kanila zabaltzen da, herri, egoera eta ekimen ezberdinen erakusleihoa.

Guajirako gorabeherak indioen bizimolde eta bizi-baldintzak, gerrillariak… hainbat gertakizun berezi: mojak droga saltzen herrirako argindarra lortzeko…

Petare eta inguruko auzoen egoera medioetatik nahiko ezaguna arren, liburuak zehatzago ezagutzeko testigantza zuzeneko aukera eskaintzen du: bizimaila, pobrezia, bortizkeria, politikoen utzikeria, elizaren presentzia, eragina eta kontraesanak, jokabide interesatuak, Euskal Herriarekin harremana, politika: Hugo Chavez-Maduro…

Inozoak ere dirudite zenbait kontakizunek baina sekulako oinarriko lan zaila, latza, astuna, iraunkorra… dago azpian.

10 atal ditu liburuak: sarrera bat du atal bakoitzak, elkarrizketaren emaitza ondoren: 10 bisita egiten dizkio idazleak Mireni, idatzitako letraz jarriko ditu idazleak grabatutako hitzak, bere kabuz kontatzen ditu baina entzuten ari denaren giroa sortaraziz.

Errepikakor bizipena sortarazten du nahiz kapitulu bakoitzean gai ezberdinez ari, agian kontakizun estilo beti bera delako liburu osoan, pertsona batean zentratuegia dagoelako agian,  baina beti dira gordinak, zirraragarriak, kontakizunok.

Dena hain zentratuta beti pertsonaia nagusian, leundu bezala egiten dira beste arazo gordinak, ekintzok indarra galduko bailute, kontakizun pertsonalegiaren bizipena uzten du.    

Idazkera xumea du, zuzena, ez da literatura jantzian aritzeko ahaleginik nabaritzen, baditu ukitu deigarriak, ez da esaldi korapilatsuetan nahasten, hiztegi egunerokoa darabil…

Noka tartekatzen du.

Gizarte ezberdinak bertatikago ezagutzeko aukera.

Sekula ez lioke euli bati hegalik kenduko. Slavenka Draculiç

Hagako Nazioarteko Zigor Auzitegiaren epaiketan ikusi eta entzundakoen  oroitzapenak eta Jugoslaviako gerrari eta bertako zenbait pertsonaiei, batez ere hiru buruzagiri buruzko gogoeta eta iritzi garratzak.

Ikusle izan zen idazlea epaiketan, bertan bizitakotik abiatzen ditu kontakizunok.

Serbiarrek Jugoslaviako gerran, batez ere Bosnian, egindako gehiegikeriez ari da, musulmanen aurkako genozidioa da gai nagusia.

Ezagunak zaigun historiaren inguruan dabil, baina hurbiletik, biziki biziarazten dizkigu hainbat zertzelada ikaragarri: Sarajevo, Srevrenica... zenbait hilketa eta pertsonaion izaera.

Goitikako begirada orokor batez begiratzen du gatazka, arazo eta gertakizun zehatz krudelak zehaztuz, goragoko maila batean hausnartzera zaramatza kontaketa bakoitzak.

Gerra hartako pertsonaia militar nagusiei eskaintzen die kapitulu bana, kapitulu oso bat eskaintzen dio Milosevic-ren emazteari.

Nola bizi ziren elkarrekin armonian Europako kartzelan ez askoz lehenago elkarren aurka ezin bortitzago aritutako genozida buruzagi kondenatuak, bakoitza herrialde eta etnia ezberdinekoa.

Izugarrizko garraztasunez biltzen ditu gertakari tragikoak, sarraskiak, genozidioa…

Logikaz ateratako ondorioak dira errealtzat ematen dituen egoera edo jokaera batzuk.

Serbiarrez ari da batez ere, nagusiki behintzat, tarteka eginen du beste herrialde batzuetako buruzagi ezberdinen aipamena.

Zenbait gai: emakumeen bortxaketa herri musulmana menderatzeko tresna bat izan zen, herrialdeetako egitura politikoa, gizarte aniztasuna, egitura geografikoa,  kulturaren zenbait ezaugarri, nola sortzen da gorrotoa, herriaren erantzukizuna genozidio batean...

Ez da fikzioa, baina biziki kontatuta dago dena literatura jitean bilduta.

Gertakizunak kontatzeko era propio bat erakusten du.

Literatura-lan bezala ez du ekarpen berezirik.

Euskal Herrian bizi izan dugun eta bizi dugun hainbat egoerari buruz hausnarketa eragiten du.

Teresaren mendekua. Xan Idiart

14 ipuin edo kontakizun.

Egoera bereziak dira, ez beti ongi bilbatuak, irudimena du idazleak.

Eduki ezberdin asko, baina ez zaizkizu ainguratzen, labain doaz, joanak dira esanahiok ipuina bukatzean.

Idazkera jantzia egin nahi du, literatura; bere ekarpena egin nahi diola literaturari dirudi, aditz trinkoa erabiliz, hitz elkartuekin, esamolde landuekin…, agian horregatik idazkera zurruna da, hotzegia, aditz trinkoaren erabilerak ere sentipen hori sortarazten du, ez duzu sentitzen tximeletaren hegaldirik.

Batez ere azken ipuinean sexu deskribapen asko du, baina erotiko edo libidotik gutxi, aipatutako hoztasunaren ondorioz agian.

Aditz forma kiribildu asko darabil: ez jakin seriotasunez dabilen ala nolabaiteko salaketa edo karikatura egin nahi duen.

Aditz trinkoa darabil, asko, forma oso gutxi erabiliak, deigarria egiten da ohikotik harago doalako.

Umore ukitua, kritika puntua, ironia tarteka…

Ausarta da, berrikuntzak sartu nahi dituela dirudi, esperimentatu, ohiko arauak hautsi… agian Iparraldeko egiturak besterik ez dira, askorentzat ezberdinak edo ezezagunak.

Izen konposatu asko sartzen du.

Ezustean harrapatzen dute, ez dakizu idazle hasiberri ausart baten ekarpenak izan nahi duten, ala arauen barruan dabilen.

Liburuari izenburua ematen dion ipuina da agian irakurterrazena bai idazkera aldetik batua gehien lotzen delako, baita suspensea sortarazten duelako ere.

Iparraldeko hiztegia ez ezik esamolde franko ezagutu eta ikasteko bide bat, Hegoaldekoentzat Iparraldeko euskara molde eta hiztegiari ohitzeko aukera.

Gutxi erabili ohi den aditz forma asko darabil.

Asko darabil hitanoa elkarrizketetan, hika zein noka.

Bertsoak sartzen ditu usu.

Hasi berri baten lana dela sentipena uzten dizu.

Todo modo. Leonardo Sciascia

Elkarrizketa finak, karakterizazioak, munduko ikuskera, saiakera zantzuak, elkarrizketak, narrazio bisualak, irudi ugariak, bizipenaren zentzua, eragin-ardura soziala, konprometitua, tragikomedia, misterioa, jolasa, bizitzearen plazera… aipatzen dira hitzaurrean.

Gizarte rankinean goi-mailako talde bat biltzen da gogo-jardunak egitera elizgizon batek hotel bihurtutako ermita batean: gai ezberdinei buruz gogoeta egiteko tresna bat da kontakizuna.

Kontakizunaren erdi aldera kontakizunaren ardatza erabat aldatzen da, suspense edo thriller egitura hartzen du.

Gai ezberdin asko ukitzen ditu: eraikin erlijiosoen bilakaera, elizkizunetan latina uztea, eliza, elizgizonak, kristautasuna, politikagintza, ministroak, epaileak, polizia, industrialariak, politika, betaurrekoak…

Oso korapilatsuak dira hainbat pertsonaia, baita diotenaren mamia ere.

Gizaki mota ezberdinei begirada, goi kargudunak gehienak, beraien deskribapen gordin eta zuzena egiten du, pertsonaion barnea eta jokamoldea arakatzen. 

Elkarrizketa da iritziok emateko bide erabiliena: pertsonaia ezberdinak bere hausnarketa eginen du gai ezberdinen inguruan, egileak berak ere emanen du zuzenean bera iritzia.

Ironia zorrotza darabil, kritika errukigabea, sarkastikoa sarri, gezi pozoitsuak botatzen ditu, ziztadaka idazten du, eztenkadaka.

Zeharka bezala iradokitzen ditu iritzi asko.

Kultura zabala erakusten du edo erakutsi nahi du, kultua izatearen loria erakutsi eta eskatzen du: zita eta izen askoren aipamena.

Zehatza, aldi berean bikaina da, bai pertsonaien, tokien, bai gertaeren deskribapenetan.

Esaldi zuzenak zein irudiak darabiltza.  

Ez da irakurterraza, esaldi katramilatsuak dira asko, parentesi ugariez trabaturikoak.

Walt Whitman. Poema liburua

Biziari doinu bat, prosa poetikoa dela esaten da sarreran: hala da.

Gizakiari, gizarteari, herritarrei, bakoitzaren kantuei eskainitako poemak.

Gizartearen eta gizakien batasuna adierazten du.

Izadi guztiaren unibertsoa da aztertzen duena, dena dabil izar oro bezala biraka, bakoitza bere tokian, baina ez da kaos bat, batasun bat osatzen dute izadiko osagai guztiek.

Natura, gizakia, gizarteari gorapen eta abesti bat.

Zapalduei, ezinduei, egunerokotasunari, baztertuei, gutxituei… egiten die lekua, gorapena ere.

Tupusteko galderak egiteko, harago jauzia egiteko kantuak dira.

Kantu bakoitzean ukituko du zure barneko zirrikituren bat.

Gauza xumeenak xumeago esateko gaitasuna du, era ezberdin batean esatekoa.

Bere buruaz ezbaian bezala agertzen da sarri, zalantzan bezala, ulertuko ote.

Ezadostasun bat erakusten du, matxino da nolabait, anti bat, sakonetik jotzen duen kritikoa.

Poemagintza erabat ezberdina da, egitura ezberdin bat dute  egilearen adimenak, pentsaerak eta poemon egiturek.

Gizaki eta gizartearekiko begirada ezberdin bat du.

Bizitzako osagai kontaezin, ezaugarri, gertakizun, egoeren… isla

Bizitzaren aurpegi berri bat erakusten du poema orotan.

Prosa dirudi dionagatik, zuzen agertzen duenarengatik, baina irakurtzeko erraztasun eta giro ezberdin bat sortarazten du egiturak, dioena bera edertzen du egitura eta giro horrek.

Eustean harrapatzen zaitu, gutxien uste duzun bide-gurutzera eramango zaitu, irudikarazi egiten du.

Ez du ohi den bezala edo bezalako eran irudirik sartzen poemetan, errealitatea aurkezten du, baina baita irakurlearen irudimena bizkortzen ere, agerikoaren gainetik edo barnetik dagoena azaleratuz, aldi berean irudiz mukuru dago, irudi indartsu esanguratsuz, ibili badarabiltza irudiok, baina ez dira poesia egiteko baliabidea, tximeleta, grazia, ikuspegi berezi hori erakusteko bidea baizik

Kontrastez edo aurkako iritziaz kontrajarriz jokatzen du sarri, kontraesanean bezala.

Ez da ezer eder egiten ahalegintzen, baina dena egiten du eder.

Ekarpen aberatsa egiten du itzultzaileak izen osatu eta egokituekin.

Zaila behar du izan itzulpenak, giro, erritmo, forma eta egitura horiek lortzea alegia, baina lortzen du.

Zer da, ba, maitasuna?. Miren Agur Meabe

Neska eta mutil bikotea, bakoitzak bere aldetik kontatzen ditu bestearengana sentitzen dituen maitasun sentimendu, nahi eta ezinak.

Maitasun bat diren bi istorio xume egunerokoa.

Liburuan bertan, erdi bakoitzean bat, erabat berezituta, dago bakoitzaren kontakizuna.

Egitura bera du zati bakoitzak.

Istorioaren txatal bakoitzak poematxo labur bat du aurreko orrian sarrera gisa.

Liburua osoa dago poesiaz blai, kontaera, irudiak, giroa… gatik.

Maitasunari buruzko hausnarketa zabala, aldi berean sakona.

Gazteen maitasunaren zirrikituetan dabil.

Egilearen irudiei jarraiki, kilkerra eta kirikinoa dabiltza orriotan, sentiarazten dizu kilkerra kolkoan edo kirikinoa sabelean.

Nolanahi tximeleta dabil liburu osoan.

Hainbat hausnarketarako hari-mutur eskaintze ditu.

Orrialde bakoitzean bat, txatalka, labur kontatuz doa  bakoitzaren istorioa.

Misterio edo jakin-min ukitua du kontakizun bakoitzak.

Sakon lotzen dituen hari mehe batez josten du kontakizun osoa.

Irudi aparta egokiak.

Presarik gabe, tarteka, gozo irakurtzekoa.