LIBURUAK 8

Austerlitz. W.G. Sebald

Austerlitz gizakume bat da, narratzaile nagusia, kontakizuneko protagonista.

Egileak eta Austerlitzek topo eginen dute Amberesen, luzaro iraungo du harremanak.

Idazlearen eta Austerlitzen arteko harremanak, bigarren honen kontakizunak dira liburuaren mamia

Austerlitz Europako hainbat lurralde eta hiritan ibiliko da, bere bizitzako gorabeherak eta lurralde zein hiriotan ikusi eta bizitakoek sortarazten dizkioten bizipenak kontatzen ditu.

Gogoeta kilikagarriak datoz tarteka.

Historiari lotuta doaz oroitzapen eta sentipen asko, historiako eta hirietako zenbait gertakizun eta deskribapen…

Gizarte mota ezberdinak marrazten ditu.

Horrez gain beste hainbat eta hainbat gairekin aurkituko da irakurlea: Amberes, Gales, Londres, Praga, Alemania, Bohemia, Marienbad, Nurenberg, Paris, Terenzin, kontzentrazio eremuak eta nazien gehiegikeriak, zenbait nazio ezberdin, Austerlitz bataila, gizakia, natura, denbora, sitsa,  idaztea, txakalaldiak, hilerriak… eta mila zoko, kale, herri, idazle, liburu, eraikin…  

Datu pila, jite ezberdineko pertsonaiak.

Ezohiko narrazio bat da, molde ezberdinez egina, literatura ariketa eta joera ezberdin bat erakusten du: pauso ezberdin bat literaturgintzan.

Narratzaileak beste narratzaile bat jartzen du protagonista, honek, aldiz, beste batzuen testigantzak dakartza: beraz hiru narratzaile daude zenbait unetan, “esan zuen Austerlitzek” edo antzerako esaldia etenik gabe errepikatzen da nolabait kontakizunari eten bat emateko.

Hiru paragrafotan idatzitako 374 orrialdeko narrazioa; paragrafo bakoitza tarte zuri motzez soilik banatuta, perpausa gehienak eurak ere lerro askoko oso luzeak dira, argazkien bidez ematen die arnasa orrialdeei.

Zehaztasun guztiak emanez kontatzen ditu uneko bizipen, oroitzapen eta zertzeladak.

Erakartzen zaituen halako distira du.

Patxada, lasaitasuna, barne eta garun bareak, barne ukitu sentikorra  behar ditu irakurleak. Bitxikeria bezala irakurri ahal da, gogoko izanez egunero tartetxo bat eskainiz, pentsaraziko du, patxadatuko ere, denboragalduan irakurtzekoa baita.

Beirazko kanpaia. Sylvia Plat

Beirazko kanpai batean bizi izan dela dio bukaeran protagonistak; gu bakoitza, unibertsitateko ikasleak antzo, bere beirazko kanpaian bizi garela iradokitzen du.

Neska gazte bat New Yorkera doa aldizkari batean aldi batez lan egitera, baldintza berdinean dauden talde batekin bilduko da bertan.

Lehen zatian neska gazte talde bateko portaera, beraien arteko giroa New Yorken… bidenabar hiriko gizartearen zati baten moldea ere erakusten du.

Sentipenak, harremanak, pasadizoak… kontatzen ditu, norbere  golkoan gertatzen diren joera, gogoeta, erreakzio, bizipen... ezberdin isileko edo sekretuak aurkitzen laguntzen dizu, baita besteek azaleratzen ez dituzten sentimendu, arazo, izaera… usnatzen, sakonean dagoen eta dabilen beste errealitate isilpeko hori. 

Bigarren erdian, bere herrira itzuliko da, amaren etxera, neskaren barne korapilatsu, ia neurotikoa azalduko da: izaera horren bilakaera kontatzen du, barne korapilatsua, sakoneko zirrikituak.

Psikopata edo buru ergeleko baten garunetan barna dabil burutapen eta gertakizun ezberdinak kontatuz, bere gogoetak, bizipenak eta ingurua ulertzeko: gaixo psikikoak ezagutzen laguntzen du.  

Bere buruaz beste egitea da protagonistaren ideia nagusia erdi honetan: errealitatean bere buruaz beste egin zuen idazleak 40 urte zituela.

Zoroetxeak, psikiatrak, elektroshock, psikiatrikoko gorabeherak eta jokamoldeak… ironia, kritika gordina dago pasarteen sakonean.

Ez du ari bakarreko istorio harilkatua kontatzen, pasarte ezberdinak baizik, sakonean neskaren prozesu psikologiko osoa dago egon, istorio potoloa, bizitzako mila katramila, gertakizun eta istorio irabiatu labur ezberdinez kontatua.

Gogoeta ezberdinak, laburrak gehienetan, zeharka bezala, gaia ukituz baina mami sakonagoa iradokiz.

Egoeren, pertsonen eta gertakarien deskribapen zehatzak, aparta da sentipen eta bizipenon deskribapenok egiten.

Lehen pertsonan ari da pertsonaia nagusia.

Kapituluez gain, pasarteok zurigunez sailkatuta daude, irakurketa erraztuz.

Asko darabil elkarrizketa, horien bidez pertsonaia nagusiaren eta besteen nortasuna azaltzen ditu.

Deigarriak dira zenbait adjektibo zenbait hitzetan, ezohikoak: interesgarria litzake jakitea zeintzuk diren jatorrizko hitzak, eta itzultzailearen hautaketa.

Literatura egin nahi du, adjektibooz gain, irudiak erabiliz, halako dotoretasuna erakutsiz bai irudietan, bai hitzen joskeran.

Konparaketak, irudimena…

Irakur-ulerzailak, behartuta osatutakoaren itxuraz bezala, dirudite hainbat esaldik, jatorrizkoak eraginda, agian itzultzailearen merituz, tarteka ingelesezko esaldiek behartu dutelako dirudi itzultzailea hitzak eta esaldiak moldatzera.

Esaldi zailak ditu, astiro edo bi aldiz irakurri beharrekoak, edukiagatik baino esaldien egituragatik.

Itzulpenak behartu du itzultzailea hiztegiari hautsak kentzera, hitz berriak moldatzera?  Norbere eta besteen gogoetak, sentipenak ingurua ikusteko era… ulertzeko modu baliagarri bat.

Bertute txikiak. Natalia Ginzburg

Bi zati ditu. Zer hau diote sarreran:

* Lehen zatia: saiakera, autobiografikoa, intimoa da, gerra osteko Italiako giro sozial-politikoa erakusten du.

* Bigarren zatia: literatura egin nahi du.

6 ipuin edo narrazio daude lehen zatian, 5  bigarrenean: denak oso laburrak.

Ukitzen dituen gaietako batzuk: kezka, arimaren gaitzak, isiltasuna, egoismoa, erantzukizuna, errua, familia, dirua, klase soziala, hizkuntza, hezkuntza, amatasuna, idaztea, emakumea, errukia…

Lehen zatia:

Badu halako xarma  ukitua, gustura irakurtzen dira deskribapenak, sentipen goxo batez.

Deskribapenak eta sentimenduen azalpenak nagusitzen dira: pertsonak, egoerak, herriak, sentimenduak, gogoetak, joerak… sakon eta zorrotz deskribatzen ditu.

Gogoeta kutsagarriak egiten ditu, hausnarketarako leiho bat irekitzen du narrazio bakoitzak.  

Ausarta, gordina ere, bada pertsona zein gizarteari buruzko deskribapen eta iritzietan. Gizarteari eta gizakiari gainbegiratu orokor batekin begiratzeko dohaina du, zehaztasunez dabilenean ere.

Deskribapen soilari, dela pertsonarena, dela inguruarena, halako lurrin gustagarri bat dario, gauza bakarra maite eta ulertzen duela munduan dio berak: poesia: agerikoa da hori liburuan.

Poesia bat bezala irakurri behar da ipuin bakoitza, ez formagatik, eduki eta girogatik baizik.

Itzultzaileak jatorrizko testuaren giro poetiko barnerakoia abilki gorde ahal izan duela dirudi.  Bigarren zatia:

Nabaria da lan literarioagoa egin nahi duela, paragrafo luzeagoz eginak dira kontakizunak.

Idazleen eta idazleari buruzko mila zertzelada, gorabehera eta zirrikituz ari da

Idaztea, gerra, isiltasuna, giza harremanak, heziketa: guraso eta seme-alaben harremanak… bizitzako gai ezberdinak ukitzen ditu, gizakiaren hurko ezberdinen arteko erlazioa, bizitzako aldi ezberdinetako harreman posibleak, haurtzarotik zahartzarora, aldi horietako harremanetan sortzen zaizkigun bizipen aldiko ezberdinak, une horietako gogoetak bakoitzaren hurko ezberdinen inguruan. 

Bizitzako zirrikituetan sartzen da, arnasten laguntzen du, gogoetara zaramatza.

Hausnarketa zorrotz kilikagarriak gai ezberdin bakoitzean.

Hotzagoa da, baina tximeleta dabil orriotan ere.

Kontakizun bat irakurri noizbehinka, eta gozatu.

Bihurguneko nasa. Uxue Apaolaza

9 ipuin edo narrazio labur.

Bizitzako egunerokoaren  txataltxo bat ematen du istoriotan, unean uneko sentipen, burutapen kezka… baina ez da zer den sakonean ekarpen hori  asmatzen erraza, zerbait esan nahi badu behintzat.

Kontakizun nahasiak dira, bihurriak, bakoitzaren barren puzzleko teselak lotzeko zailak.

Egiten ditu dejadak, txokoan edo zabalean, baita erreboterainoko joak ere, baina ez da arraza bere jokoa asmatzea, esan nahi duena alegia, hitz jokoon azpian dagoena.

Gai ezberdinak  ukitzen ditu: biolentzia, lantegiko arazoak, sindikatuak, haurdunaldia, amatasuna…

Iradoki besterik ez du egiten, iritzi edo sentipen izpi bat bota, ziztada bat, irakurlea ernatzeko.

Kontakizunetik kanpo uzten zaitu, ez zaitu istorioon barnean sartzen.

Literatura egin nahi du, ariketa bat besterik ez da agian, ahalegin horrek ilundu egiten du kontakizuna.

Igarri egiten zaio literatura egi nahi duela, dotorezia, edo ekarpen bat, egin nahia, horrek naturaltasuna eta freskura kentzen die istorioei.

Badu zerbait ezberdinaren ukitu bat.

Zehaztasunez kontatzen ditu gertakizunak eta egoerak, halaz ere kontakizun lausoa geratzen zaio.

Ez du gainditu ingeles zitak, egileak… aipatzeko, nolabaiteko erudizioa erakusteko, tentaldia.

Hitz berriak asmatzen ditu, izenak edo aditzak, bi hitz ezagun elkartuz: ausarta da, hitzok asmatzen eta erabiltzen, ez dira asko: ekarpen bat litzake.

Aditz sintetikoaren forma gutxi erabiliren bat agertzen da tarteka.

Irakurketa ariketa bat egiteko aukera, tarteka istorio bat irakurriz.

Eraikuntzarako materiala. Eider Rodriguez

Eraikuntzarako materialen denda du familia osoak: sinbolo bat da, familia osatzen duten osagaien inguruan dabil kontakizuna.

Aita mozkortia da: edanaren prozesu osoa, gorabehera ezberdinek alabarengan eta familiarengan duen eragina. kontatzen du: alaba da kontalaria.

Aita hil eginen da, azken unean, batez ere hil ondoren izanen da alabaren aitarenganako hurbiltzea: hil ondoren ekingo dio alabak kontakizunari.

Aita-ama-alabaren arteko harremana dago narrazio osoaren azpian, elkarri aitortu ezineko maitasuna, haurtzaroa, sentipen katramilatuak, harreman traumatikoak…

Maite dira baina ez dio batak besteari sentimendurik erakusten: distantzia eta hurbiltasuna nahasian, kontrajarriak, maitasunaren kiribilak,

Bigarren zatian, aita hil ondoren alabak bere maitasuna erakutsiko du, aitarengana hurbildu asmoz idatziko du istorioa.

Ama bera ere protagonista bilakatzen da tartekako parte-hartzearekin

Guraso mozkorti baten jarrerak, portaerak, gezurrak, isilpenak.

Gogoeta asko egiten du, gogoeta hotzak dira, biluziak.

Tarteka hitz baten inguruko gogoeta kilikagarriak daude.

Ukitu berezia ematen die pertsonaiei adjektiboak ezarriz, edo bai jarrera bai joera erakutsiz edo deskribatuz.

Begi zoliekin begiratzen du ingurua: pertsonak, gertaerak edo jarrerak.

Garai bateko Errenteria deskribatzen du, tarteka Euskal Herriko egoera bortitza.

Alabaren egoera berria azken zatian.

Une, egoera, eta jarrera ezberdinak, sentimendu eta bizipenak, txirikordatuz eta korapilatuz doa kontakizuna, erraz lotzen et iruten dira.

Bere estilo propioa aurkitu du: lerro batean hitz bakar bat edo lerro bakar berdina errepikatuz, halako bere ezaugarri propioa ematen dio narrazioari.

“Dio” hitz soil hori lerro bakarrean da bere estribilloa, bere inpronta edo zigilua. 

Abila da naturaltasun eta unekotasun hori kontatu edo deskribatzen, erreza eginez zaila dena.  

Esaldi laburreko lerroz arintzen du narrazioa.

Irudi bat sartuko du tarteka egoki dotoretuz esaldia

Esan gabe doa. Asel Luzarraga

Bizitza-puskak, egunerokoaren islak.

Gizarte berri baten aukera proposatzen du, herri eta gizarte berri batena, utopia baino pauso berri bat, iraultza edo ordenu berri bat.

Parabola bat litzake, gizarte eta herri-molde berri baten nondik norakoa: nolakoa behar lukeen herri batek, izaera, bilakaera, etsaiak…, utopia bat lortzeko zailtasun eta eragozpenak.

Egoera eta gogoeta interesgarri ugari liburu osoan zehar, zuzen esan gabeko iritzi asko ematen du, iradokiz bezala.

Gai ezberdin askoren aipamena, beraiei buruzko iritzia, azalekoagoak eta laburragoak  batzuk, sakon eta luzeagoak besteak.

Heziketa, gazteen giroa, gizon-arra izatea, erlijioa, aita izateko eskubidea, armak-biolentzia, energia, autoa…

Idazleak barnean darabiltzan kezkak azaleratzeko tresna bat da liburua.

Ez da erraza kontakizunetik harago zer esan nahi duen zehazki jakitea, irakurlearen esku geratzen da; pentsarazten du, baina nahiko lauso geratzen da azken edo sakoneko mezua, irakurlearen gogoeten arabera geratzen da;  zaildu eta astuna egiten du horrek irakurketa.

Inozo samarrak, edo axalekoak, dira, zenbait pasarte eta kontakizun. 

Ez du intrigarik, nahiz baduten nolabaiteko lotura lau zatiek

Nabarmena da idazkera jantzia egiteko ahalegina, literatura egin nahi du, dotoretasunetan sartu gabe.

Zuzen eta zehatz idazten duen iritzia edo sentipena sortarazten du, idazle ikasiarena, ziurtasun sentsazioa eskaintzen.

Irudiak ez ditu sartzen poesia giro bat sortarazteko, literatura-jantzia emateko baizik.

Pasarte batzuk azkarrago irakurri daitezke, beste zenbaitzuk gogoeta patxadatsuagora daramate, interesgune literarioak ere zirikatzen zaitu tarteka.

Patxadan irakurtzeko liburua, ez zaitu kateatu edo aztoratuko kontakizunak, ez zaituzte literatura zizel-lanek liluratuko, baina interesgunea izanen du bizitzako hainbat zirrikituetan sartu eta bertan hausnartzea gustuko duenak.

Erraz eta gogoz irakurriko du munduari, gizarteari eta gizakiari buruz filosofatzea gogoko duenak.