LIBURUAK 7

Odolekoak. Aintxiñe Mendizabal

Normalean aitatzen ez diren jendearen jarrera eta portaeren gerra ondoko mila zertzelada eta zehaztasun ematen ditu.

Iruñeako emakume ondo-bizi baten eta bere alabaren gorabeherak dira narrazioaren ardatza: amaren inguruan dabil lehen zatia, alabarenean bigarrena, bat eginen dute istorioan biak azkenengoan.

1941. urtean hazi eta 2005.urtera arteko aldia narratzen du, garai haietako kronika labur bat litzaken maitasun istorioa bat dela dio egileak.

Garai horretako gizarte eta politikaren bilakaera kontatzen du, aldi horretako egoera eta gertaera garrantzitsu asko dakartza.

Gertaera politiko eta sozialak, jarrera ezberdineko pertsonaiak, gerra ondorengo, trantsizioa  eta demokrazia deituriko giroa, alde bietako jokamolde ezberdin ugariak.

Gerra zibilaren inguruan dabil lehen zatian, ETArekikoez bigarrenean, nahiko neutral edo erdibidean jartzen da idazlea, albotik begiratu, eta kontatu egiten du.

Mota guztietako harremanez ari da, maitasuna, senar-emazteen harremanak, aita-ama eta seme alaben arteko erlazioa, feminismoa, ama zein emazte edo emakumearen rola,  indarkeria, homosexualitatea, gerrako eta ETAren hilketak, atzerriratuak…

Gogoratze bat dira batez ere gorabeheren erreferentziak.

Garai hartako egunkari eta kroniken hainbat zita interesgarri dakartza.

Garratza da kontakizun osoa, bizitzak zapuztutakoen egoera zital eta ezkorrak.

Batez ere bigarren zatian zuzen eta sakonago sartzen da emakumearen barne tolesduretan.

Baliagarri izan daiteke aldi hori ezagutu ez zutenengan interesgune bat, jakin mina sortarazteko edo horiei iritzi orokor bat eskaintzeko: adinekoentzat ez du ezer berririk, iragana gogarazteko edo lehengo bizipenen oroigarri bezala ez bada.

Oso laua da kontaketa, baditu ukitu poetiko edo gustagarriak iritzietan, irudietan eta esamoldeetan.

Atzera jauzika dabil etenik gabe.

Hiztegi aberatsa darabil, herri kutsua duten esaldiak ere, aberasgarria da.

Oroitzapenak kontatzea bezala dela dio egileak berak azken orrietan, memoria eta irudimena bat eginez osatutako kontakizuna: liburuaren estiloa, idatz moldea eta egitura justifikatu edo argitu nahi duela dirudi.

 Odolik gabe. Alessandro Barico

Gerra garaia, hilketa latz batean bizirik utziko du gazte bat neska-koskor batek: urte askoren buruan elkartuko dira neska-mutilok.

Bi zati ditu: hilketa kontatuko du lehenengoan, eta bi pertsonaion elkartzea bigarrenean.

Drama latz eta gordina, bai gaiagatik bai kontaketagatik.

Mendekua, barkamena, biolentzia… ditu gai nagusi.

Hainbat gogoeta interesgarri bigarren zatian.

Gerra eta gerraren aurrean dituzten bi jarrera ezberdinak.

Elkarrizketa sarriek orekatzen dituzte paragrafo luzeak irakurketa erraztuz.

Paragrafo oso luzeak ere.

Irakurterraza.

Irakurtzen jarraitzera bultzatzen zaituen giro berezi bat sortzen du.

Olivetti. Aitziber Etxeberria

Amarik ia ezagutu ez duen neska heldu batek, ama horren nondik norakoak ezagutuz joango da.

Protagonistaren sentimendu, erreakzio eta jarrerak, zehatz aipatu eta deskribatuta daude, halaz ere gandu batean bezala gelditzen dira, ez zaituzte harrapatzen.

Bat batean bezala datoz zenbait protagonistaren sentimendu aldaketak.

Protagonistak lehen pertsonan kontatzen ditu bizipen eta gertaerak

Pausoka eta zehatz azaltzen ditu bere pauso denak.

Betegarri asko du, jo eta pasa egiteko bezalakoak, ezer atxikigarririk eskaintzen ez dutenak.

Atal nahiko labur askotan banatuta dago kontakizuna eta arindu egiten du irakurketa, arnasa emanez bezala.

Elkarrizketa asko dakar, baina azalekoak, ezer gutxi eskaintzen dutenak.

Sortarazten du jakin-mina tarteka, baina bestelako zertzeladetan galtzen denez eten bezala egiten da irrika hori, edo pasa egiten dituzu hainbat pasarte.

Erraz irakurtzen da, linealki kontatuta, ez da korapilatzen.

Irakurketa-ariketa bat egiteko baliagarria izan daiteke, ez eskatu besterik.

Tximeleta falta zaio, azken zatiko zenbat ataletan soilik agertzen da tximeleta.

Oroiminezko igandeak. Ainara Maia

Ipar Euskadiko neska bat Alemaniara joaten da beste neskalagun batzuekin urtebete baterako  alemana ikastera.

Urte horretako eguneroko gorabeheratxoak, zuzenean kontatuak; tarteka egunkari batean idatzitako gogoeta eta sentimenduak.

Maitasun istorio bat ere badago, azken unera arte argituko ez dena.

Errepikakorrak eta monotonoak ere badira eguneroko gorabeherok, baina ez dira aspergarriak egiten.

Berezia da egituran, xumea edukian.

Lau urtaroetan banatuta dago, urtaro bakoitzari egiten dio sarrera poetiko bat.

Azken atalean datoz, Alemaniatik itzulita, gogoeta interesgarrienak, ia bakarrak, badirudi aurreko dena atal honetara zuzenduta dagoela.

Ukitu erakargarri, definigaitz bat du, poesia gandu batek biltzen du kontakizuna.

Esaldi laburrez idatzita dago, atal motzetan, elkarrizketa moduko ugariz, kontakizuna arinduz.

Tipografiarekin ere jokatzen du, jolastu ere, giro poetiko hori azpimarratu nahian edo.

Ez da hiztegi edo esamolde ezberdin edo dotoreetan nahasten.

Kontakizun bitxi bat estilo bitxi batean.

Orratza eta kaltea. Joanes Urkixo

Droga munduan girotutako thrillerra.

Herrian dagoen droga arazoa konpondu nahiko du zinegotzi batek baina bera ere eroriko da zuloan, argi izpi bat agertzen bada ere bukaeran.

Herren dabil kontakizuna: drogaren sarea, maitasun istorio bat, trafikanteen arteko tirabirak…, xume, inozo ere, doa kontakizuna, indarge.

Gai latza da darabilena, baina ez zaio larritasunik jariatzen. 

Urte haiek bizi izan genituenentzat lehen zatiko drogari buruzko dena da ezaguna eta jakina, agian gazteagoentzat izan daiteke baliagarria urte haiek ezagutzeko.

Helburuak lortzeko metodo edo jarrera ezberdinen gaia mahairatzen du.

Nola bukatuko ote jakin-mina sortarazten du.

Arraroak egin zaizkit hainbat esaldi, zuzenak diren zalantzak sortaraziz.

Berriak egin zaizkidan esaldi batzuk besterik ez dit eskaini, thriller kaskar bat iruditu zait.

Patuaren zurrunbiloan. Iker G. Rike

Ia bostehun orrialdeko thrillerra,  polizia eta suspense nobela. 

Protagonista bakarra du, hari bakarra ere,  baina bi zati bezala ditu, enpresari munduan dabil lehen zatian eta Ertzaintza ardatz duen ikerketa batean bigarrenean.

Film baterako gidoia edo trama dirudi, film bat ikusten den antzera irakurri edo irudi daiteke, batez ere gertakizunei jarraiki, alboko zehaztasunei askorik erreparatu gabe.

Bizkaia et Deba Garaian kokatua, bertako zenbait herri aipatzen dira.

Nahaspilatua dago trama, baina aldi berean nahiko lineala eta soila da, ez du erakarriko zaituen gogoeta edo albo bidezidorrik.

Betegarri asko du, baita premia handirik gabeko luzagarriak ere.

Beharrezkoak ez diren azalpenetan luzatzen da.

Suspensea du, baina bestelako zertzeladetan edo luzapen alboragarrietan indarra galtzen du.

Ekintza eta gertaeren deskribapen luzeak egiten ditu.

Ezin falta sexu pasartea.

Ez du ekarpen handirik literatura ikuspenetik.

Kontakizun laua inolako ahalegin ukitu literariorik gabe.

Paragrafo luzea, argigarri bezala, kontakizuna luzatuz, astunagoa eginez, eta tentsioa bigunduz.

Ohi denez, ezustea amaieran, leiho bat irekitzen dio etorkizunari.

Genero honen zalea denak gustura irakurriko du, jakin-minez, zalea ez denak jota-pasa eginen du irakurketa arreta gertakizunetan soilik jarriz.

Solasaldia Sizilian. Elio Vittorini

Bost atal ditu: lehenengoan, bere jaioterrira, Siziliara, eginen du bidaia bat Iparraldean bizi den pertsonaia nagusiak; bigarrenean bere amarekin egonen da; hirugarrenean etxez-etxe ibiliko da amari lagunduz bere lanean; laugarrenean herriko hainbat pertsonai ezberdinekin elkartuko da; bosgarrenean hilerrian bere anaia gerran hildakoarekin egonen da eta ondoren amarekin partekatuko du gogoeta.

Barne-bideetan dabil, gizakiaren eta herriaren barrunbeetan, baina tarteka itxaropen-ezean baikortasuna ere eskainiz sarri etorkizunari.

Gogoeten errota bat da, gizarteari eta gizakiari buruzko hausnarketa, zurrunbiloan datoz gogoetok esamolde bitxi, ezberdinetan.

Herria ezagutuko dugu, herriko biztanle talde ezberdinak, lanbideak, bizibideak, bizimaila ezberdinak, ohiturak, gertaerak, pasadizoak… pertsonaia ezberdinon sentipenak, bizipenak, oroitzapenak, gizakiaren kontraesanak eta dikotomia… herrien egitura, gaixotasunak, miseria, langabezia, elkartasuna…

Gogoeta gozagarriak dira, apartak: emakumeei buruzkoak zirraragarriak, nostalgia, oroitzapena, gizon izatea: nor gizonago - nor giza gorenago, umeen emakumea ezagutze natural, maleziarik gabekoa sexu-gale ez dena, zapuzteen doazen umeen zorion izpiak, sufrimendua…

Emakumea: amen rola gizartean eta historian… emakumearen plazako brontzezko estatua zeren kodea da?, emakumeak soilik daude tabernan. 

Bere aitaz eta amaz, herria eta pertsonaiez ari da, baina sinbolo bat bezala da, dionaz harago doa, errealitate orokorrago batez ari da hausnartzen,  gizakiari eta harremanei buruz… 

Nobela antifaxista dela dio aitzinsolasaren egileak. Siziliako egoera soziala batez ere da azaltzen dena; ez hainbeste politikoa, katastro lana izan daiteke faxismoarekiko sinbolo bat, baita beste zeharkako zenbait aipamen: nolanahi deskribatzen duen Sizilia zein Italiako egoera faxismo triunfalistaren antitesia da.

Sizilia mundua da, gauaren menpe dago Sizilia, mundua minduta dago, eta gizakiak sufritu egiten du, noraezean doa gizartea, gizarteko kontraesanak, ikuspuntu negatiboetarako joera du:  nobela hau mundu mindu horren historia idatzia liteke. Bakardadean dago mundua, on egiten du mundu horretaz gogoeta egiteak, mundua maitatzea zer den... Ez dugu negarrik egiten munduagatik, baina egiten dugu mundu mindu honengatik. Mundu mindu hori ur-biziak salbatuko du: oinazea da ur-bizia. Ardoan ito dira munduko oinazeak.

Osagai anitz eta ezberdinak dira mundua, zer konkretu zehatzak, zer horien zerrenda dator, baita munduari eginiko laidoena ere.

Ardoan ito dira munduko oinazeak.

Belei tiroka ari dira herrian, baina ezin dituzte beleok eraitsi.

Mendialdeko herri pobre bateko bizimolde pobrea, gizatalde ezberdinak erakusten ditu, denak pobreak diren pobreen arteko bizimaila ezberdinak, ohiturak: desfile-prozesioa, erditze bat, festa giroa, sexu-harreman baten istorio bitxia… sakonean Sizilia pobre bat.

Zeharka bezala aurkezten ditu bai pertsonaiak bai arazoak, diotenagatik edo egoeragatik  marrazten dira.

Zer esan nahi ote duen galdezka eta oldozten jartzen du irakurlea.

Erantzunik gabeko galdera asko dago.

Umore puntua du, egoerek bai elkarrizketek bai egoerek emana, baina egoera latz bat marrazten du.

Kontrastez beteriko elkarrizketak dira, mezu ezkutuko jolasak bezalakoak, zerbaiten sinbolo, kontraesanetan-edo katramilatuta dagoen gizarte batenak, lehena-oraina, errealitatea-ametsa, nahia-ezina…

Elkarrizketa da liburuaren ardatza, lehen pertsonan dabiltzan pertsonaiek ematen dute mezua, eta hirugarren pertsonan narratzaileak berak kokatuko du pertsonaion ingurua.

Freskotasun aparta dute elkarrizketok

Hitz-joko kilikagarriak.

Itxura xumea dute deskribapenek, baino gandu berezi batean biltzen ditu, adjektibo berezi ezohikoak jartzen dizkie hainbat hitzei eta gauzei

Oroitzapen eta elkarrizketok nobela bateko trama batek adina erakartzen dute.

Errepikatu egiten ditu zenbait ideia, gertakizun, esaldi, irudi nolabait tempus ezberdinak lotuz eta batasun bat emanez kontakizunari… aldi berean erritmo propio bat ezartzen dio, giro erakargarri bat sortarazten.

Erritmo propio bat du.

Giro poetiko maitagarria sortzen du, irudiak darabiltza etenik gabe, konparaketak ere, adjektiboen erabilpena ere bitxia da, espero ez duzuna jarriko diola hainbat izen edo gauzei.

Errealitatetik kanpokoa da sortzen duen giroa.

Nobela fantastiko baten jitea du: kontakizuna bera, darabilen hiztegia, jartzen dituen adjektiboak, sortzen duen giro ia onirikoa, sinbolo itxura, mezuak zeharka eta klabean bezala ematea...

Zuka zein hika eginen dute elkarrizketetan.

Listaria, umetan asko erabiltzen genuen hitza eta ia inoiz entzuten ez dena.

Oso erraz eta gogo onez irakurtzen da, nolanahi halako urduritasun edo ezinegon bat sortarazten du.

Suaren froga. Patri Urkizu

Zeraingo Joanes, Johanes de Cerain, baten historia kontatzen du: Europako hainbat unibertsitateetan ikasia, jakintsua, predikaria, Carlos V. Gorteko kapilaua, Inkisizioak torturatua eta sutan errea.

1488-1530 urteetako gorabeherak

Kontaketagatik, estiloagatik, euskaragatik eta dakartzan testuengatik egoki azaltzen du garaiko giroa.

Zeraindik hasiko da, ondoren Joanesek korritzen dituen hainbat eta hainbat lurralde, hiri eta herriren berri emango du, paisaiaz harago batez ere pertsonaia ezberdinenak dela politikoa, idazlea, irakasle, elizgizonak…; gorteko, jauntxoen eta ondo-bizien zertzeladak…

Luterok eta Erasmok leku berezia dute.

Unibertsitate ezberdinetako giro eta ikasketak: Salamanca, Sorbona...

Garai hartako teologia, filosofia, teoria ezberdinak eta eztabaidak.

Liburu, inprimategi eta argitalpenak: amaierarik gabeko zerrenda da autore, liburu eta txostenena.

Garaiko bidaia motak.

Historiako hainbat pertsonaia eta pasarte, bitxikeriak tartean: Nafarroako konkista, Erromako arpilatzea...

Oso azpimarratuta dago euskaldunen presentzia leku, giro, lanbide… guztiotan.

Hainbat ogibide, garraio eta bestelakoen hiztegi luze eta oparoa.

Darabilen idazkera eta euskara motak garaiko giroa sortarazten du.

Adituek jakinen dute zer den egiazkoa, zer egokitua eta zer asmatua.

Txokolâtegia. Yolanda Arrieta

Ipuin taxuko txokolateari buruz ikastaldi bat litzake: txokolatearen nondik norakoak, jatorria, hazia, txokolatearen osagaiak, txokolategintza, txokolate mota ezberdinak…

Atal laburretan banatuta.

Xumea egituraz, edukiz, esaldiz, hiztegiz, kontaeraz…

Inolako zailtasunik gabe irakurri daitekeena, aldi berean erakargarria.

Gazte edo gaztetxoentzat, irakur zaletasuna sortarazteko  idatzitakoa dirudi.

Baina adinekoentzat ere badu bere interesgunea

Elkarrizketa asko du.

Bare-bare irakurtzeko ipuin goxoa.

Urrutiko estanpetan. Amaia Iturbide

Bizitzari buruzko 20 koadro atsegin kilikagarriak, irudi argitsuak, gizakia bera marraztuz.

Egoera berezia, ezberdina, ezohikoa da koadro bakoitzarena, parabola bat koadro bakoitza.

Bizitzari begirada bat, gogoetak, burutapenak…

Pertsona ezberdinak, bereziak, dakartza, beraiei buruz iritzia emanez.

Idatzizko koadro ia bakoitzak pintatutako koadro bat, tarteka bi, dakar sarrera bezala, idatzizko koadroa girotuz, gizakia eta gizartea kolorez ezagutaraziz bezala.

Pintatutako koadrook argiak, koloretsuak, kolore bizi bizikoak, dira, ia geometrikoak.

Gai ezberdinak ukitzen ditu: pintura, bertso paperak, Bilbo, itsasoa beti dago presente, emakumea…

Ia beti agertzen da pinturaren  eta koadroaren gaia, pintore eta koadro ezberdinen aipamen eta iritziak: Giakometti, Goya, Greko, Velazquez, Meninak koadroaren azterketa…

Jolas bat da irakurketa, jolasa dirudielako hitzen, esaldien eta irudien joskera eta moldaerak,  giro atsegina sortuz irakurlearengan.

Irudien, sinboloen eta metaforen festa.

Euskara jantzia, dotorea, jasoa, egiten du, berezia, ez-erosoa pasarte batzuetan,  erakargarriak ere tarteka.

Estilo berezia du, landuaren sentsazioa sortarazten du, agian horregatik idazkera arraro edo ezohikoarena ere.

Literatura ariketa dirudi zenbait koadrok, agian denek ere, esaldien egitura, irudi eta konparaketengatik.

Elkarrizketa itxurako egitura darabil sarri nahiko artifizialki sartuz pertsonaiak, ametsa erabiliko du hurrengo: horrela gai ezberdinei buruzko iritzia ekarrikoa du: agian artifizial kutsua ematen dio horrek, zurrunegiarena, kontakizun arintzeko baliabide bortxatuarena alegia.

Iaio da adjektiboen bidez esanahia argitzen, edukia edertzen.

Itsas lexiko ugaria, itsas hiztegi aberatsa.

Egunerokoari atsedentxo bat emateko aukera da koadro bakoitza.