Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Mispillibar / Herri mintzoak

Herri mintzoak

Jon Etxabe 2018/08/10 09:42
IV.- Egiturak V.- Granatiko VI.- Hiztegia

IV

Egiturak

Ahaztuta halakoxea dago: gaixori eta zaharra zegoen baina ez zen hiltzen.

Aizpak baginen gara.

Arkupetik beste aldian: arkupeen beste aldean.

Atez kanpora.

Automobilbekorik ez dago: auto gabekorik ez dagoela.

Barko batentzat laingua: adinakoa.

Bidaltzen detela: bidaltzen “dedanian” ordez.

Bigarrenian egin neban: bi aldiz edo bigarren aldiz, ez bigarren ahaleginean.

Barruz gorri eta kanpotik zuri, barruz zuri eta kanpotik gorri:

Bi hillabete pasauen: bi hilabeteren zehar.

Boskantoia ez, erregesagarra baino:

Bostkantoia ez, errege-sagarra baino.

Edonundik dago aldapia: edonon.

Egunetan iraun.

Ez dakit izango bazan.

Ez duzu ikusiko bahe etortzen: gabe etortzen, zerbait gabe.

Ezkero zutitutakoa: geroago/aurretik ezer jarri gabe, testuinguruaren arabera.

Eztalakoan ere: ez delakoan

Galdu ez dakixan.  

Garora etorrixez, simaurra eruan: garoa ekarri eta bide batez simaurra eraman.

Geixeixen kargatzen jatanian: burua astun, aspirina noiz hartzen duen.

Goizez: nik “goizian” esan nuen, berak aldiz “goizez”.

Goiz etorri ezketxio: ezkero.

Gorengua.

Haizeketarik ez dago: haize handirik ez dagoela.

Han dago Mendibeltsu, danari begira bera: mendi goian zegoen baserri batengatik.

Hona ezkero: behin hona etorri ezkero.

Hor egongo zan baldin ekarri bazendu.

Hotzak, gosiak…: hotzez, gosez…

Ilea betetxuago bazeunka: ile gehiago bazenu.

Jakin?, ala iritxira esan deu:

Jantzixa aldatu dabe bakarrik: ertzainek, beste polizien berdinak direla.

Jostailuak egon bai, guretzako ez euan eze: baina.

Jun nintzen ere ez naiz akordatzen.

Kaminpe laua: kamin azpiko toki zelaia.

Komunera be: komunera joan gabe.

Lekurik badago?: leku librerik dagoen galdetzeko arduradunari.

Ni bi bider bete inguruko zuloa.

Ointxe amaitxu dezu: “joan zaitezke” esateko.

Ondo goian dago.

Osto ostan: osta-osta.

 

V

Gramatika

Ahozkera

Itsu: Mendaroko Artajalei baserrikoak: agian Debako eragina; guk, Mendaron bertan ere, “itxu” esaten dugu.

Mahatsa: Artajaleik hau ere: guk ez dugu tz-ts bereizten.

 

Azentua

Éretan haserre egoten da: batzuetan

Harék - hárek: harék esan zuen – hárek esan zuten.

Hónek – honék:

Geltokiko plánetan: asmoetan:gaztelaniako “plan”etik?.

Horítxue: armadiloa

Ónenak – honenak.

Ostera –óstera: ordea – atze aldera

 

Aditzak

Dabe: ardi-txakurra dabe: “da” esan ordez, edo “zaie”, edo “daukie”: inguruko txakur batengatik ari zen.

Dabixe - darabile: biak, bata bestearen ostean, erabili zituen.

Dana kerizatzen jake: gerizak hartzen zuela terreno bat.

Datorkixo: piñuari hobeto datorkixo lur harritsua.

Deitxuanaian joaten naiz.

Deken dana kentzen dabiz: ezer gabe uzten ari direla.

Enekizu esplikauko.

Erdu: etorri hona.

Erun: haixiak erun: eroan:

Kalenturia ez eukixen: ez edukitzean

Hartu ez zein- ez zeixen: ez zezaten.

Niñan: ikusi niñan.

Lo zagozen.

Umeei ezer eman leixuen.

Ur hotzik ez dakizula jausi.

Zagozen

Zeinek ein zeinkiuen.

 

VI

Hiztegia

Izenak

Aintzailiak: gobernukoengatik.

Aiñubia: gutxi entzuten nuen.

Ardandegia: “ardandegira joaten ei da”: arraroa egin zitzaidan, herrian beti “bodega” erabiltzen genuen.

Ardi ganaua: zelaiko artalde batengatik.

Argaila: gauzak lepoan eramateko anden antzekoa.

Arrusaina: aharrausia.

Aukera: ez dauka aukerarik: irtenbidea, “salida”, besterik…

Auzokoak: albokoak edo etxe barrukoak, ez auzoan bizi direnak.

Bazkairakua.

Dudurixua: zarata iraunkorra.

Elbitza: “pelusa”, artilearena.

Errenmenterixia.

Galtzakonpontzailiok!: galtzerdietan katigatu zitzaion sasi bati.

Giltza: giltzeko mina, mokorrekoa: artikulazioa, juntura.

Glankadia: onomatopeikoa: errotak ateratzen duen hotsa batez ere.

Gorraixia.

Grazia: haretxen grazia neukan: gogoa, irria, tiria…

Harbizarra: atzamarrekoa.

Harmailak: blokezkoak ziren eskailerak, harrizkoei soilik esaten genien !harmailak”, beste denak “eskailerak” ziren.

Hozketa: ez dago hozketarik:hotzik.

Ibilixa: ibilaldia, ibilkera.

Ibiltxua: ibilaldi motza.

Istilla: tantara heltzen ez den itogina.

Janlaguna: mahaikidea.

Juntaixia: bilera.

Kaka-lorriña:

Kiñada: hiru kiñada egin ditu argiak joan aurretik.

Komuneko katillua.

Lanoria?.

Lo-gosia.

Lotsarixa: lotsa.

Lurruna:  suaren ondoren gelditzen zen keagatik.

Mota: mota asko : kimu, puja…

Mutxikiña: kandela mutxikiña, zigarro mutxikiña… sagarrarenagatik esan ohi genuen…

Nagixa.

Nahieztxua: nahieza, naigabea, mina, zorabioa… diminnutiboan

Pikardixia: pikardixia dauka sagar arboliak: “asko” adierazteko.

Ohezalia.

Ordiazkua: apurtu egin da eta ordiazkua ekarri behar: ordezkoa.

Sakabia: teilategala.

Soixa: hotz-oi.

Topina: topinian egosi - Topinian egositako sagarra gozua da: beheko suan erabiltzen zen ontzi bat zen topina.

Txabolaterixia.

Txikikerixak: “chapuzas”.

Txikiterixie: badeko tertziozko txikiterixie: sagar asko eta txikiak zituela sagar-arbolak.

Txitxuketa: brikolajea.

Txongua: adar baten erdiko zati lodiena.

Txostadia: pelotak txost egitea.

Ume-kotxiaren errobeda.

Unekada: alditxo bat

Ur depositxua.

Urtia: “eguna”ren ordez: San Blas, amama-eta ezkondu zien urtia.

Zopizartu: soro edo baratzeko azaleko belar txarrak kendu.

Zoroaixia: eramango duen zoroaixiaz joko du kotxe bat: bizkor eta ardura gabe joango dela.

 

Izenondoak

Añubiagua: ainube handiagoa zuen tokia.

Arola: ogi arola: arina eta harroa denean / buru arola daukat: ariña, joana.

Baldrasa: etxe baldrasa: etxe txiki, zahar eta ezegoki batengatik.

Baldrauta: baldrauta dago: auto batengatik.

Errepeduna: demaseko errepeduna: errape handiko behia.

Elkor: garbantzuak elkor-elkor egoten dira gatzik gabe: guk ez genuen erabiltzen “elkor”hitza.

Errimia: uretara errimia: ur bila joaten zela sarri

Finak: sagarrengatik.

Gizenkorra.

Baratza: hain da baratza: oso motela.

Hasixa: hasiagoa.

Zaputza: ile zaputza: ile luze ugari orrazgaitza.

Intenziozkua: nahita eginiko sute batengatik.

Itxurasuagoak.

Jangozua: pastel jangozua.

Jolaria:  joka, adarka, egiten duen behi batengatik.

Mardula: arbola mardula.

Orpabe: orporik gabekoa.

Ortu jabea: ortu jabia da: satisfetxo negargarria, oso harroa.

Mintabakua: mentatu gabeko zuhaitza.

Mintsua: mina ematen duena: erreuma.

Ordiazkua: ordiazkua hartu deu: merezi zuen zigor edo golpea hartu zuela.

Ordiazkuak: ordiazkuak eroso bihar: arropak lapurtu zizkiguten.

Pegagarrixa: elur pegagarrixa.

Penosua: kamino hau penosua da.

Petrala: zaila: izan neike petralagoa, konbentzitzeko gaitzagoa.

Pintxana: behi pintxana: pintaduna.

Prepaziozkua: txakur prepeziozkua.

Trunkue: nola gelditzen den ogia lehortzen denean.

Txikirrillia: ikusi ere ez da egiten, halako txikirrillia da: neska-koskor batengatik.

Urrixa: lanian urrixa: lan gutxi ateratzen zuen baserritar batengatik.

Urtebetekoa: urtebetekoa izango dozu: zuhaitzak urtebete izanen zuela.

Zaputza: lora betengatik.

Zerbitzailia: gizon zerbitzailia izan zan haura: mesede egitekua.

Zintzuak: sagar zintzuak, onak.

Zipotz.

Zoroko: tipo ero samar batengatik.

Zortor: zoztorra-xoxtorra: txikia, eskasa: umeez ere erabiltzen da: “ume zoztorra”, despektibo kutsua gehienetan.

 

Aditzak

Enpaztu: berdindu.

Gardotu: txerria hil ondoren erre

Kobrau: paliza.

Lijertu: pausua arindu / sarraila koipeztu.

Iruzkina gehitu

Erantzuna formulario hau betez utzi dezakezu. Formatua testu arruntarena da. Web eta e-posta helbideak automatikoki klikagarri agertuko dira.

Galdera: Zenbat dira hogei ken bi? (idatzi zenbakiz)
Erantzuna:
Aurkezpena

Jon Etxabe naiz. 1933an jaioa. Jubilatu nintzanean irakurtzea eta idaztea izan zen aukeratu nuen denbora-pasa nagusia. Mota ezberdineko hainbat material pilatu zait ordenagailuan. Haize bolada batek eramango nauen orri bat naizenez, material hori sarean jartzea pentsatu dut. Zatika eta sailka ateratzen joango naiz. Bideak erakutsiko dit zer eta erritmoa. Lotsa eta ridikulu sentipena sortarazten dit. Baina nahikoa zait bakar bati lan hau baliagarri bazaio.