Bidaiez
HERRIEN BARNA II
Herrien ezagutza
Ezagutza
“Muino batetik ikusirik herri guztiak berdinak izaten dira”
* Galdera pilarekin goaz atzerrira eta galdera gehiagorekin itzultzen etxera
* Bidaia aroa gaur egungoa, atzerritarraren presentzia edonon, ezezagunaren beldurra galdu dugu: elkarrengandik urrundu eginen gaitu ala elkarrarazi?.
* Amorantez aldatuz doan gizakia da bidaiaria, doan herri berri bakoitzaz enamoratzen baita, beraz enamoratuko den esperantzaz baitoa bidaiako edozein herrira ere; herri berri hori hobeki ezagutzearren zenbait pena, estualdi eta neke pairatzeko prest.
* Lehen ezagutza izan ohi da sutsuena, kilikagarriena, ametsezkoa ia: ezagutza sakonetik etorri ohi dira zalantzak eta harremanen sigi-saga korapilatsuak; bidaiek epe mugatua dutenez, pozik dator etxera bidaiaria, bere herrialde berriarekiko harremanetik.
* “Edozer espero daiteke kaleko merkatuan zumezko hilkutxak salgai eta makuludunak bizikletan ikus daitezkeen hiri batean”: Harkaitzen liburuak New York ezagutzeko ikusmina sortarazten du, hiri baten irudia azaltzen du: hainbat bidaiariri huts egiten digun gaitasuna.
* “Herri honetan badakigu zergatik egiten den negar, baina ez zertarako”: Eskoziako lur galduotan asmatu uste izan dugu zenbait negarren zergatia, etorkinaren begiraden tristura, ume baten negarraren mina, atzerritarren barnean behar duen sufrimendua, ... Irlandar iheslaria ere ikusi dugu zenbait ilegorritan, ... : utopiaren ametsa.
* “Birena da munduaren sorrera: iragana ahantzi nahi lukeenarena eta gogoratzen saiatzen denarena”: herriak gogoratzen dituenean, herriok sortarazten ari da bidaiaria, bizitza berri bat ematen, eta orduan herrikide bilakatzen da
* Mundua ikusiz, munduaz ikasten da.
* Herrien iragana ikusi eta ikasten da gehienetan turismo-guneetan; gaurkoan murgildu beharko litzake gehiago ibiltaria.
* Beste mundu bat, bizipen berri bat, beste kultura bat, errealitate ezberdin bat, bizi du bidaiariak, arinki eta azaletik bada ere; pentsarazi beharko lioke ikusten duenak, etxera itzuleran ibiltari ipurterre baten ibilaldia soilik gerta ez dakion egindako txangoa.
* Mirets beza bidaiariak tokian tokiko ederra, paradisu dakion arte.
* Ezagunagoak egiten zaizkio bidaiariari hainbat zibilizazio eta zibilizazioko pertsonaia eta gertaera.
* Dakien guztia baino dakusan guztia dio bidaiariak, edo dakusana da dakiena herri batetaz; dioena inori erakargarria ote, hori da autuaren gakoa.
* Herrietako altxorrik preziatuenak ihes egiten dio gehienetan bidaiariari.
* “Con raras excepciones, los castillos se ven mejor desde fuera...”: hori bera gertatzen zaigu sarri herriekin ere, baina herrien altxorra herritarrengan dago.
* Atzerritarra izatea, herrian txertatuta ez egotea, erromes geldiezina izatea, da bidaiariaren eragozpen nagusia herri bat ezagutze ahaleginean.
* Bide eta kale norabideak ikasi dituzunerako, heldu zaizu alde egiteko garaia; nondik norakoak ikasi dituzu, baina herria ezagutzen hasi besterik ez duzu egin oraindik.
* “Baina inork ez dit ukatuko gizakiak direla norberarena ez den herri batean azter daiteken gauzarik interesgarriena”. Norberarena ez den herria aztertzeko luzaro egon behar da bertan, harreman zintzo eta sakonak izan behar dira herritarrekin; hala ez izatera oso azalekoak izan daitezke herritarroiekiko eritziak, edo gezurrezkoak beraiengandik jasotako aitormenak; agian horregatik bidaiaria ur irristakorra besterik ez da.
Herriak
“Utopia, hitzak dioen bezala, nehon ez dagoen lurraldea duk ...”
* Bizi izan dugunagatik liluratzen gaitu herri batek, bizi izango dugunagatik pizten digu jakin-nahia zain dugun herriak.
* Gabiltzan herriotaz, batez ere herritar hauetaz, ezer guti dakidala besterik ez dakit; eta ezin hau samina da niretzat.
* Amodioaren antzekoa da herri baten arima bidaiariarentzat, bere zurrumurrua entzun duzu, bere freskotasuna nabaritu duzu, baina atxikiezin joan zaizu.
* Bidaiariaren faroak bezala dira herriak, goxoki deitzen dioten sirenen kantuak bezalakoak.
* Moztutako zuhaitza da inolako itzalik ez duena. Bidaiariak aurkitzen du sarri kinka bizian dagoela dirudien herririk, baina dirau, haritxo bat besterik ez, baina itzala du.
* Badira berezkoa bezalako dotoreziaz erakartzen zaituzten herriak, lardaskeriaz uxatzen zaituztenak ere; ez da aberastasun eta apainduraren gorabehera soilik.
* “Bizitza, nonahi ere, beti da berdin, sufrimenduaren laiotza pozaren erraietan”: sufrimendua ezkutatzen ahalegintzen da gizartea, are gehiago bisitarien aurrean, eta bidaiaria bisitari da bidaiako edonon.
* Ameslariekin topo egiten duzu bidaiotan, Londresko manifarekin edo Newcastle-leko animalien aldeko taldekoekin adibidez, baina egia da ez dela utopia-lurralderik, gizakiak eta ekonomiak kolpatu edo menderatutako gizartea dugula soilik.
* “Libertatea lur bat duk, bai, baina egunoroz konkistatu eta irabazi beharra dagoena”: libertatea eta askatasuna lotzen ditugu sarri euskaldunok, lur konkretu batetan kokatzen ditugu askatasuna eta askatasunean bizi nahi dugun libertatea, eta egurtu egiten gaituzte inkisidore modernoek sorgin-ehiza itsuan; gabiltzan eta goazen herri orotan askatasuna lortzearren izaniko ahaleginen museo eta kontakizun franko aurkitzen dugu, harro herri bakoitza izan dituen gerra odoltsuengatik; guri ostera debekatu nahi digute Euskal Herria Burujabe Utopia: ametsa bera ere ukatzen digute.
* “Hildakoen artean izendatu ninduten”: herri oro jo izan dute noizbait hiltzat, baina hor diraute oraindik, bidaiariaren bizinahia harrotuz.
* Zenbait herritan eta zenbait herritako etxetan, zabalik uzten dituzte ateak, kaleko oinezkoak goza ahal ditzan barruko patioak; beste zenbait herrik aldiz, hilerria dirudi, herio bailebil airean, dena erabat itxita, isiltasuna herriaren jabe, eta arimaren baten begiak zuri begira gortina baten ostetik.
* Herriek ere bere autoestimua dute, kaleetan, egituran, ekimenetan, dotoretasunean, ... dute ezagun; erakarri egiten dute bisitaria, eroslea, dendaria edo inbertitzailea, beste zenbaitzuk aldiz ez dute bururik altxatzen dirutzak ekimenetan xahutu arren.
* Harrien zaharrez eta paisaiaz soilik ari ote den ezina nabari du sarri bidaiariak bidaietan: botaniko eta hargin; ihes egiten diola herriaren arimak.
* Egidazu bisita eta zure eginen nauzu, hori esan digute bidaietako hainbat hiri eta paisaiak, eta zenbait herritarrek, beraietaz maiteminduta utzi baikaituzte.
* Mundu bat da herri oro.
* “Hau ez da zuk nahiko zenukeen mundua, / baina munduak egiten gaitu, ez alderantziz”: herri oroko gizaki ororen patu txarra.
* Badira berezkoa bezalako dotoreziaz erakartzen zaituzten herriak, lardaskeriaz uxatzen zaituztenak ere; ez da aberastasunaren eta apainduraren gorabehera soilik.
* Herri oro jo izan dute noizbait hiltzat, baina hor diraute oraindik, bidaiariaren bizinahia harrotuz.
* Moztutako zuhaitza da inolako itzalik ez duena; badira hilik diruditen herriak, baina hor diraute, arnas hari bat besterik ez, baina itzala emanez.
* Pertsona eta herri orok du bere xarma. Atzeratuak deitutako herriek, heldu gabe samar iruditzen zaizkigunek, horiek dute agian xarma gehien, gutxien galdu dutelako oraindik berezkoa, jatorrizkoa. Halaz ere atzerriko akatzak edo gabeziak gehiegi azpimarratzea izan ohi da sarri bidaiariaren joera ezkorrenetariko bat.
* Tristuraren ederra dute herri eta paisaia askok, lurralde mortuenetan ere.
* “Zervda herria? / Denok ulertzen dugun / eta inork mugatu ezin duen zerbait”. Bidaietan inguratzen gaituen baina ezagutu ezin dugun gizatalde hori da herria, bere kulturaz bildua.
Herrien arima
"Amonek kontatu, aitonek sinetsi; / zahar sinesleen ahoetatik / entzundako kontuen magia: / galdua betirako"
* Guk bidaialdi honetan entzun entzuten dugu, asko gainera, baina ulertu?, piperrik ere ez, horregatik ez dugu holandarren bizia oso azaletik baino ezagutzen.
* “Itsasbelarrez zamatutako olatua / bezain astiro / doa gure begirada argitzen”: azkenez azaleko bristadaz baino ez gara jabetzen, ihes egiten digu herrien arimak.
* Mundu berri bat, ezezaguna, misteriotsua, herri orok gordetzen duen altxor eta gune magikoa: bidaietan topo egiten dugu sarri beraiekin, Altamira, Labeña, gaur ikusi ditugun eliza eta estelak, …
* Lebeñako eliza bisigodoaren erretaula barreneko harlauza erraldoian zizelatuta daude mundu ezberdin bateko sinesmenen sinboloak, lehenengo ukatu eta gero elizak berak bataiatutako ezaugarriak; eliza ondoko elizaren adineko hagina eta olibondoa ere sinboloak dira, sinboloak ere kapiteletako irudi zizelatuak: antzinako jainko jainkosen ezaugarriak, aro baten historia beste ikur molde batez idatzia: bidaiariak irakurtzen ikasi behar dituen molde ezberdinak.
* Hor dabiltza oraindik, izen propioa dute, Kantabriako lamia eta jainkosa guztiak, gure begiak lausotuegi badaude ere bazterrotan ikusteko, baina hor daude egon.
* Bidaiari presatiok gozatzen ez dakigun zenbat altxor; herrialdeaz maiteminduta egon behar da, nolabait sustraiak bertan bota, bertako magiaz jabetu eta mundu magiko horretan murgiltzeko.
* “Etxea familiaren sinboloa zen, zabal handikoa, luxozkoa garai hartarako, epela, abegi onekoa eta txuria. Bere tamainiak sendotasun irudipena ematen zuen”. Begiratzen diegu etxeoi, Berna inguruko zurezko jauregiak diruditen ETXE landuoi, begiratzen diegu goi-maldetako harrizko horma eta arbelezko etxe txikioi, begiratzen diegu herrixketako etxe fatxada luzeko zarpeatutako argioi, begiratzen diegu hirietako etxe-orratzoi, … usnatzen dugu kultura hori ehundu duen hainbat hariren muturra, baina sekretua mataza barruan gelditzen zaigu, ez dugu korapiloa ebakiko duen ezpatarik; familien nolakotasuna, hirien gauzatzea, historia oso bat gordetzen duten istorio ezkutu eraginkorrak.
* “ Susma zezakeen hiriaren bizia adreilu gorriko hormen atzean arnasa hartzen, Urbasa, Andiako erresuma txikia bailitzan”: bizia susmatzen du bidaiariak kaleen, kaletarren, lur landuen, basoen, artelanen, ... atzean; susmatu besterik ez baina.
* “... we shall find nothin there, but e cuple of words, short and plain, carved deep on de ground: the end”: gerta izan zaigu espero genuena ez aurkitzea, berbak soilik gidaren ezpainetan, ... baina ia beti argitzen zaizu begietan herrien eta kulturen ortzadarra.
* Harrien zaharrez eta paisaiaz soilik ari ote den ezina nabari du sarri bidaiariak bidaietan: botaniko eta hargin; ihes egiten diola herriaren arimak.
* Eraikinak, kaleak, dendak, elizak, museoak, monumentuak, iturriak, landak, mendiak, jatetxeak, ... ezagutzen ditu bidaiariak, herria sekula ere ez; herritarra behar du izan herria ezagutzeko, eta bidaiaria atzerritarra da.
* Herrien misterioa ezin harrapatu ahal izatea da bidaiariaren muga eta penetariko bat ; mila hesiz babestutako mila sekretu baititu herri orok.
* Antzinakoen espiritua, hori da bidaiariak atzematen ez duena, are gehiago herri hortako hizkuntza ez badaki.
* Bizitzaren taupadak aurkitu ahal dira irakurketetan, bidaiatik heltzen zaiguna, baina, bizitza biziagoa da; nolanahi, sakonean bizitza antzerakoa dela denean erakusten digute bidaiek.
* “Teilatua oholez estali zuen probisionalki, baina ..., oholtzak kendu eta arbela jarri zuen haien tokian. Teilatu hura gauza garrantzitsua eta sinbolikoa zen Richardentzat. Ibarreko jendearentzat arbelezko teilatua herrialdeko ikuskizun handiena zen. ... Beste ezerk baino gehiago, harexek bihurtu zuen Richard ibarreko biztanle nagusi”. Zenbat istorio, zenbat bizipen eta amets, zenbat izerdi, ... Suitzan hain bitxi zaizkigun arbelezko teilatu horiek estaltzen dituztenak; zenbat hausnarketarako gai, bidaia lasaiago, herriarengandik hurbilago egiten ikasiko balu bidaiariak, aurrean duena historian, kulturan eta giza baldintzetan kokatzen ahaleginduko balitz.
* “Zakur goseek jaten gaituztela hiri ezezagunetan”: behin ere ez dut bizi izan inon jango gaituzten usterik, hainbat herri ezezagunetan, baita herri gosetietan ere, herri txiroetan, egon garen arren; herria, - gizakia eta gizartea-, ona da, zintzoa, norbaitek edo zerbaitek, norbaitek eragindako zerbaitek, xaxatzen ez badu.
* Dabilen herrietako tradizio mundu hori da bidaiariak gutxien ezagutu ohi duen eta ezagutu ahal duena; ezagutu ahal dituen tradiziook erabat azaletik ezagutzen ditu gainera, folklorea, zenbait ohitura, abestiak, dantzak, eta gidaliburuak edo bisita-guneko kartelen batek dakarren kondairaren bat altuenez.
* Balioak balio, bidaiariak sekula ez ditu bere baliagarritasunean neurtuko dabilen herrialdeetako altxorrak.
* Abstrakzioa direlakoz, aurki-ezinak dira, baina libertatean, elkartasunean, anaiartean, maitasunean bizi diren pertsona aunitz aurkitzeko parada izaten dugu txangoetan, giza eta natur paisaia ezin ederragoak usu biltzen ditu gure atzerriko urratsak.
* Ze zaila bidaiariarentzat herri baten arnasak sumatzea, ze eguzki eta eurik indartzen duen bere bizitza jakitea.
* Bideari soilik begiratzeko arriskua dugu bidaiariak; herriaren arima beste zerbait da.
Ezagupenaren iturriak
"Eskuak dantzan, zeremonia erritualetan, / eskuak dantzan, ijitoen dantzan"
* Herrirekin harremana behar litzake izan herri baten ezagupenerako iturri nagusia: gutxien erabiltzen den iturria hain zuzen.
* Museo etnologikoak, kobazuloak, jaialdiak, ... herrien antzinako anima ezagutzeko bidea.
* "Eta ilun, / orografia interesgarri baten zokondoetan, / hidrografia-zain zartatuen ertzetan, / ozeanografia irekiz bildutako lurretan, / gizon txikia hemen-han". kitzikagarria arren, museo etnologikoak, liburutegiak, erakusketak, harremanak bilatzea, irakurketa, herritarrei adi bizitzea, historia, ... ez dira izan ohi bidaietako osagai nagusiak.
* "Nehoiz ez nuen nabaritu eliza honetan sartu nintzenean bezalako zirrara kitzikagarria": Elizak dira bisita-gune usoetarikoak bidaietan, eurak baitira artelan bikainak, artearen historia zizelatua, eta beraiek gordetzen dituztelako artelan ikusgarriak; zenbat aldiz utzi gaituzten harri eta zur, ahozabal, hezurretarainoko harridurak astintzen gaituela; bisita ondoren errezo garaietan baino lasaiago eta beteago ateratzen zara elizatik
* “Herri txikiotako baten benetako garrantzia ezagutu nahi baduzu begira egiozu elizari”: elizak, bidaiarien monumentu gutiziatuenak, nahiz ez elizkizunetan partaide izateko.
* Elizak bisitatu eta santu-irudiak begiratu da herri gehienetan bidaiariak egiten duen betekizun bat. Artelan bila begiratzen diet irudioi, artea gozatzeko aukera bat bezala.
* “Hitzen bidez nahi baikenuke mundua, -kanpokoa zein barrengoa- eskuetaratu, eta atzeman, ...”: zerbait horrelako errepikatzen digute aspaldion politikoek, “hitzen bidez”, baina azken herri-ibiliotako testigantza eta adierazgarri denek, eskulturan, arkitekturan, herrien egituran, elizetan, literaturan bertan, ... -Kanterbury lekuko-, hitzaren aurretik beti armak dantzatu izan direla erakusten digute.
* Ekologia, herri bat ezagutzeko ataka bat.
* Ikasia du bidaiariak gidaliburuak diona ezin daitekeela bere horretan sinetsi, are gutxiago hitzez hitz hartu esku-paperetako herriarekiko goraipamen oro.
* Garaile orok egiten du epikoa bere garaipena. Sarraski orok du poema epikoren bat. Irabazleak idatzia. Herri orok du poema epikoren bat, eta poema epikoaren oinarrian sarraskiren bat dago. Galtzaileak ere mitifikatuz eztitzen ditu sarri derrotaren zauriak. Garaipen orok egiten du putre sarraskijale garailea. Mitoak eta epikak, lurralde berria ezagutzeko labirintoa.
* “Etxeetako banaketa eta altzariak dira bai herrien bai gizabanakoen bereizgarri nagusia. Herri baten izaera bere jantziek eta altzariak islatzen dute, eta baita bere hazpegiek eta hizkuntzak ere”. Eta ohiturek, eta apaindurek, koloreek, irrifarreek, garbitasunak, altxorren ardurak, musikak, … Bidezidor askok hurreratzen zaitu herri baten animara.
* Globalizazioak ez du oraindik ezabatu herri bakoitzaren ogiarekiko atxikimendu ezberdina; ogia eta ogiaren kultura, herri baten izaera eta historiaren ispilu: bidaiariaren herri baten barnerako ataka.
Isilekoak
... el pasado de la tierras es más amplio que el camino hacia ellas”
* Bidaiaria ez da gehienetan normaltasuna zer den jabetzen; normaltzat jotzen du bere itxura eta jokabidea, inguruko denak kanpotarra dela igartzen badiote ere, eta berak normaltzat jotzen du inguruko dena, baita bertakoek anormaltzat dutena ere.
* “Hirietan pertsona guztiak antzekoak dira / Berdina da mundu guztia. Mundu guzia jende guzia da”: sozializazioaren alde tristeetariko bat, ezagutzarako zailtasunetariko bat.
* “Ulertzen ez dituzun pasarteak imajinatu beste erremediorik geratzen ez zaizunez, batzuetan istorioarekin zerikusirik ez duen zerbait imajinatzen duzu”: zenbat aldiz gertatzen zaion hori bidaiariari herri eta monumentuekin.
* Xalotasun kanporakoa dario marokoar askori, beste zenbaitzuk, ostera, bizibeharraren laztasuna daramate aurpegian; agian arraza aurpegiera ezberdinak besterik ez dira, beste kultura batekoon kanpotikako irudikeria besterik ez.
* Balioak balio, bidaiariak sekula ez ditu bere baliagarritasunean neurtuko dabilen herrialdeetako altxorrak.
* Ze zaila zaion bidaiariari herrietako, kaleetako, museotako, katedraletako, herri-herriko jende eta altxor ikusgarri horien atzean eta azpian zein bizipen, poz, beldur, min, itxaropen, amets, maitasun, ahalegin, ... bizi eta gordetzen den jabetzea.
* Bidaiariak ikusten ez dituen zenbat maratila behartu dabilen herrietako jendearen bizkarretan.
* Ezer gutxi dakigu bidaietako herriez, etorkizuna diren edo etorkizunik duten, asko ikasi genezake bidaietan geure etorkizunari buruz.
* Ba ote da hosto biko hirusta duen herririk, lauzpabost orri marduleko hirustak erakusten saiatzen bada ere bidaiariari; ezinok hor daude, agerikoak ez arren.
* “Inori ez zaio hegaz iristen hainbeste ondasun eta hain desberdinak”, bidaiariaren lehen gogoeta hainbat jauregi, gaztelu, katedral eta artelan, apaindura eta edergarri metatu aurkitzean; zenbat eta zenbaten izerdiz arpilatutako aberastasunak, miseria gordeen ezaugarri.
* Kaleetako soinujoleek, tokian-tokiko “La Farola” saltzaileek, eliz atarietan aurkitzen ez dituzun baina hor dauden eskaleek, ageriko etorkinek, ... frogatzen dio bidaiariari zein ankerra den demokrazia.
* Zenbat istorio, zenbat bizipen eta amets, zenbat izerdi, ... Suitzan hain bitxi zaizkigun arbelezko teilatu horiek estaltzen dituztenak; zenbat hausnarketarako gai, bidaia lasaiago, herriarengandik hurbilago, egiten ikasiko balu bidaiariak, aurrean duena historian, kulturan eta giza baldintzetan kokatzen ahaleginduko balitz.
* Begiratzen diegu etxeoi, Berna inguruko zurezko jauregiak diruditen landuoi, begiratzen diegu goi maldetako harrizko horma eta arbelezko etxe txikioi, begiratzen diegu herrixketako etxe fatxada luzeko zarpeatutako argioi, begiratzen diegu hirietako etxe-orratzoi, usnatzen dugu kultura hori ehundu duen hainbat hariren muturra, baina sekretua mataza barruan gelditzen zaigu, ez dugu korapiloa ebakiko duen ezpatarik; gaineko mintza besterik ez diogu harrotzen oskolari; familien nolakotasuna, hirien gauzatzea, historia oso bat gordetzen duten istorio ezkutu eraginkorrak; guzti horrek axolarik ere ez dio bidaiariari, sarri, oskolaren distira miretsi besterik ez du egiten.
* Nolakoa ote da itxuren edo azalekoaren azpian herriotan, jendeotan, dagoen errealitatea; beraien hitz eta sentipenekin neurtutako errealitatea, ez gure begiek irudikatzen dutena.
* “Rhineko gaztelu batek bere herriaren gainetik erakusten duen segurtasun berarekin, ..., Nagusitasuna eta kultura adierazten zituen, ezaugera eta jokamolde zuzena, ..., Harro zeuden etxeaz, dukerri bateko sailen maizterrak jauretxeaz harro dauden bezala”: mendekotasunaren historia dago gabiltzan kale eta haranetan; kodigoa deszifratzen jakinez gero, zantzu argiok irakurtzen, sufrimendu historia osoa kontatzen digute altxor preziatuenek ere.
* Ez da disidentziarik ageri Europako herrietan bidaiari eta bisitarien begientzat; ez da arropa zikinik kalera ateratzen.
* Pobreziarik ia inon ez du ikusten bidaiariak Europan, eskaleren bat elizako ataurrean, soinujoleren bat kale jendetsuan ez bada; ez dakit zein sistema darabilen botereak pobreak kaletik desagerrarazteko; erabili darabilelako; pobreak egon daudelako; bidaiariak ere ez du, egia esan, kontzientzia eztenkatuko dion pobreak ikusteko joerarik, erosoago dabil inguru oparoetan, etika ziztadarik gabe, nahitako itsu.
* Herri orok ditu hitz potoloak, iruzurraren estalki sarri, argitzea erraz ez den hieroglifikoa gehienetan.
* Herri orok sekretu asko eta sakonak ezkutatzen dizkigun bihozmina dugu bidaia ororen hondarrean.
* Bidaietan, zenbat desertu urik gabe, zenbat itsaso harearik gabe, zenbat harresi erraldoi, bidaiaria jabetu ere egiten ez den arren.
* Ilunpeko historiaz oratua dago herri ororen historia. Politiko eta ikasiek kontatzen dutenaz gain, historia erreala bestea da, ezezaguna, isilekoa, herri xeheak benetan bizitakoa. Herri apala, langilea, beti bizi izan da eta bizi da katakunbetan, herri baten aro loriatsuenetan ere. Kontatzen ez diren eguneroko miseria isil horiek dira herria mamitu duen orearen osagai nagusia. Bidaiarientzako sumaezina gehienetan.
* Kartzelako dialektika basatia da bidaiariak bisitatzen dituen herrietan susmatu ere egiten ez duen errealitatea.
Bortizkeria
“Rhineko gaztelu batek bere herriaren gainetik erakusten duen segurtasun berarekin, ..., Nagusitasuna eta kultura adierazten zituen, ezaguera eta jokamolde zuzena, ..., Harro zeuden etxeaz, dukerri bateko sailen maizterrak jauretxeaz harro dauden bezala”
* Basakeriez ehunduta dago herrien historia, bidaiaria lekuko.
* Gerraren goraipamena nabaria da herri orotan. zaldi gaineko brontzezko jeneralak, gerretan galdutako soldadu xumeen irudi tailatuak, galdutakoen zerrenda luzeak zizelatutako oroitarriak, ... gerraren goratzarrea besterik ez dira; udaberriko zeru urdin baketsua zeharkatzen duten gerra-hegazkinak, poliziaren gerriko pistolak, errepidean aurkitzen ditugun armadako kamioi konboiak, ofizialtzen dute aurkariaren odola isuri beharraren erritoa: politikoek ofizialdutako gerrak, eliza orok bedeinkatutakoak, herri xeheak halabeharrez jasan beharrekoak; bidaiariak herrialde orotan aurkitzen duen errealitate mikatza.
* Herri orori, aro orotan, gerraren errenta ezarri izan zaio, ezartzen zaio; ikus bestela, ez dago ia herri edo bailararik gaztelurik gabe, ezta gerraren edo gerrariren baten estatua edo oroitarririk gabe: bidaiari oro lekuko.
* Mila zantzutan dager bidaiariari zein garesti irten zaion gerra edozein herriri.
* “Armek gehiago egin omen dute berdintasunaren alde berbek baino”. “Omen” horren zalantza guztiak ezabatzen dizkio bidaiariari edozein herrialdera bisitak, herri orotan, beti dago gerra bat tartean, berdintasunaren eta askatasunaren lelopean, beti dago aginte gosearen interesa, horregatik dira bidaiariarentzat pozgarriak pintada bateko utopiaren zantzuak.
* Munduko gerra oro berpizten dizkiote bidaiariari bidaia bakoitzean monumentuek eta oroitarriek, gerra da jainkorik gurtuena eta zerbitzari gehien dituena, herri orotan.
* Boterearen menpekotasunaren historia dago gabiltzan kale eta haranetan; kodigoa deszifratzen jakinez gero, zantzu argiok irakurtzen, historia osoa kontatzen digute.
* Gerra eta presoak beti daude presente herri oroko historian; Espainiako eta Frantziako herrialde orotan dago euskaldunen bat kartzelan.
* Errepide-gurutze oroko edozein gezi jarraituz sakabanaturiko euskal preso baten ziega aurkituko duzu Espainiara bidaiatzen duzula, hainbeste dira!, denak barreiatuta!.
* Bidaiari etxera itzulia zor zaionez, bidaiari behartuek, -preso sakabanatuek-, etxera itxaropenean diraute.
Ezpalak
”Mina sakona da jendartean / justizi-aroa urrun / luzea borroka oraindik”
* Politikaren zoko ilunak, sasi-politika politika denekoa, politika sasi-politika bihurtzen denekoa, sasi-politikoen politika, politikoen sasi-politika, sasi-politikoen sasi-politika, ... inola ere ez politikoen politika: bidaietan gehienetan bidaiariak ekiditen dituen gaiak dira, herrien ezagupena murriztuz.
* Triste eta bakarti leudeke monumentuak bidaiariengatik ez balitz; tristeen eta bakartien daude plazetako pertsonaiak, harri edo brontze hutsak, herritarrez inguratuta arren; usoak soilik hurreratzen zaizkie, burutik kaka eginez.
* “Hosto biko hirusta / da, beharbada, / gure ezin herri hau, Hosto biko hirusta”: Bada bidaiariari lauzpabost orri marduleko hirustak erakusten saiatzen denik ere; ba ote hosto biko hirustarik ez duen herririk!; baina ezinok hor daude, agerikoak ez arren.
* “Apezgoak eman ohi dituen mailak eta mintzakerak, errespetua sortzen zuten bazterretan”: Szepessy Ignnazs (Estepinak) Hungarian, Mintzenti Eslovenian, kasu; oraindik bizi dira.
* "Hiriren bat ikusten dugularik aurrenekoz horizontean, begiz jo nahi izaten den lehen gauza katedrala da": berez, nahi gabe, jotzen du erlijioak bidaiaria: eliza dorrea Europan, edo minaretea Marokon, presente jainkoa denean.
* “Askatasuna oinazerik gabe?. Ez duk egia. Askatasuna garestia duk beti. Odolez ordaintzen duk beti, odolaz”: beti eta denean.
* Arinkeria iruditu izan zait beti neuk ere herriez eta biztanleez diodana.
* Oso presente dago heriotza bidaietan, elizako kapera-hilobi-hilausak, plaza-parkeetako estatuak, kaleetako izendegia, pertsona ospetsuen izenak eta aipamenak, ... joandakoen presentzia agerikoa.
* Zenbat aldiz urrutitiko irudi liluragarriek, izen erakarleek, historiako oroitzapenek, gidaliburuaren goraipamenek, bertakoren baten aholkuek, bultzatzen gaituzten norabait, huskeria bat aurkitzeko.
* “Euskaldun-fededun slogan intolerablea haizatu dugu eguzkiaren lau puntuetara”. Euskal Herriko lau puntuetara soilik, apaiz interesatuek zabaldutako slogana gainera; Europako edozein herritan, aldiz, aurkituko dugu Euskal Herrian baino eliza eta kristau monumentu askoz ugariago eta bikainagoak, katedralak ez ezik, plazetako izurrite eta erlijio inguruko zutabe eta iruditeriak, gurean baino ardura handiagoz zainduak. Euskaldunak ez du mamitu oroitarrietan fede handirik, fede apala baizik. Gainera, euskalduna, fededun ala beldurti?.
* Arbasoen mundua gainbehera dator gabiltzan herri orotan, zibilizazio berriak zahar dena irentzi du, harri zaharrak ere negozio bihurtuz: globalizazioa deitzen diote.
* “Kalean inork ez dio inori begietara so egiten, ... Hori hiri guztietan berdintsu dela esango nuke”: hala dirudit, Istanbuleko kaleetara ateratzea besterik ez dago; besterik da jai egunetako aisialdi giroan, bazarretako saldu beharrean, edo turista gunetan sos batzuk atera asmoz dabiltzanen begiradak; honek bai begiratzen dizute zorrotz, bigun edo eskari, baina beti zuzen eta begietara.
* “Hay ocasiones en que la lucidez lo oprime (bidaiaria): se ve a sí mismo desde fuera, criticándose, tú por aquí de viaje, y la vida tan dificil”: zenbat aldiz!, sarri ez gara ausartzen herri txiki pobre arruntetan sartzen, bertaratzeko irrikan arren, inoren miseria arakatzea ez ote den kezkaz; agian herrikook pozik lirateke kanpotarren ikuskizun ezohizkoaz.
* “Hemen bizi ez garelako da paradisua”: bidaiariok paradisu dakusaguna infernua ez ote sarri bertan bizi direnentzat, ala guk infernu dakusaguna paradisu ez ote bertakoentzat.