BIDAIAK 99. CACERES

LAS VILLUECAS

Menditsua, baina tontorreria leunekoa; bata bestearen ondoren, mendi-muinoak eta tontor harritsu garaiak dira ikuskizun goietatik. Pinua eta eukaliptoa dira nagusi, pikondoa ugaria da behealdeko lurretan, baina sastraka likina ere heldu da izurritea bezala goiko maldetaraino. 1.061 metroko errepide-altuera bat agertzen da mapan, Las Villuercas mendi-tontorrak  1.589 metro omen.

Cañamero. Mendi baten babesean, mendi-goiko herria, aldatsean zeharkatzen du errepideak. Badu lau solairuko hiru etxe koadro handi goialde batetan. Eliza-dorrea da bitxia: borobila dirudi baina alde zapalekoa da. Herriko plaza izan daitekeena txikia da, errepide albotxoan, ia lekurik gabe bezala antzinako iturri xume baina ederrarekin.

Bertako ardoak du fama, ospea, baina ez dugu mahastirik ikusi inguruetan.

Bisitari asko dator herri honetara: taberna, jatetxe edo antzerako asko du, kanpotarren bisita-leku den seinale.

Mendi-zuloz mendi-zulo, haitz garai azpietan zeharkatu dugu tontorreriako tarte-gune bat, mehargune laburra, inola ere ez ikusgarria. Euskaldunontzat nahiko ohikoa zaigu ibili mota hau, aldatsak, bihurguneak, mendiak... guretzat arrunta arren, lautadakoentzat bitxia, gutxienez ezberdina, izanen da.

Tontor koniko garaiak, batzuk harkaitz hutsak.

Guadalupe. Extremadurako Santutegi ospetsuena. “Lourdes bat da”, izan da gure lehen sentipena kalea hartzean. Turista-gune peto-petoa, plaza eta kale batera mugatua: hotel, ostatu, jatetxe, disko, pub, denda, kinkila-denda... Herri xehearen turista-gunea edo bisita-lekua, Monasterio eta Amabirjinaren inguruan. Egun-pasakoa dirudi gaur dabilen erromesa edo bisitaria, goiz-pasa edo ordu pare baterakoa erromesa, gu bezala.

Amabirjina aberatsa eta herri pobrea: betiko kontraesana, herri pobreak Amabirjina aberasten du; Amabirjinak aldiz bere ingurukoak, elizgizon, dendari eta enparauak.

Plaza, antzinako pospolina, arkupea du eta arkupeak zurezko sabaia. Plaza erdian Colonek ekarritako lehen indioak bataiatu zituzten iturria.

Eliza: Gotiko ederra. Oso urruti ikusten da Aurpegi beltzeko Amabirjina txikitxoa, han goian, urre distiratsu artean beltzago aurpegia; erretaula plateresko ederra, leiho, errosetoi, balkoi garaia eliza buelta osoan, sabaiko nerbio juntura eta alboak dotore landuak, eta burdineria: sare sendoa aldare eta Amabirjina herriarengandik bananduz. Meza entzule asko, pare bat mezatan behintzat, Santixo delako agian: Hispanitate eguna Hispanitatearen Santutegian. Kamerino barrokoa eta jarraian Amabirjina janzteko gela, jauregi bateko saloia da hau ere, erreginek janzteko izaten zutenaren antzekoa:  izugarria, pinturaz, koadroz, freskoz, santu-irudiz edertua.

Kamerinoko fraideak ez zuen inolako gatzik agerpenetarako, ahopean eta begiak itxita  zorura begira bota digu trakets bere jarduna, emakumeen, arropa arinak eta ederrak ikusterik nahi ez balu bezala. Amabirjinaren luxuzko jantziek, aldiz, ez zioten lotsarik ematen. 

Monastegia: Itsatsiz eta gehituz joan zaizkion eraikin mota ezberdin ugariz osatua da: ikuskizun ederra da edozein aldetik edo ertzetik begiratuz ere. Ohiko patio baten inguruko egituraketa, gaur egun erakustoki bihurtuta. Tenplete gotiko-mudejar handia patio erdian, ospe handikoa baina niri ezer guti esan didana, ederra arren bete ez nauena. 50 kiloko kantu-liburutzarrak  fraideen kapera izandakoan, fasziztol gainean eta errailetan erabiltzen zirenak, miniatura ikusgarriekin loratuak;  jantokian eta komentuan bordatu zoragarriekin edertutako eliz jantzi erakusketa. Zurbaran, El Greco eta Goya  eta santu-iruditeri bikaina gela batean. Sakristiak jauregi bateko saloi petoa dirudi:  Zurbaran bere oparotasunean 8 koadro handirekin, eta beste hainbat koadro eta freskoz dotore pintatutako sabaia: fraideek  garaiko jauntxoen kutsua hartu zuten beraiek ere, handikiak joaten baitzitzaizkien bisitan. Erlikien kapera, dotorea: bitxikeriak eta izugarrizko altxorrak, tartean Amabirjinaren lan izugarria behar izan zuen kapa harribitxiz eta urrez bordatua eta herriak oparitutako koroa ikaragarri ederra. Korua: aulkiteria bikain tailatua, argimutil tailatua koloretsu bizia, freskoz pintatutako ganga, 3 organo  xarmant, txilin askoko kanpaitxo borobila.

Ahalegindu da gida agertzen fraideek eginiko artelan eta eskulanak direla gehienak, besteak berriz opariak. Baina Amabirjina izugarri aberatsa da, eta kalera irten besterik ez dago herria izugarri pobrea dela ikusteko.

Bertan egon zen bidaia aurretik eta ondoren Colon Konkistatzailea, bertara etorri ohi ziren ere Errege Katolikoak: Hispanitatearen muina bihurtu zen santutegia.

Bete dute bere zeregin politikoa Santutegiak eta Amabirjinak historian zehar, betetzen jarraitzen dute gaur egun ere.

Errepide ertzean eseri da portugaldar autobuskada, lurrean, eukalipto sendo baten azpiko zementuzko zoruan, sakotontziak atera eta bazkaltzen jarri dira, pilo-piloan, dagoen itzal apurraz baliatuz.

Alde egin aurretik, aurtengo bidaiari eta bidaiako bisitei azken agurra eman asmoz, urdaiazpikoa eta bertako ardoa hartu ditugu herriko plazan, santutegiari begira indioak bataiatu zituztenekoa irudikatuz.

Itzuleran, Las Villuescas aldatsean behera agertu zaigu beheko lautada bere zabalera osoan, larre-lur edo dehesa,  bukatzen ez den ordeka ondulatua, hori eta berde.

Putzua dirudi uneoro aurrealdeko errepide zatiak, putzu luzea, erreala, putzura sartzear baikeunden beti, baina galipot bihurtzen zaigu uneoro putzua; sekulakoa izan da espejismoa edo irudikeria: arteza da errepidea eta kilometroetako jolas bitxia bihurtu zaigu ibilbidea. Tokatzen zitzaion holako lautada eta halako ikuskizuna bidaiako azken irtenaldiari.

Errepide ona, inor ez dabil, etxerako gogo bizia dugu, monotonoa bilakatzen zaigu jadanik paisaia... beraz  ziztu bizian daramagu gaur gure ibilgailua.

Artez-gune batean bukatu zaigu Caceres.

BADAJOZ

Cortijo de Gorbea, zaila artzain bizkaitar aberastutakoren batena izatea, baina nork daki.

Nahastu egiten da zabor oro Extremaduran, zenbait herritan soilik ikusi dugu paper bilketarako ontzia.

Galgallegas. Herri berria hau ere.

Guadiana inguruko ureztaketaren berdegunea, traktoreen tomate garraiaketa eta ustez bidea ondo ikasita genuen  bidegurutzean azken hanka-sartzea.

Azkar gidatzera ohitu naiz Extremaduran, errepide artezak, beroak, nekeak eta bakardadeak eraginda.

260 kilometro, azkenak.

Ze misterio gordetzen du ilunabarreko zuhaitzetako txorien kantu-hots zaratatsu ozenak?.

Uztailaren 26a. Astelehena.  Ex:11.a - 56.a

“Harrien lauhazka”. Iñigo Aranbarri:

* “Joan ziren bezalaxe itzultzen diren urratsen ibilia”. Etorri ziren bezalaxe itzuliko dira bihar gure urratsak ere, udaberriko ibiliaren ostean, bere herrira.

* “Hemen izan gabe han ez izatea / Han izan gabe hemen ez izatea”. Han eta hemen izan, izan gara, eta han eta hemen izan, izan garelako  dakigu han eta hemen izan garela.

Merida. Alkazaba, erromatar eta arabiar kultura hondakinak  nahasian. Santa Eulalia, eliza azpia da museo, erromatar eta kristau kulturaren hondakinak nahasian.

Azken jelatua xurgatuz bota diegu azken begirada artelan, hondakin eta elizei.

20 kilometro, erremata.

Biharko etxerako ibilia gertatzea besterik ez zaigu gelditu.

Caceres-i buruz gogoratuko duguna laburbilduz:

* Edozein egunetan, edozein ordutan, edozein herritan, plazetan, batez ere plaza nagusian, dagoen gizataldea, beti gizonezkoak, kontu-kontari.

* Etxaurreko bakardadean eseritako gizakume zein andrazkoak, nagusiak.

* Hiriburua.

* Trujillo eta Guadalupe

* Montanchez talaia

* Horitasuna, lautada hori harritsuak.

* Artadi eta galsoroak

* Herrien xumea.

* Herri arkitektura: harrizko ateak

* Herri inguruetan ez baratzik ez mahatsik ez egotea.

* Lur utziak

* Harrizko hesi edo hormaz bananduriko lursailak herri inguruetan.

Gogoan ditugu aurreko bidaia batetik:

* Valle del Vera

* Plasenciatik Hegoalderako lurraldea, Coria, Borbollon urtegia, Las Hurdes...          

Ez gatzaie joan oraingoan.

Uztailaren 27a. Asteartea. 57.a

“Harrien lauhazka”. Iñigo Aranbarri:

*  “Eta sorterrira nator / Eta sorterrira nator”. Eta bidaia oro ondoren lez, sorterrira goaz.

Azken gauari ohi zaionez, trumoi zaparradak bildu du gaua, ingurua busti digu eta argindarra ere eten da.

Etxera bidean gara, Extremadurari agur esanez.

Centro de observación y conservación, horrela deitzen dute bidezainen lana, izen ponpoxoaz errealitate xumea mozorrotzeko. Gure bidezain, kamineroak. Lansaria jaso ote diete izena luzatzearekin batera?. “Egiten dutenagatik, ... Ordaintzen dutenagatik”.

1200 metro luzerako tunela Caceres-en!,  eguraldiaz ez ezik lurralde egituraz ere  aldatu zaigu Navalmoral de la Motan egunotan ezagutu dugun Extremadura bero eta laua.

Ortzadar oso-osoa, borobilean eta kolore osaketan, eraman dugu luzaro ibilagun gure aurrean, agurra eman nahi bailigu.

Almaraz. Ez dugu ikusi ahal izan baina iragarrita dago zentral nuklearra, Madriletik 200 kilometrotara: zergatik ez dute jartzen Madril albotxoan?.

Peraleda. Gironan ostera Perelada dago, loturarik bai ote bien artean?. Herri erakargarria da hura, hau ez dugu ezagutu.

Euria dugu lagun, euri bortitza tarteka.

Autobideko letreroan bertan egin du habia zikoina batek, ez du nonbait beldurtu edo urduritzen  autoon hotsak. Zibilizatu egin zaigu zikoina ere.

Lauak dira berriro Caceres probintziako azken lurrak.

CASTILLA-LA MANCHA-TOLEDO

Ez dira falta gazteluak eta elizak, etxeak ez dira Extremadurakoak bezain zuriak.

Lagartera. Zikoinari monumentua edo gutxienez eskultura, autotik zikoina habiarik ikusten ez badugu ere. Extremaduran monumenturik ez zuten, bizitokia bai.

Lurralde lauak, lautada horiak, ostertzean mendiak lausopean.

Alcañizo. Nolabaiteko loturarik ote Alcañizekin?.

Ia ez da aldatu paisaiarik. Gizakiak sortarazten ditu desberdintasunak herrien eta herrialdeen artean

Saltakalaria, korrikalaria, autobidearen ia bide berdina eginez doan bide-gorrian: gorputza behartu eta gainera gure autoen tutuetako aire zikina arnastuz gorputza kutsatu, osasungarria delakoan: gizakiaren kontraesanak.

Talavera de la Reina. Zabal-zabala agertzen da lautadan, etxetzarrak gorantz lautadako zapaltasunari aurka eginaz. “Mercado Nacional de Ganado”: aterpe zabala, Torrelavegakoaren antzera. Bada monumentu erraldoi bat autobidetik gertu: ezin izan dugu jakin  hiru harritzarren bilgunean marraztutako ereinotz orriak ala gari buruak diren, uztarri eta geziak ere bertan zeuden agian, nor fida!.

Talaverakoa da Pilar, Eibarko etxepekoa; badugu mesede baten ordainez-edo oparitu zigun Talaverako plater zabal bat bion abizenekin. Ezkertiarrak izaki, Pilarren gizona nazionalek fusilatu egin zuten; etxean dut heriotza agiriaren fotokopia: ”Muerto extramuros por hemorragia”. Gezurrik esan gabe nola estaltzen dute egia hitzek!.

Navalmorcuende. Nola eta nondik sortzen dira halako izen eta hitz aldrebes edo ahoskagaitzak!.

Maqueda. sano-sano dago gaztelutxoa tontortxo batean errepidetik bertan.

Quismundo. Izen xelebrea: Quasimodo edo “nor munduan”, zer esan nahi ote?.

Valmojado. Mahasti asko, ez dakigu Valdepeñasekin loturarik duen. Ardoz behintzat bustiko dira.

MADRIL.

Navalcarnero. Silo erraldoia eta dorretzarra.

Lurralde uhindua, idorra.

Mostoles. Munstroa.

Trinkotu da zirkulazioa, hurrean da hiriburua.

Alcorcon. Mostoles antzerakoa.

Galdu egin gara ba gaur ere M40 errepidean!. Eskerrak erraz bideratu garen berriz.

Somosierra luzea egin zait.

Burgos. Katedrala eta Seminarioa begietan, Gobernu militarra gogoan.

Ebaki gabe dago oraindik garia.

Miranda de Duero. 20 zikoinatik gora doaz hegan multzoan.

EUSKADI

Araba. PP eta UAren lurraldea, igarriko diote bai patateroek!.

Mugan bertan jo gaitu euri zaparradak, zaparrada politikoak ere joko du herrialde hau, bortizki jo ere, hurrengo lau urteetan.

Paisaia fisikoak ez du ezberdintasun handirik Gaztelakoarekin, horia da lurralde hau ere, paisaia politikoan ere badute antzekotasunik, PP da nagusi.

Mendiak ditugu Araban berdetxo, giza freskotasunaren itxaropena luzatuz. Lur landuak dira, Extremadurakoak ez ziren bezala: urak eragiten du ezberdintasuna.

NAFARROA - SAKANA

Aterrune batez eman digu ongietorria Sakanak.

Hauek bai mendiak, hauek bai basoak. Sendoa da giza paisaia ere.

755 kilometro, etxerakoak.

11.811 orotara egin ditugunak.