BIDAIAK 98. DANIMARKA

Ekainaren 20a.  Larunbata. 56.a - 29.a

Nire urtebetetze-eguna. Gaurko egunez jubilatu behar nintzen legez. Lanean pasa beharko nituela ere bost urte hauek!. Ez diet makaleko etekina atera bestelako lanetan. Zigortzen duen jokabide eta filosofia bereaz absolbitzeko ataka edo zirritua ere uzten du gizarte honek; bost urte aurretik jubilatzeko aukera eskaini zidan niri. Zorionez!.

Argiune gorria dago sartaldeko zerumarra urrunean  gaueko 12ak eta erdietan, ordu bata eta erdietan ere; ordu-biak aldera berriz sortaldean hasia da argi berriaren marra. Ez du erabat iluntzen, gau betean, ohetik dakusat ur-azala, ontziak eta argitasuna. Ilargirik gabe ilargi beteko gau argia bailitzan, gau argi-argi horietakoa baina argiagoa.

Dena dago lo gaur goizean, natura bera ere bare, isil. Haizerik ere ez da mugitzen. Dena dago geldi kanpinean, bapore edo kotxe motor-hotsa noizbehinka, txorien kantu etengabea eta kanpineko auzoen berbaroa tarteka. Eguzkiak ez du agertu nahi izara sendoen ostetik.

Bikingo ontzia dugu aurreko portutxoan, geldi, lotuta, talde ausarten batek noiz alokatuko zain ur barrura egiteko.

Parranda zalea da daniarra. Izan da jaialdiren bat atzo ilunabarrez: ez dakigu santu-egun bereziren bat duten ala asteburu bizi bat besterik ez den izan: umeentzako gaztelu puztua, txu-txu trena kanpinean zehar txiki eta nagusiak garraiatzen, oihal zuriko pabiloia atzo bertan jasoa... Algara, musika eta argia ez da falta izan, gaueko 12etan abesti-hots ozena zen oraindik, kalaka ozenean iraun zuten auzoko kanpin-kideak.

Saltxitxa jaten dute erruz jaiotan, tomate antzerako likin gorrixkaz bizitutkoa, paperez babestuz eskuekin heldu eta mauka-mauka jaten dute, banana bailitzan.

Segurtasun sentipenez gidatzen duzu Danimarkan. Bada urduri, presati eta astakirtenen bat, baina besteari bidea uzten, itxoiten, tartea gordetzen, neurriko abiaduran ibiltzen dakite. Hortaz gain, ia kotxe bakarra gara ibili ohi ditugun bide txikietan.

Badut lagun bat aurrean kanpinean, errepidean goazela ere tarteka gutxian soro bazterrean aurkitzen dugu: intsusa,  Mispillibarko intxaur-arbolen atariko laguna.

Bainu-ontziak darabiltzate sarri zelaietan, aska bezala, hemen ere.

Ur ertzetako bidaia da gaurkoa, itsas mailan, gaintxotik itsasoa ikuskizun dugula, ikuspegi paregabean beti. Lur barrura jotzen dugunean ere beti da aintziraren bat lagun.

SALLING LURMUTURRA

Belarra eta egurra, negurako bizitza.

Hainbat eliza-dorre deigarri gaur ere, beti berdinak baina beti kilikagarriak, hain xumeak baina hain erakargarriak.

Lihme. Harrizko eliza: 4 zati nabarmen ditu, mailaz maila jarraian laurak: dorrea, erdigunea, presbiterioa eta absidea; 3 ate jarri nuen oharretan baina bi besterik ez da agertzen gero: erromanikoa alde batera harrian tailaturiko ohizko laukitxoekin, marra tailatuz apaindua hegoaldekoa; erdiko atearen ertzetan harrian tailatutako irudiak; abside xume polita; barrua, arku batez banatuta, beste zati ezberdin bat dirudi presbiterioak: ganga osoa freskoz beteta, Sixtotarren Kapera dirudi, misteriotsu bitxia, bildua; bataiarri handiak diruditenak ditu buelta osoan, , zizelatuak, nahiko berdinduta edo leunduta zoritxarrez.

Su arriskuagatik utzi omen zioten zurezko elizak jasotzeari.

Bataiarria  edo pontea presbiterioan dago beti: erdian zein albo batetan.

Komuna eskaini digu elizak edo elizondoan herriak: dotorea, osagai guztiekin eta garbia.

Urertzaren arabera kiribiltzen da bidesarea: bide txikietatik gabiltza ia egunoro bezala, ia bakarrik egunoro bezala.

Antzerakoa da geografia fisikoa zein giza-geografia.

Patataren ordez lore landareak daude gaur salgai etxaurretan, gurditxo dotoreetan tentagarri.

3 behi hanka-jokoraino uretan sartuta aintziran.

Geldiunerako txoko bereziak tarteka, inguruko natura-bitxikerien azalpena emanezko agiriekin, aurreko ikuspegiaren azalpenak emanez.

Hjerk eta Harre.

Txerriak, errepide kontrako etxe alboetan: txerrama batek txerrikume jaioberriak ditu. Herri barruan bertan eta etxe kontra txerrikorta edo txerri txabolateria: ez da egonen giro hemen.

Edozein herritan eta edozein ordutan geratzen garela, beti aurkituko dugu norbait  hilerriko hilobiren baten ardura hartzen: izugarria da hildakoei kultua.

MORS UHARTEA

Zubi luze batez utzi dugu Salling eta sartu gara uhartean.

Aurrera egin dugu bidegurutzean eta ia galdu dugu hiria.

Nykobing Mors. Zaldiz tiraturiko gurdi luzea adar berdez dotoretua hirira sarreran: gaztez beteta, gazte bakoitza bere buruko zuriarekin. Bi golko lotzen dituen itsaso-kanal baten alboan. oinezkoarentzat ibilbide polita itsaso-kontra. Berezituta eta banatuta daude kirol portua eta arrantzaleena; bizitza dutela  dirudite biek, geldi eta hilak badaude ere biak gaur; eguraldi ederra dagoen arren  ez da belaontzirik golkora atera, udakoa da nonbait itsaso-kirola. Jatetxe asko dago portu aldean: baten aurrean  bi kantari ari dira ingurua musikaz betez baina inor gutxi dabil portuan gaur, ezta igandezalerik ere. Plaza txikitxo bat, non zaldi batek ura edaten duen, hankazabal, elizaurreko askan. Ohizko denda-kale luzea. Herriko bi onenak garagardoa edaten plazako aulkietan.

Hamabietan bukatu du herriak asteburuko zeregin publikoa: mortu geratu zaigu kalea, dabiltzan bakarrak ibili geldoan dabiltza edo egon lasaian diraute garagardoaren aurrean.

Itsaso-kontrako eta itsaso-alboko bidaia izan da uhartean  egin duguna. Sortaldetik egin dugu gora eta iparrean gurutzatu dugu gero sartaldera.

Simaur usainak bildu gaitu tarteka  Danimarkako hainbat lurraldetan bezala Mors uhartean ere.

Errepideak, mortuak.

Herri orok du aparkaleku ugari eta zabala.

Itsasbazterreko jatetxeetan ere haragia jaten da. Ez da inor arraina jaten ikusi ahal.

Mors uharteari buruz zerbait bereizgarririk esatekotan granjak ugariagoak direla eta elkarrengandik hurrago daudela esanen nuke. Behirik ez da ikusten, zaldirik ez da ikusten, tximiniarik ez da ikusten. Lursail dena da gari-sail, oraindik galsoro berde.

Agertu dira, azkenez, zenbait zaldi, ilehori ederrak eurak.

THY

Burdinazko arkuak eusgarri dituen zubi batez egin dugu Mors uhartetik Thy lurraldera. Gauden kanpinera gentozela egin genuen bidetik goaz, ezaguna dugun errepidetik, egun hartan albo batera utzi genituen paraje eta herriak ikustera.

Thisted.  Golko baten barruan kokatua, hiri zabala itsasertzean. Errepidea eta bidegorri zabala luze doaz biak itsaso kontra hiriko sarreran; gatz gutxi du pasealekuak. Erdigune majoa du. Ez du ezer berezirik turistontzako baina herri atsegina da ordubetetxo bat kaleetan emateko. 1850.go udaletxea, itxurosoa: azkenetan aurkitu dugu goizez egon den lora merkatua, nahikoa lan zuten saltzaileok lorok jasotzen; handia behar du izan merkatu. Ez dago esateko tontorrik, baina bada gaintxoa eta bertan kokatzen da eliza, hilerria izandako berdegune eta zuhaitz sendoz inguraturik: dorrearen barrualdean  harri errunikoa dagoela dio gidaliburuak baina itxita aurkitu dugu eliza, dorrean baina badira horman kanpo aldetik ere 3 harri landu sinple, gure ustez horiek ez dira errunikoak. Ganorazko portua, gureetakoen antzerakoa, baina gaur pare bat ontzi besterik ez da bertan. Bada ere fabrika bat, ikusi dugun handienetarikoa.

Kaxakadaka daramate garagardoa saltokietatik larunbatetan. Edan edaten da Danimarkan ere.

Badabil autoa errepide nagusietatik, baina herri nagusietan ez da jenderik ikusten.

Sortaldetik sartaldera zeharkatu dugu Thy lurraldea: ez zaigu batere erakargarria suertatu mapak interesgarritzat jotzen duen bidaia. Erromaniko tankerako absidea duen dorrerik gabeko eliza gertatu zaigu interesgune bakarra. Dena antzerakoa denez, berdina eta monotonoa egiten zaigu ibilia, nekea bera ere areagotuz.

Ur biltegi biribil asko dager Danimarka osoan: bada antzerako bat Etxarrin ere. Holandan ere antzerakoak eta ugari aurkitu genituen.

IPAR ITSASOA

Hanstholm. Zapal-zapala dager teilatupean errepide gaintxotik begiratuta. Itsasoa bertan edukita itsasotik apartetxo dago, metroz urrun, giroz askoz urrutiago: baina portuagatik da ezaguna; herritik behean dago portua, portu moderno zabala, bertatik dabiltza bai Norvegiarako bai Ingalaterrarako ferryak; badira barku-konponketarako lantokiak, ontziola zabalak, lan askorekin dabiltzan itxura emanez gainera; bertan da ere arrantza-portua, handia,  txabola ilun piloa dute arrantzaleek: 50etik gora itsas gainean dunetatik gorago. Handia bada portua, herria, aldiz, oso txikia, etxe txikiz osatua: agian ez dugu erdigunerik ikusi. Portu gainean, itsaslabar gainean, behatoki ikusgarria, aparta, turistentzako jatetxe eta guzti, bisitari asko dator joan-etorri etengabean, egonalditxoa egin, argazkia atera eta ospa. Guk bazkaldu egin dugu bertan.

Maratoia korritu da gaur, bakardadean zihoazen goiko lautadan ez dakigu portutik, herritik edo nondik, ezta nora ere: oso egoki gerta zaigu, kotxe barruan gindoazela eupadarik egiteko ere ia aukerarik gabe gaurkoan.

Hegora goaz Ipar Itsasoari jarraituz, duna artean. Luze eta zabal, dena dago duna berdez jantzia, ez da zuhaitz bat bera ere, sastrakarik ere ez. Duna tontorreria: ez du zirrararik sortarazten baina bitxia eta ezberdina da. Badirudi galdu egin behar garela duna artean, ez dagoela irtenbiderik, aldika bakarrak gara errepidean eta une batez laino itsua sartu zaigu. Giro misteriotsuak biltzen du: joan eta joan, beti berdin, misterio kutsua. Txori-gune berezia omen, baina ez da bat bera ikusten, agian errepidetik urruti gordetzen direlako.

Ez dugu egun osoan haize-errotarik ikusi.

Klitoller. Duna artean dago herri osoa, harea artean. Bainuetxe herria omen. Txikia. Etxe banakak, solteak, han-hemenka barreiatuta, errepidearen ertzean zenbait etxe. Ez du erdigunerik, ez du dendateriarik, taberna eta denda bakarren  bat soilik, eurentzako janari dendaren bat eta kitto. Arrantza-txalupa txiki batzuk eta kaio handi pila. Pribatua da aparkaleku oro : agian kobratu ahal izateko.

Pinu-sailak tarteka dunetan.

Ura dariola, izotz pila darama atoian lotutako gurditxo batean kotxe batek: arraina daramala deritzogu.

Itsasotik urrutiratzean 3 aintzira jarraian izan ditugu, lur-mihi estu batek banatuak bi. Uneoro dugu gaur ura.

Vestervig. Danimarkako auzo-eliza handiena omen. 4 gorputzeko eliza zuria, landuak ditu ateburu eta absideko zutabeko kapitelak. Itxita aurkitu dugu baina jende asko etorri ohi da, bi aparkaleku borobil berezi ditu behintzat alboan, ia lurpean ezkutatuta.

Haize-errota bat!. Tira!. Elizatik gertu, begi-bistan.

Etxe gosez, nekaturik, jadanik ezagunak zaizkigun bideetatik. Bakardadean, ez trenik ez kamiorik, zeharkatu dugu gaur zubia.

Hildakoen autoa dirudien autoa eraman dugu aurrean: kolore argikoa, ez gurutze ez beste inolako ezaugarririk gabekoa, zentziloa.

276 kilometro, eder eta atsegin, ura beti begi-bistan.

Festak jarraitzen du kanpinean, herrikoak edo portuko festak. Toldopea jaso dute kanpin ertz batean: oholtza, mahaiteria eta taberna ditu barruan. Lasai eserita jendea, garagardoa edanez sarrerako tabernan zein karabana aurretan. Soinua jo eta kantuz daude zenbait karabana. Bizi-bizia da giroa: karabana bertan finko duen zenbait jende etorri da, beste asko kotxez hurreratu da herritik. Arrantzontzi inguruan biltzen da beste zenbait. Txu-txu trena eten gabe dabil etengabeko joan-etorrian, herrira uste dugu. Arrantzontziak ere mugitu dira itsasora, ez dakigu arrantzara edo aisialdi-ibilera: zenbaitek autoa kai ertzean utzi, motordun txalupa hartu eta joan da asteburu-pasa norabait, urez, bestaldean-edo izanen du agian karabana edo zerbait itsasertzean jarrita.

Erruz edaten da garagardoa, bapo edaten dute emakume nagusiek ere. Erabat beteta dago toldopea arratsalde helduan, jendez gainezka, jan ez dakit baina edan eta dantza eginez bai. Giro paregabea. Berandu arteko parranda. Gau erdian loak errenditu nauenean toldopeko musikak betetzen du ozen oherainoko tarte zabala.

Izan da jaietako ohizkoa dirudien jolas bat, edo errito bat: aurrez jendea joan da biltzen, erruz, portu ertzean. Itsasertzean bainujantziak jarri dituzte lau gizaseme helduk: luze joan da dena, barre algara eta berbots ozenetan bilduta. Badira hesola sendoak portutxoan, uretan, hondarrean estekatuta: uretan oinez joan eta hesolon gainean jesarri dira, bakoitza bere hesolan: elkarri ura botaz eta keinuka, jendearen algaretan bilduta, azkenez ipurdia labaindu eta ia nor azkena eroriko. Banan-banan joan dira uretara erortzen. Garbi dago herri-lehiaketa dela, tradizioa duena.