BIDAIAK 98. DANIMARKA

JUTTLANDIA

Juttlandia penintsulan gara berriz.

Kanpina.

Humlum herrian. Paraje ikusgarri batean kokatua. Barne-itsas itsasadarra ala golkoa zer den ez dakigun ur-azal zabalari begira kokatu dugu gure etxe ibiltaria. Bestaldeko urrutian etxeak eguzkitan argiak, berdeguneak, hareazko itsaslabarrak; agian hareazkoak ziren goizez bidaian ikusi ditugunak ere; gure aurretxoan bertan portutxoa, berezkoa dirudiena, gehienez naturaren lana areagotu dute golkotxoa dragatuz edo hondarrez hustuz: kirol-ontzi xumeak eta arrantzontzi txiki xumeagoak: hain banderazale izanik daniarrak, ontzi hauetako batek berak ere ez darama Danimarkako ikurrik. Butroi edo arrantzarako sare pilo borobila metro batzuetara.

Hegaztiak hurreratu dira haizea baretzean: ez asko, kaioren bat, txoritxikiren bat eta hegazkadan leiho aurretik pasa zaigun enara.

Bide txikietatik eman dugu arratsaldea, gari-sail artean, garitzetan baitoa errepidea, herrixka eta granjak gutxi diren gari-sailetan. Norabide karteletako bitxiloreari esker ez gara galtzen bide-sareko labirinto berdean.

Kartoffer eskaintza hemen ere; etxe berriren batek ez bada, etxe bakar batek  ere ez du lastozko teilatua edo zuraje iluneko fatxada zuririk, adreiluzkoak dira etxe denak; adreiluzko fabrika bat ikusi dugu tximinia luzearekin, Etxarriko hilerri ingurukoa bezalakoa; bigarren fabrika moderno batek ez du tximiniarik.

Holstebro.  Dotorea izan nahi duen herria eta izan ere dotorea dena. Herri lasaia. Kale zabalak, dendateriak hartzen du herriaren zati handi bat: ohizko kale luzeaz gain baditu beste kale batzuk, denda bihurtuta, erdiko plazatxo bateara jotzen dutenak denak. Eraikuntza sail moderno bat, zati denek osatzen dute gorputz bat, bertan daude antzokia, hotel bat eta beste hainbat zerbitzugune. Guri eskulturak gerta zaizkigu deigarrienak, era guztietakoak, modernoak: erdiguneko plazatxoko iturri eta zeramika koloretsua, hotel gaineko koadriga, beste plazatxo bateko kolore ezberdineko harri-puska edo harkaitz tzar tailatua etxartean itota arnasarik gabe izugarrizko harri gorria irudikatuz, ura borbor botatzen duen urmaeleko neskato eseritako lasaia... eta hainbat. Ezberdina da ere errepideko zubipe-pasabidea. Badu ibaia ere, nahiko zabala zubitxoz zeharkatuta eta bidegorriz bildua. Badira antzinako etxez bilduriko txoko politak.

Lasai bizi izateko hiria egin nahi dutela dirudi, baina jendea arin doa joan kaleetan, ez dago inor eserita, ez dago kafetegi aurretan mahaitxorik, jendea ez dago egonean, zereginetan dabil kaleko  oro: asteguna izaki!.

Fabrika handi bat sei tximinia mehar luze gorri pintatuekin, fabrika bera ere gorriz pintatuta dago, hemengo gorri ilunez.

Danimarkan asko ikusi dugun lora mota baten haziak jaso ditugu.

Gazte autobuskada, eskola-urtea ospatzen: modako buruko zuriekin denak, neskak ere, garagardo botila bana eskuan, zeramikazko iturriaren bueltan eserita parrandarako giroa prestatzen.

Elkarren afana, elkarren anparoa, besteen babesa behar du hainbatek harrotzen eta jai giroa bizitzen hasteko.

Sirenatxoaren kopia hotel baten sarrerako argazkian: ze triste dagoen bera Kopenhageko portu ertzean jende pila izan arren uneoro bisitan.

Atsegina berriz ere garitza arteko ibilia.

Etxartean bihurrituz,  granja gorri-gorri eder bezain handi bat zeharkatzen du errepideak, errekatxo baten alboan, granjarako presa bat duela bertan.

Geroago 40tik gorako abiaduran ibili ezin dela kartelaz gain, bigarren granja batek hanpatua du errepide-zorua bere aurrean autoa mantso joan dadin: kortako behiak motor-marrumaz ez izutzeko, esne emaitza urritu ez dadin, istripurik gerta ez dakien behiei… auskalo.

Ardiak bezain handi zuri eta iletsua den txakurrak bildu du artaldea artzainaren keinuetara: lehenengoz ikusten dugu artzaina eta ardi-txakurra.

Gari-sailez gari-sail doa arratsaldeko ibilia, bira ezkerrera bira eskuinera. Fatxadak kolore okrea, gorria eta beltza konbinatuzko granja dotoreen inguruetan. Goialdetan gabiltzala uste genuke itsasoarekin sestran gabiltzala ez bageneki.

Sahl. Zur urre koloretutako aldare ederra omen elizak baina itxita dago. Eliza bera ere eder dager beranduko eguzkitan.

Natu-gunea zeharkatu dugu: mendia maite duenak badu hemen non ibili, aldatsik gabe gainera.

Ejsihg. Freskoak ikustera joan gara eta eliza ikusgarri batekin egin dugu topo: 300 urte atzeragoko jauzia egiten duzu barrura sartuz, antzinako aro batean murgiltzen zara, ez da irudimen bizi apartekorik behar jauzi horretarako. Eliza osoa da monumentua, txundigarria. Ederrak dira izan freskoak, okreak edo gorrixkak, ez dituzte alferrik galdu edo itxuraldatu berritzean; jauntxoen korua, horman itsatsitako harlauza zizelatu polikromatua, jauntxoren baten eserlekua, aingerutxoak kartelekin dituen Kristoa,  urre koloreko idatzi luzez beteriko koadroak, metalezko ez dakit zer dituen koadroa, Gipuzkoako mazolariaren freskoa, bankuteria pintatua, eta betiko aldare, hilauza, koadro... Kanpotik ere polita da, badu angelu politik begiratzeko.

254 kilometro, jadanik etxeranzkoak.

Ia gaurik ez duela dirudien ilunabar luze lasaia. Nagi irakurtzeko ere, ikuskizun zoragarria ez galtzearren. Lotarako ere uzkur hain inguru atsegina ez galtzeagatik.

Ekainaren 19a. Ostirala. 55.a – D:28.a

Arrainik jan gabe goaz etxera bi hilabetez itsasoz inguratuta ibili ondoren. Izokina jan genuen behin Holandan, arrain-haragiez eginiko hanburgesa zirudien arrain irineztatua beste behin Kopenhagen. 

Harrikoa bera ere ikuspegi zoragarria begien aurrean dela egiten da kanpinean, gaintxo batean dago-eta zerbitzugunea. "Faciamus hic tria tabernacula", bertan luzaro, egonean, gelditzeko gogoa datorkizu, baina ingurua ezagutzera etorri gara, bidaiariak gara, egoteko geure herria dugu han kare-harrizko tontor paregabeekin, hemengo lautadaren ordez.

Sukaldea dute denean kanpineko zerbitzuguneek, familia osoarentzako bainugela ere zenbaitzuk,  umeak garbitzeko harri berezi handiagoarekin.

Antzeman ezina da zer den itsasadarra, zer golkoa, zer fiorda.

Oso guti egiten du gora-behera urak, ez da mariarik hemen, urrutiegi dago nonbait itsasoko mareak eraginik izan dezan.

Golko ertzetik ekin diogu bidaiari, ikuspegi ederrez bilduta, bitxilore-ikurra jarraituz, Nissun Bredning deritzonetik, kanpinetik bestaldean gelditzen den aldetik.

Lastozko teilatudun etxe bakarra aurkitu dugu, bazuen ere horma bat arbela diruditen oholtxo jadanik belztutako txatalez babestua, haize-errota zaharrek bezala.

Lur barrura ekin diogu itsasertza utziz; mapako bide berdea jarraituz egin dugu Herningerainokoa. Ez dugu lastozko teilaturik ikusi, bai granja ederrik; ez da herritxorik lurraldeotan, nekazari etxeak barreiatzen dira hemen gureetan baserriak mendian bezala. Zaldi asko, izugarri ederrak tarteka. Soroko uzta-gaiak edo laboreak, betikoak; egunotan ikusi ez dugun koltza agertu zaigu gaur. Elur-lera beltz bat etxaurre batean sarrera edertzeko jarria. Bestaldeko  urrutian zutabe eoliko zuriak nabarmentzen dira zuri inguru ilunean. Arrain fabrika lur barruan, itsasertzetik 15 kilometrora, Elgoibarren bailego. Berriz ere, bihurgune batean granja zeharkatzen du errepideak. Hegazti handi, koloretsu, moko-luzea, zelai erdian bakardade osoan. Lurra ureztatuzko ur-parrastada gizen eta luzeak han-hemenka.

Umeak utzi ditu autobusak 11etan bidegurutze batean: txabolan gordetako bizikletak hartu eta abiatu dira umeok etxera.

Bihurgunea ezkerrera, bihurgunea eskumara, ez genuke jakin ere egingo ze norabidetan gabiltzan eguzkiarengatik ez balitz: hain da nahasia errepide sarea, labirintua.

Nekazari heldua edo sasoikoa ikusten da bai traktorearekin bai baserri bueltako lanetan, gazteek fabrikara emigratzen dute nonbait hemen ere.

Ilarra ez baina zerbait antzerakoa den mastra zer den jakin irrikan jarraitzen dugu; berdina gertatzen zaigu garia ez den beste labore mota batzuez.

Danimarkako lurralde orotan gauza berdinak errepikatzen diren sentipena bizi dugu bidaiako azken zati honetan, desberdintasun gutxi aurkitzen dugunaren iritzia. Kanpotar baten azaleko begirada da gurea noski. Aberastasun handia behar du egon lurralde batetik bestera, guk antz ematen ez badiogu ere.

Hainbat katu errepidean harat hona: ehiza eta sexu bidean; bazen bat hila, sexuak edo goseak eraman du heriotzara.

Kirikino bat errepide ertzean, geldik baina zutik plantan, auskalo hilda ala semafororen bat zabalduko zain errepidea zeharkatze abenturarako.

Txerriak: granja pila, belar-sail propioa du bakoitzak; erabat txerri zikinak, ia belzteraino zikinak, zelaia ere erabat txerrituta.

Bitxilore guti dago errepide ertzetan, baina egon dago, tarteka bederen: jaso egin ditugu gaur, zimeltzear baitago etxeko arrosa.

Berdegune asko agertzen da mapan “plantage” hitzarekin; hainbat zeharkatu ditugu bidaia osoan  gaur ere: basoak dira, izeidiak, landatuak nonbait.

Hain granja handi eta ederreko nekazariek ere zorretan eta maileguetan sartuta egongo ote, Danimarkan ere nekazariak ez baitu ezer doan jasotzen, lan asko eta neke ugarien bidez baizik.

Ornhoj.

 Nafarroan, Iruñara bidean-edo bageunde lez, kilometrotako artezgunea, gora eta behera baina zuzen, ia zerumarrako tontor batean bukatzen denaino. Bertara heltzean hegi zabala gertatzen zaigu tontorra, txilar eremu gorrizka barreneraino; ostean, berriro ere lautada berdea.

Ez gaur ez egunotan, ez dugu gaztelurik aurkitu. Non bizi ote ziren hemengo jauntxoak?. Egon zeuden eta, elizetan agertzen baitira beraien argazki pintatuak.

Granja bat eraikitzen: burdinazko egitura eta egurrezko teila-euskarria, ez darabilte zementurik.

Kontrastez, lakuaren ertzean, 200 metrora, granja izugarria handi eta ederra, antzinakoa, barne-patioarekin, etxebizitza du ondoan,.

Egur piloa, negua luzea eta gogorra den lekuko.

Zaldiek tiratuta eta abar berdez apainduriko gurdi bete gazte, denak buruko zuriokin: ikasturte bukaera ospatuzko koadrilaren bat.

Norvegiar matrikuladun autokarabana: ez da norvegiar askorik ikusten kanpinean, ferry askok lotzen badituzte ere bi herriok.

Herning. Bosgarrenean sartu gara erdigunera, zoroarenak egin ondoren. Bloketzarrik gabeko industria-herri modernoa. Autoek sartzerik ez duten erdikalea; gune horretatik at, eraikin, etxe eta auzo solteak dira denak. Ezer berri edo berezirik gabe, herri atsegina; izugarri luzea da erdikalea; jende asko dabil gaur kale horretan; animalia ezberdinen itxura eman dieten hainbat harritzar: eskultura bitxiak. Adreiluzko eliza modernoa, gaur hutsik dagoen  plaza handi baten alboan. Udaletxe dotoretxoa teilatu erdian zink berdeko dorretxoa erakutsiz.

Ardoa erosi dugu: ardo nafarra, nire urtebetetzea ospatzeko.

Sarriak dira “herriko onenak" herriko plaza eta plaza ertzeko eserlekuetan, alproja edo antzerakoak, nagusiak eta helduak gehientsuak, garagardo botila eskuan eta nahiko eginda gehienak, lanbrotuta baino areago, umoreko batzuk, kontu-kontari memeloan beste zenbait.

Pizzeria-jantoki gutxi, Europan ohi denerako; ugariak dira, ostera, bertan jateko pizza zatika saltzen duten pizzeria-dendak. Ugaria ere jatetxe txinatarra.

Herri gaztea da daniarra, agian hala deritzogu egunotan gazteok oporretan egonik kalean dabiltzalako.

Ez dugu egunkari espainiarrik aurkitzen; gureetako ezer ez jakitekoz munduko futbol lehiaketan Espainiak zer egin duen ere ez dakigu, Frantziako irrati batean entzunda Afrikako talde batekin galdu egin duela besterik ez.

Irrati frantsesak ere futbola besterik ez du, berriak emateko orduetan ere.

Sunds. Aintzira zabal bat du: bere ertzean bazkaldu dugu bertako zertzeladei begira; bela-txalupa ugari dago ertzetan: bazen ume arteko txalupa lehiaketaren bat; norbaitzuk hasi dira astebururako bere motordun ontziak uretaratzen eta gertatzen: ur-kirol zalea bada izan daniarra.

Auto bat iraulita gurpilez gora: alboan emakume arabiarra beste kotxe batean: ziur pobreak direla: pobreentzako erregaliak dira istripuak ere.

Patata-sailak sailean, galsoroen lagun, kilometro askoan: patata-lekua da hau.

Errepide nagusitik goaz, abiadura biziagoz, arreta handiagoz, aurrekoari begira inguruari baino, ertzeko zuhaixkak begien oztopo ditugularik ez gara askorik jabetzen inguruaz. Txilarra, buru gorriko belatzak, lakuak; lakutik ur korronte biziko ubidea; urrutira aurrean eliza-dorre zuria, zuhaitz artean dorreko teilatua soilik ikusten dugu beste herri batean. Trinkoa da kotxe kopurua Holsterbo eta Viborg aldera.

Bihar ezagutuko dugun Salling penintsula edo lurmutur erraldoia.

Skive. Fiord baten sakoneran dago egon kokatuta, baina ez dugu ez itsasorik ez porturik ikusi beheraino jaitsi garen arren, ez du itsasoarekin loturarik nonbait. Teilateria besterik ez dugu ikusten urrutitik; bertako ohizkoa bata, zorrotza bestea, bi eliza-dorre gailentzen dira, elkarren ondoak biak.

Herri atsegina eta bizia, taxu onekoa; bi denda-kale T eginez, oinezkoentzat soilik biak, autoek ez dute ibiltzerik. Kale nagusi bat errepidearen luzeran. Zenbait etxe eder, itxuroso, bitxikeria eta apaindurarik gabekoak. Ibai nahiko zabala, ur-korrontea darama. Eskulturak: gorantz luzea eta zorrotza da plazakoa, korapiloa duela erdian; bi zaldiena parkean: nahiko itsusiak dira zaldiok, agian zaldi lodikote defini gabeak direlako. Parkea goialdean: bi eliza tontorrean, biak elkarren parean, ia elkar jotzen, adreiluzko gorria bata, zuriz pintatua bestea; S. Kanuto porreroaren eliza da zuria, hainbat gangez luzea, ikustekoa, aparta, bitxikeriaren, ezohizkoaren zirrara erakargarria sortarazten duena; goialde osoa freskoz beteta duen erretaula bitxia: gorantz gurutzera luzatuak ditu bi besoak Kristo pintatuak; urrekoloreko izkribuak erretaulako alboetan, santu-irudiak ohi diren lekuan; kolore biziz pintatutako zur-lanak, urrekolorea nagusi duten 1650.go laukiak, 13 seme-alabekin senar-emazte ongileak, organo deigarria, burdinaz segurtatutako itsulapikoa burdinaz hormari lotuta.  Bigarren elizak ezer guti du argia izateaz gain.

Bikotea larrujotze bizian, txortan, parkeko ertzean, belartzan, biluzik, denen agerian, inguruko begietatik babestu gabe.

Zaldi feriengatik omen ezaguna bai hiria bai lurraldea.

" Where are you from?" etorri zaigu gizon bat, dotore jantzita, gida-papera eskuan, hiria ezagutzen bera ere, dioenez. Saiatu gara argitzen Espainia eta Frantzia tarteko herri batekoak garela. "Pays basque" erantzun eta frantsesez jarraitu du.

Struer. Portu-inguru ederra du.

Humlum. Eliza zuri polita du herritik albora, gain batean.

Izozki gozoa egiten dute Danimarkan: barkilu handikoa, esnegainez  estaltzen dute gainaldea, mermelada ukitua emanaz tanto lodi batez.

214 kilometro, itsas ertzetik hasi eta itsas ertzez burutu ditugunak.