BIDAIAK 97

Ekainaren 21a. Larunbata. 48.a-Tx:20.a

Pragakoak egin du ere, Pragak eman digu berea: ederra, polita eta lasaia izan da bertako egona.

Umeak hezteko jarduera eta jokabide ezberdinak: bi familia alemaniar ditugu auzo kanpinean, bata auto-etxatoian dabil, motoetan bestea; bi era ezberdin darabil bakoitzak umeekiko, biak goxoak, biak lasaiak, babeslea baina bata, eragilea bestea.

Kontraste bizia da saltokietako oparotasuna herrian nabaria den bizimaila apalarekin: saltokian ikus ahal diren jantziak eta herriarenarekin aldean janzkera erabat ezberdinak dira; arraz ezberdinak dira jatetxeak eta beti jendez inguratuta dauden kaleko txiringito edo txosnak...  Kontraste horrek desoreka sortu behar du hainbat pertsonengan, erosi nahi eta ezina; usteko dute ere erakusten dioten hori dena erosi dezakegula  Mendebalean, Jauja lurraldean bizi garela. Ondorioz  norbere lana merke saltzea dator, ametsok garesti ordainduz  erosi ahal izateko.

Eki Alemanian erabat sartu dira Mendebaleko izen ezaguneko saltoki erraldoiak, baina ez oraindik ez Txekian ez Eslovakian.

Batetik bestera zeru-marra  horizontalki mailakatuz ebakitzen duen etxe multzo gris uniformea ere bada Praga. Tuterako zubitik zeharkatu dugu ez dakit ze ibai, bela gure herrian izango garela gogaraziz. Gero, teilatu baxuek, puzzle gorria bailira, marrazten zuten lautadaren muga alboko mendi kaskoa. Hiria saihestuz  36 kilometro egin ondoren, berriz ere Pragan gara, oraingoan Iparraldean, errebaletako etxeteria eta semaforoen sarean ehizatuta; ordubete eta 36 kilometro behar izan ditugu Pragako errepide korapilotik libratzeko: hiri ororen ordaina eta zerga.

Eslovakian ez bezala, atzerriko gasolindegi marka ezagunak ikusten dira Txekian. Madril inguruko auzune diganteetako etxe-blokeen antza dute hemengoek ere.

Fabrika bat: meategi bateko hondakinez mendi beltz zabal garaia jaso dute lautadan.

Potravini eta Pozor Eslovakiako zein Txekiako hitzak dira; Eslovakiako “restaurancia” Txekian “restaurance” da: ez dabiltza nonbait elkarren oso urruti bi hizkuntzak, biak latinoak izaki; espainiera eta frantsesa ere latinoak dira baina arras ezberdinak!: ez gara hemengo hizkuntzez jabetu.

Rednicov: jai-pasagune atsegina bihurtuta dago zuhaitz mota ezberdinek  berdetzen duten basoa: badirudi bide-gorri eta ibilbide ugari dituela, asteburu-pasako edo egun-pasako asko dator bertara.

Irurtzundik Iruñerako bidea, gora-behera berdinak, nafar hariztiak pinudi dira hemen, eta etxeak arreak.

Lupulua berriz ere, Alemaniaren  hurbiltasunak ematen dion erosotasunaz baliatuz edo: bezeroak auzo, alegia.

Gora-behera leuneko lurraldea, ondulatua, morokila bailitz, makma irakiten zegoenean bertan behera, istant batean, bere horretan gelditu bailitz bezala lurra. Karlovy Vary-tik 20 kilometrora, mendi-zerra nahiko garaien tontorreriak ebakitzen du zeru-marra. Mendiarte arbolatsuan sartu gara azkenez: iturburuak mendi azpi edo magaletan izan ohi dira, eta gu bainuetxe lurraldera gatoz, beraz lurralde menditsura.

Informazio oker batek lehenengo, mutur aurrekoa ikusi ezinak gero, zaildu digute kanpinera norabidea, bide motxean galtzen garen sentimendua sortaraziz.

185 kilometro, giroz erabat aldatuz.

Ez da inola ere kanpin atsegina, ez da egoteko lekua, pasokoa baizik, baldintza txarrik ez badu ere. Barrakoiak dirudite zurezko etxeok. Aurrealdean, errekatxoa behar duen barren sakonetik gora izei beltzeko baso iluna.

BAINUETXE  LURRALDEA

Karlovy Vary. Bainu-herri ezin petoagoa, etxe bakoitzak dirudi bainuetxea, asko bainuetxe dira izan ere; bainuetxea ez dena hotela ostatua taberna edo denda da. Bainu-herri jitea du, ez da, inola ere, lourdes merkea. Errekaren bi aldetan doaz luze bi kale, kaleotan, bainuetxe barnean, daude iturburuak, baina ez dira falta kalean ere iturriak; edalontziak daude salgai dendetan, erruz, tamaina eta apaindura ezberdinekoak: edalontzi zapalak dira petoenak, tututxoa dute zurrut eginez  bezala edateko; ur-hartzaileak, ugariak dira, bakoitza bertako edalontzi berezia eskuan, kalean dabiltza iturrietako ur beroa edanez. Bainu-herria ez ezik turista-herria ere bada: inguruko herritarren jai-pasako herria; erruz dator bisitaria, datorren ia orok dakar edo erosten du bere edalontzia, ura edanez paseatzen du, -ura edaten du paseatuz-, edo Kolonada deituriko zutabeteria azpian abesbatza baten emanaldia entzunez edaten du ura.

Politak dira etxeak. Bainuetxe  eraikuntza petorik ere bada, baita kiosko luzeak diruditen pasealeku moinoinoak ere. Ez da falta eraikuntza modernorik, bada ur sendagarria 12 metro gorantz  botatzen duen txorrota ere. Kale zaindu, txukun eta dotoreak, arratsalde-pasarako bikainak, uda edanez edo urik edan gabeko paseo-aldi eder baterako aproposak. Beste egun batean bueltatzera berezko konbita uzten duen horretariko herria. Agian bainu-aldi ofiziala hasten denean, hotel eta ostatuak  beteta, ezinezkoa izanen da bai herria bai ibiltokia.

Komunismo garaian beherakada izan omen zuen eta demokraziarekin itzuli omen dira lehengora, errusiar izenak eta politika sozialista kutsua izendegietatik garbitu ondoren.

Erreka kontrako egitura hain txukun eta atsegina duen Karlovy Vary-ri  ez zaio falta bloke iluneko etxeteria, zabala bezain zatarra, errepidetik begiratuz.

Alemaniarrak ditugu auzo kanpinean: "Nongo matrikula?. Espainiakoa?. Euskaldunak!. Han goikoak?." Interes doinu berarekin: "Cadiz, ze polita"!!!. Hemen Europako goi aldean, Cadiz  zein Euskadi, berdinak  dira. Guk geuk bizi behar dugu duguna eta garena, harrokeriarik gabe. Gaurkoz bakardadea dugu gure laguna.

Urteko egun luzeena behar zuena aspaldiko goizen ilundu zaigu euripean, etengabeko zaparradan bilduta.

Ekainaren 22a. Igandea. 49.a-Tx:21.a

Bustia eta iluna gaur esnatu zaigun eguna.

Bainu-herriak ditugu gaurko helburu.

Mendiarteko ibilbidea izan da lehen zatia, erreka-zuloz erreka-zulo, errekarroz errekarro. Ibilbide polita, politagoa izanen zen egun hain iluna eta bustia izan ez balitz. Errekatxoa, trenbidea eta errepidea beti elkarren lagun, aldizka elkar gurutzatuz jolasean bezala: nork esan Aizpurutxuko zuloa ez denik. Noizbehinka oso tartekatuan, auzoa gehiago diruditen herritxoak, zuhaitz artean galdurik edo ezkutatuta.

Erreka ondoan lurrean eginiko zuloetan taxututako arrain-haztegiak direnak edo zirenek erakusten dute baliabide gutxirekin bideratutako ekonomia ahalegina.

Becov, arbola arteko etxetxo ugaria da, trenbide edo tren-kale askoko geltokiarekin, herriko premiei baino gehiago mendiarteak neguan sortu behar dituen arazoei erantzuteko geltokia. Plaza baten inguruan  gauzatzen da gehienetan herri koskor askoren egitura; herri honen egitura, aldiz, erabat ezberdina da: etxe bakanak dira zuhaitz artean banatuak, etxarteko kale gunerik gabekoak: Jugoslavia zaharreko gerra delako telebistako irudiak gogorazten dizkigute.

Goilautadak hartu gaitu. Ikusgarria da ibilbidea, dena da belartza eta amaierarik gabeko berdegunean geu, bakardade absolutuan,  auto zuriko ibili mantsoan. Kilometro askotako belar-sailak, guk berriz  berdetza izugarrian galdutako bidaiariak dirudigu. Garitzen antzera burutua dago belarra, ebakitzeko asmorik ez balego bezala garatzen utzita;  han-hemenka izei kaskoak; ez dago ez baserri, ez landetxe, ez granjarik; bere horretan utzitako belar sailen itxura dute, baina sail garbiak dira, belar txarrek edo sasiek hartu gabeak; beraz ebaki ebakitzen dituzte belardiok; agian utzi berriak dira, agian beranduago da ebakitzeko garaia.

Halakoren batean tope egin dugu auzoa dirudien lauzpabost etxeko gunearekin: ez da bertan inolako bizi zantzurik nabari; tximinia bateko kea eta korta batetik azaldu den gizakume bat izan dira giza arrasto bakarrak. Inguru narrasa du denak, eguna bera ere narrasa delako narrasagoa dirudi auzoak  ere agian. Itxura tristea dute etxeok, zaharkituak daude eta oso pobreen bizitoki itxura dute. Agian beraiek gustura bizi dira, baina gehiago dirudi gazteriak alde egin duela diru errazagoaren bila, baita bizitza erosoago baten egarriz ere. Hemen ere nekazariaren  bizitza seguru aski nekosoa eta larria da, ahal duen bezala bizi da bertan iraun duena.

Granja estatala, herriko granja edo auskalo ze antolakuntza izandako granja erraldoi batekin aurkitu gara, Tepla herriaren ondoan, baina ez dirudi herri horretako granja izan zenik, granjan bertan bizi izan baitziren bertako langileak: bi estaia eta hiru portaleko hainbat etxebizitza bloke daude albo batean, herritxo bat bezala osatuz: etxe denok daude utziak. Etxeon alboan lursail zabal eta handian korta diren edo ziren pabiloi ilara luzeak, industrigunea bailitz: muntaia munstroa. Uste dugu  zeharkatu dugun mendi-belar sail osoa hemendik eta honako erabiliko zutela. Utzia dago gaur egun, narrastua, zikina eta hitsa. Oraindik belardi ebakietan ikusten ditugu behi aldra oso handiak, beraz oraindik granjaren zati bat bederen badarabilte. Hori bai bazen edo bada makro granja.

Tepla.  Mendi-gain zabaleko herria. Hain dago triste goiz euritsu honetan, ze geuri ere ia ahopetik ateratzen zaizkigu hitzak, bertan gaudenik ere herriko inor jabetu ez dadin edo. Zaharkitua dago herri osoa, baita eliza bera ere!, utzi plantan; baina ederra behar zuen herriak bere garaian, etxe-koadroei erreparatuz; plaza izan behar duen zabalguneak badu zutabea, baina hau bera ere han dago, egon abandonatuan, ahaztuta bezala. Izan zen, galduta badago ere, eta nahi du izan oraindik, nabari baitira berritze ahaleginak: ze herri polita litzatekeen, baina diru eta ahalegin askotxo beharko dira, bere lehenera ez bada ere, gutxienez onera ekartzeko.

Monasterioa. Teplatik  kilometro batera, premontretar fraideen monasterioa: agian monasterioak eman zion gatza, argia eta lustrea Tepla herriari ere. Auto eta autobus ugari, Arantzazuk ohi duen jitea du igande goiz honetan santutegiak; igande-pasako elizkoi plantako nagusiteria heldu da batez ere bertara. Hormaz inguratutako lursail zabala;  hainbat eraikin komentu eta santutegi bueltan plaza izugarri zabala osatuz. Herri oso bat dirudi, izan ere hala izanen zen. Monasterioa ere hondatuta dago, utzia, baina bere loraldian ikaragarria behar zuen izan. Ostatua, jatetxea eta dendateria  konpondu dituzte, ondoren elizarekin sartu dira; badute zer gehiago berritu geroago ere. Ez dakigu fraiderik bizi den bertan.

Eliza, barrokoa, berezia: 16 zutabeetako bakoitzak -8 ditu alde bakoitzean, 16 beraz denera-, bere aldarea du, denak berdinak, santuak dira ezberdinak; zutabeen urre kolore biziak distiratsuagoak egiten ditu berez ere elurra baino zuriagoak diren zutabe bakoitzaren bi santu-irudiak; zutabe arrosa-zurien kapitelak okre antzeko kolore gorrixkara gordina dute eta gangek berriz tokatzen zaien bezala freskoz dekoratuak daude erabat. Meza  zegoen: latinez, latinezko jardunean apaiza, latinezko marmario eta erantzunetan entzuleak, latinez abestiak; aspaldiko partez entzun ditut berriro "dominus vobiscum" eta "santus"ak; akolitoek ere hirukoitz kolpez  eragiten dio intsentsu-ontziari, aldare aurrean belauniko, kontsagrazio garaian apaizak hostia eta kaliza jasotzerakoan, gure akolitotan bezalatsu. Filmetan antzera jauzi  batean bezala gaztetu egin naiz, irudimenean bederen, ametsa edo oroitzapena baino errealagoa zen ikuskizunarekin. Bart kontzertua eman duen koroak apart ederto abestu du mezatan, berriz ere kontzertua eskainiz.

Oso bitxi  nabari dira lakutxoak goi lautada hauetan; urak ez du nonbait nondik joan, eta bertan pilatzen da. Bada trenbide bat ere, fraidek zuten fabrikara doana. Herri koskorren inguruan txabolateria, hemen ere, txabola bakoitza bata bestearen alboan, bakoitza baratze bihurtutako lur-sailtxoarekin. Aro edo politikagintza berri honetako pobreentzako lur banaketa nonbait. Pobre-pobreek hori ere ez dute izanen.

Marianske Lazne-Marienbad, edo Mirenen, Mariaren, bainuak. “El año pasado en Marienbad” pelikula famatu hartatik ezaguna zaigun izena. Filmeko pasilo luzeeeee haiek ote hoteletakoak?. Errusiako politiko nagusiak etorri ohi ziren uda-pasa, Alemaniako aristokrazia eta aberaskumeak euren aurretik. Parke zabal zainduak, etxeteria bikain argiak, hotel berritu berriak, jatetxe eta kafetegi  dotoreak zuzeneko jazz-joleekin asko, saltoki oparoak... dena da antzinakoa, "Bell epoque" petoa, dena ederra, dena atsegina, gaur guardasolpeko bustian triste, ilun eta hotza bazaigu ere. Herri osoa da bainuetxe, garai bateko eraikinez osatua. Dena da bainu-herri eta turista-herria. Eliza oktogonalak arkupea du eliza-buelta osoko korupean, kupula urdinak berriz izartxo urdinagoz jositako planetarium bateko sabaia dirudi; Kolumnada ere ez da bertan beherakoa. Komunak, dotoreak eta garbiak. Karlovy Vary-k bezala, ukitu berezia du, klasea, nortasuna.

Pobreteria hor gabiltza jaiko jantzita, alemaniar aberatsak bere garai oparoetan, Errusiako buruzagi komunistak gerra ondorengo urtetan,  uda nola igarotzen zuten miresten; ura behintzat doan ematen digutenez iturri publikoetan  amets egiten dugu egun batean sozializatu beharko genituzkeela iturriak ez ezik hotelak eta bertara datozenen ondasunak ere: iraultza bainu-herrian!. Bitartean, igandea den arren dendateria zabalik dago, bisitariek etxekoak poztu arazteko oparitxo bat erosten dute, pizzeria merkeren batetan bazkaldu... Marienbad bada izan pobreak parke eta lorategi ederretan lasai paseatu eta begiei atseginalditxoa emateko herria. Ibili nahi duenak badu parke eta kale ederrik Marienbad-en.

Hoteloi begiratuz ezin dut imajinatu Resnai-ren korridore luzeeeeeeerik, baina bai parkeetako ur-hartzaileen paseo luzeeeeeak baita areto zein tenpleteeeetan ordu galdu aspeeeeertuak, korridoreak psikologikoki luze bihurtzen dituzten ordu bukaeeeeeezinak.

Bertakoak ote izeidi guzti hauek ala bertako arboladien ordez eta ondoren berehalako etekina lortzeko sartu eta bertako eginak, gureetan pinudiak bezala?.

Lazne Kynzvart. Umeentzako bainu-herria, bronkitis kronikoa sendatzen omen duelako. Ikusten zen umea taldetxoka gaur ere  bertako parkeetan. Bada bainuetxe itxurako eraikin eta parketxo politik. Meternich bizi izan omen zen hemen. Zamek-a ere ba omen da bertan. Paraje polita da hau, bainu-lurraldea den  herrialdeko goi zatian; baina aldatsean dago eta Marienbad hur dagoenez, ikusminez, gaixotasunez, edo bakardade bila ez bada, inor gutxi azalduko da hona gora.

Cheb. Mugan dago, bota egin zuten bertatik gerra ondoren gehiengoa zen alemaniar biztanleria, hiria erdi utzik gelditu zelarik. Herri zahar atsegina alde zaharrean eta erdialdean. Plaza: irregularra eta zabala delako agian, argia da arratsalde ilunean ere; atsegina, baita inor ez dabilen igande arratsaldez ere; plaza denek dute etxe eder ugari, honek teilatu pikeko hainbat etxe gordetzen ditu, ertzean, baina plaza barruan; badira hormari eusteko zur-teria duten horietako etxeak ere, Txekian ikusi ohi ez dena,  Alemanian ohizkoa den teknika, hemen bizi izan ziren alemaniarren eraginez nonbait. Museoa: behe solairuko gangetako nerbioak pintatuta daude, patioko hormetan jauntxoen irudi tailatuz landutako hilarriak, nik ikusitako  mailadi sendoena, non ageri den lauburuaren ordez bostburu  tailatua. Sv.Mikulas  elizako serorak ateak itxi dizkigu bostak zirelako, juxtu sartzera gindoazenean.

“Muzty”:gizonezkoak, “zeny”:emakumezkoak, komuneko ateetan ikasi ditugun hitzak.

Frantiskovy Laznè. Bainu-herria hau ere, pobreen eta zaharren bainu herria, adineko eta zaharren turismo eta bisita herria. Ez dabil jenderik pitxartxoekin zurrutadaka kalean, bostetan aterpe dottoreko  iturri publikoak  itxi egiten baitituzte. Apalagoa, ez hain zaindua, ez hain dotorea, baino bainu-herri lasaia, parke eder eta zabalekoa, ibiltzeko aparta. Badu oinezkoentzako kalea eta kolumnada edo zutaberia, xumea bada ere. Badu ere iturri potxoloa.

Pare bat granja erraldoi Sokolov inguruan, apainak, baina hiriak baditu zor zaizkion 5 tximinia erraldoi ketsu luzeak; nola ez, baita etxe-bloke izugarriak ere.

Loket.  Bitxia, berezia. Berenez gotorlekua, erreka-zuloaren gainean amildegi diren haitzen gainean eraikia. Gaztelua: tontorrenean, halako zirrara sartzen du ibai gaineko haitz-puntan gotor, handikeriarik gabe, apal itxuran; gotikoa jatorriz, baina nabarmenki garai ezberdineko zatiz osatua, zatika bezala eraikia, osoki harri-kolorekoa. Eliza,  kontrastez, gorrizka bizi gordina da. Herri galdua zirudien, fantasma-toki zenbait bazter zaharkitutan: zutabea beltz, urik gabeko aska sendo erraldoia besterik ez da iturria.

Aleman nagusiak dabiltza errus muga inguruko bainu-herrietan autobuskadetan, erosketa merkeak egiten gehienak. Hemen ere jubilatuak oinutsik.

Haginka jaten dituzte gordinik ogitartekoarekin batera pipermorro handiak, haginkadaka batean piperrari, bestean ogitartekoari.

Ikasi dute hemen ere bailara sakon zabalaren gainean bide-zubi garai luzeak jasotzen ertz biak lotzeko.

175 kilometro, bainu-herriak ezagutuz,  pivoak dastatuz.

Arratsaldeak argitu duenez, argia zen mendebal urruneko zeru-marra zuhaitz ilunduen gainean 10ak eta erdietan: etzi izanen dugu  S. Juanek argitutako gaurik motzena.

Ekainaren 23a. Astelehena. 50.a-Tx22.a

Bada kuartela gure kanpinetik ez urruti. Gaur arte ikusi soilik egin ditugu gerra-mutilak, gaur hor bertan ari zaizkigu dinbi-danba tiro hotsean, hiltzen eraginkorrago izateko trebatzen.

Ostrov. Jauregi bueltako parkeak utzi zituzten gutxienez ondorengoentzako jauntxoek. Gaur egun herriak darabiltza. Eibarren fabrikak egiteko desegin zuten Markeskuako parke ikusgarria: sozialistek desegin zuten, beste hainbatenen artean Toribioren aldeko botoarekin: "visiòn de futuro" edo "etorkizun-sena" izan omen zuten: gaur egun hor dago Eibar, ez fabrika, ez parke, ahul eta biluzik.

Austriatik sartu ginenean bezala, txerpolari eta kinkilariak daude  muga inguruko errepide bazterreko merketerietan aleman pobreei atariko berdegunean tamaina eta kolore guztietako ipotx irudiak  lau perrotan saltzen.

Jachymov. Uranio meategiak dituzte; Curiè senar-emazteei bidali omen zieten 2 tona uranio esperimentuetarako; nola ahaztu energia atomikorako darabiltela gaur egun uranioa. Hainbat kutsatu omen dira: Radium Jauregia da ospetsua herri honetan: lehenengo gaixoarazi, gero ikertu. Hau ere laznè-bainu-herria. Hor da bainuetxea,  ohiko parke eta hotelekin, ez dirudi, baina, turistei begira dagoenik, ez baita herri dotorea, ezta atsegina ere. Herri zaharra  mendi magaleko aldats beheran luzatu zen errepidearen bi alboetan, etxe erreskadek herriko kale bakarra osatuz. Egitura bitxia du, ezberdina. Meategia, mendi barreneko magalean dago, bere meategietako burdinazko dorrearekin. Plaza: meategiaren behetxoan, udaletxea, eliza eta moneta etxea ditu alboetan; erdian iturria ere izan nahiko zukeen zutabea eta bizpahiru metroko gerria duen lizarra: plazak ordea ez du gaur egun bere funtziorik betetzen, polito egiteko soilik dago. Badirudi kale deitu diodan etxe ilara tartea edo zabalgune luzea, plazaren zati bat edo luzapena zein jarraipena besterik ez dela, zabala baita, baina egun ez du inolako betekizunik, errepidea izatea besterik. Fisikoki ez ezik soziologikoki ere herri zati hau gainbeheran dago, utzia, zaharkitua, hondatua; badirudi dirurik ez-eta bizimodua atera beharrean bere osasuna meategietan arriskatzen duten etorkiak bizi direla batez ere herri honetan. 

Lau ikusi genituen atzo, gaur bi, Cheb-tik K.Vary-ra tartean. auto gidariei bere gorputza eskaintzen duten neskak. Beste askotariko  ikuspegitik haratago, arriskutsua behar du izan lan horrek, errepidean inolako babesik gabe, auskalo nor tokatzen zaion zain.

Mendiak dira, hemen ere, nazioen arteko muga, babes naturala.

Straz. Maiatzak dirau oraindik, erabat lehortuta daude zuhaitza eta koroak.

Ibaia, trenbidea eta errepidea, mendiarteko lagun minak: gurekin ditugula doa gaurko ibilia mendi-zuloz mendi-zulo.

Srni. "irakurrik hori!". Naturaltasunez ahoskatzen dute bertakoek.

Bailara polit batean sartu gara, berdegune argi zabala mendi berde ilunagoz inguratuta: bailara erdian 2 tximinia luze eta beste hiru txaparro-txaparro sendoetarikoak, bostak elkarren lehian zeinek ke gehiago bota. Lasterrera beste bi tximinia luze, nork ke gehiago eta gorago lehian hauek ere.

Klasterec.  Portzelana fabrikak omen ditu. Errepidetik ikusten zaion Zaharra Txekia osoko eta inguruko herriengandik ezberdina da: kolore argi ezberdineko etxeak, teilatu pikoak; Zaharraren alde bakoitzean eraikin bat, multzo atseginak biak; kolore bizi deigarriko eliza da bat. Alemaniako herrien kutsua du.

Kadan. Plaza, zabala, argia eta ederra, buelta osoan autoak aparkatuta dituen arren itomenik gabekoa. Plazan udaletxeko  dorre zuria litzake deigarriena bere zuritasunagatik; iturria ia igerileku baten bezain zabala, ez du balio ura hartzeko, ezta bertan norbere aurpegia begiratzeko ere. Bada zameka ere. Badira harresiak ate politekin. Elizako sermolariak pulpituaren bezainbat apaingai erabili nahi baditu bere erretolikan, motz geratuko zaio hiztegia. Hainbat gauza ederren artean Erdi Aroko pasagunea du berezia, plazatik harresira, "saldukeriaren atea" bailitzan, "borreroaren kalea" deitzen diote: metro erdi du zabaleran, ehunen erdi metro luzeran, arkutxo zorrotza sarreran, hormek elkarri eusteko arkutxo pila luzera osoan.

Patxadan hartu behar da bazkari ordua: hobe ez begiratu erlojuari eskatzen duzunetik ekartzen duteneino: eskatzen zaion unean bertan hasten da nonbait sukaldaria jakia prestatzen, ez dago ezer aurrez prestatutakorik; aurreikuspenik gabeko sukaldaritza, hozkailu hornitzaile eta biltegizainarena ez bada: hala dirudi mahaiko itxaronalditik.

125 kilometro, egunaren zapore iluna dute.

Bete dugu S. Juan suaren erritoa, salto ere egin dugu su gainetik ijito usaia hartuz, baina euri zaparradak etxatoira bota gaitu eta barrutik egon behar izan gatzaizkio gure sutxoari so,  nostalgiatsu, eguna bezala malenkoniatsu.

Ekainaren 24a. Asteartea. 51.a-Tx23.a

Hizkuntzan ere amore eman beharko dute txekiarrek, Mendebalera makurtu nahi badute grafian bederen: ^ ikurra gainean idazten diren  y-s-c-e eta beste hainbat hizki aldatu beharrean daude, gazteleraren “ñ”a ez da ezer; ondoren ahoskera aldakuntzak ere etorriko dira: izugarrizko morrontza ezberdinetara behartzen du mendebalak, kapitalismoak, ekonomia bateratuak.

Txekiako azken kanpinera abiatu gara, bidaia bukatzear dagoen sentipenez, baina etsipenik gabe.

Becov-eko bidezainen segek heldulekua dute kirteneko goiko muturrean, gure baserritarrenen berdina ez bada ere: erosotasuna aurkitu diote lanari bidezainek!.

Egunoroko paisaia gorabeheratsu eta berdea. Bai nekazariak bai bidezainek belar ebakitzea dute gaurko zeregina. Nekazariek makineriaz ebaki eta jasotzen dute belarra, zeregin biak batera eginez, sail handiak baitira, agian herri-sailak. Mendi leunak dira, izeidi gainak; zabala da basoa, lur landuak ere zabalak dira, baita belartzak ere. Urrutira etxe-blokeak eta tximiniak hirien iragarpen.

Plzen, garagardo zaleentzat Pilsen: tranbia edukitzeaz gain, hiri "jatorra"ren itxura du: latorri berdezko teilatudun eraikina,  eliza-dorre, antzoki, opera izan daitekeena; udaletxea izan daiteken  errenazentista jiteko eraikuntza ederra, eta pope txapeldun dorre eta erronbo formako teila zuriko eliza.  Erdigunetik albora, antzinakotasun ukitua ematen diote lehen solairu soileko eta teiladun teilatu zorrotzeko etxetxoek.

Errepide alboan, hiritik bertan, SKODA jartzen du tximiniak, nabarmentzen zaizkion industria-gune edo fabrika erraldoi batean; gida-liburuan irakurri dut autoak ez ezik, autoak baino areago, armak egiten direla hemen.

Egunari dagokion  S. Juanen martxa kantatuz girotu dugu gaur bidaia.

NON STOP hainbat iragarkietan irakurtzean propagandaren trikimailua zela uste izan nuen: latineko "NON"= "ez" erabiliz,  "ez geratu" gomendatuz bidaiaria geratzera akuilatzeko amarrua zela alegia. Baina NON horrek "hemen" esan nahi duela uste dut, "geratu hemen" esan nahiko luke, beraz, hain justu.

Urtegi piloa dago Txekian.

Errepide lanetan ebakitako lubaki eta munetan ikusten da nabarmen nolakoa den hemengo lurra: gureetako itsas-hondartzen parekoa; harea, hori-horia.

Sumendia dirudi, beltz-beltz: mendi osoa jaso dute nonbaiteko hondakin eta zaborreriarekin: kolore iluna du eta aspaldikoa behar du izan basotxoa ere koskortu zaio eta. Ez da ikusten dugun lehenengoa.

Arbola artean, banakako etxe solteek osatutako herriak dira lurralde honetakoak.

Chotesov. Gaztelu handia du, baina zaharkitua.

Holyson. Museo gai bezala ikusi ohi ditugun zurezko gurditxoa zerbaitez zamatua zeraman eskuz ia agurea zen gizontxoak.

Babylon. Alemanek merke eta goxo gosea kendu eta asteburuak igarotzera datozen mugako herria.

Kanpina. Bidaiari tokatzen zainona, izei beltzez inguratutakoa. Alemaniako muga inguruetan, etxerako azken ibiliari ekiteko prest.

Domazlize. Plaza: merkatua omen zen bere garai onenean; zabala;  aparkaleku bihurtu dira bi alboak, eta harat hona zeharkatzen dute autoek; halaz ere ez du itomenik eta lasaia da, atsegina; arkupedun etxe politek inguratzen dute; sarrera-atearen arkupea, okertxo egoteaz gain gaztelu batekoa gehiago dirudien  udaletxea; eliza-dorre borobil garaia da beste osagai bat;  zutabea eta iturria falta zaizkio. Elizak: barrokoa bata, zurezkoak direla itxura eragiten dute erretaulak eta zenbait santu-irudik, baina pinturaren iruzurra besterik ez da; beste eliza bateko organoa karkasa hutsa da, baina ze polita, oihalik gabeko koadro ederra antzo. Plazaren paraleloan bada kaletxo estu xarmanta, zoru berritzea bukatzen zainonean oinezkoentzako ibil-leku atsegina izango dena. Eta hor bukatzen da turista eta kanpotarrentzako herria; dendateriari erreparatuz badirudi ez dela alemanen turista-herri bilakatu oraindik, baina horren bila dabilela antz ematen zaio berrikuntza lanei begiratuz.

Liburu-denda asko dago Txekian, herrietan ere, eskola-liburua nagusitzen da.

Horsovsky Tyn.  Plaza: irregularra, behera mailaka doa mendi magalean, politak dira etxeak, erdiko mailan dagoen elizak kentzen dio arnasa. Zamek: esgrafiatua, ederra izana, zaharkitua gaur egun; irudi tristea eskaintzen du lubakiko hartz  bikoteak. Kaleetara jo dugu pausoa, zaindua dago, baina ez du graziarik, plazatik kanpo hiriak ez du deusik guretzat.

Edan ezkero mozkortu egiten dira gaztetxoak ikasturte bukaerako bazkarian herri honetan ere.

Klenci pod Cerchoven. Mendian kokatua dagoen herri txiki apala.

Chodsko. Portzelana berezia, fina: azpila erosi dugu, gauean estreinatzeko asmoz. Eliza, nekazari-lur xumeko barroko loratua, naif xarmanta.

Pragako kondeak hala aginduz, Chodsko jatorrizko biztanleek zaintzen omen zituzten muga hauetako basook, baina, menpeko herri txiki guztiak bezala arazo larriak omen zituzten: esan euskaldunoi.

Plastikozko ipotxak salgai edonon errepide bazterretan, aleman askoren ume-sena eta sos-eskasia agerian utziz.

Belar fardoak  biribilean lotuta daude hemen, baita plastikoan bilduta ere: hasi dira Mendebaleko teknikak mugaz gaindi sartzen.

184 kilometro, agur giroan.

Belartzan egin genuen guk atzo S.Juan sua; gogokoa du hemengo jendeak ere sua. Kanpin honetan ere sua egiteko ontziak daude: kanpin-kide talde batek sua piztu du, eta gaua luzatu dute su bueltan kontu-kontari. Atabismoa ote hauena ere.

Ezer ulertu gabe bizitzera ohitu garenean bagoaz gure herrira. Han hizkuntza ulertuko dugu, bizitza agian ez; hitzen uholdeak harrapatuko gaitu, nekatu eta ito hemengo ulertezinak ez bezala.

Ekainaren 25a. Asteazkena. 52.a-Tx:24.a

Azkena da gaurtik aurrerako astegun bakoitza

Zabor bilketa banatuzko hiru ontzi mota ikusten da noizbehinka, baina ez toki denetan: gureetan bezalatsu dabiltza nonbait zabor bilketa arazoan. Ez da hemen Austriako zehaztasunik zabor biltzean. Herri pobreak, zarrastelkerian are nbarmenago: kontraesana badirudi ere egonen da jokamoldea argitzen duen arrazoi ekonomikoren bat.

Beltz daude izei basoak gaurko egun ilun honetan: errepidean gurutzatu dugun gizon lerdenak "basoko gizona", iratxo digantea edo fantasma, zirudien bere silueta beltzean bilduta, agerpena bailitzan. Arimarik ere ageri ez den herritxoz herritxo doa gaurko ibilia ere, errepide zabaletatik at. Elizak dira eraiki zainduenak hemen ere. Izenik gabeko herritxo batean tradiziozko jantziez poxpolin jantzitako emakume heldua!!!: bigarren agerpena!.

Vseruby: herri-granja erraldoia herritxo nanoan: gaur egun ere herriarena ote?.

Alemaniako mugara zaramatza edozein bidegurutzeko nahasteak herritxo eta errepide hauetan; hala gertatu zaigu guri: langa aurrean geunden ustekabean.

Itsas berdean nabigatuz, itsas handian baikenbiltza, gora eta behera lur berdearen uhinetan altzo zabalen eraginera. Goi-bailara batean gabiltzan sentipen bizia dugu, agian zuloetan edo mendiz mugatutako bailaretan bizitzearen oihartzuna.

Hirsrov.  Itxita, utzia, dago herri-granja: tristura sartzen du; benetan penagarria da, atzerapausoa, herrilana, auzolana, komun bizitza galtzea. Indibidualismoa da kapitalak eta agintaritza orok duen arma nagusia gizartea azpiratu, menpean izan eta erabiltzeko. Elkartean, taldean, kolektibitatean lan egiteko heziketa berezia behar da, ideia sendo eta tinkoak bete behar du taldekide oro inor inoren kontura bizi ez dadin. Nahitaezkoa da eroapen dosia handia ere.

Oholezkoak, zurezkoak, dira kortak herrialde honetan, ez Austriakoak bezain txukun eta deigarriak, arruntak baizik. Kilometroetako belartzak, begiak ematen duten guztikoak: Europa guztirako okela-behiak gizendu daitezke hemen, baina zaila du hemengo nekazaritzak lur hauei eman dezaketen etekina ateratzea gaurko nazio arteko konpetentzia eta lehiarekin, batez ere nazio aberats eta indartsuen jauntxokeriarekin, eta etekin egarriarekin: belar-sailak bertan behera uztera behartuko dituzte lau perro eta beira-ale edo abalorioen truke. Zer egin behar dute lursail izugarri hauekin!. Eta munduan gosea da nagusi!.

Pilatuta daude egur trokoteak, Etxarrin antzera; txukun, baina ez daude Austriako dotoreziaz tolestuta, kurioso,  etxe kontrako aterpean, ia ia artelan bihurtuta. Hemengoa agian praktikoagoa da. Kultura arazoa, urte erdian elurra estaldura den  klimaren eragina, indarrak bizi-iraupenean jarrita edukitzearen ondorena...

Nyrsko. Uda-pasako herri polita izan daiteke. Heldu da honaino ere berrikuntzen aztoramena: herri erdia dago hankaz gora, dena batera berritzen ari dira, mendiko pista dirudi errepideak berak ere.

Ingeles pelikuletako jauntxoen zaldizko ehiza-lurrak dirudite hauek, Europa guztiko konde guztien lurralde guztiak bertan bildu balira bezala.

Klatory.  Sei dorre ederrek eta bi tximinia luzek iragartzen digute heldu garela hirira. Aurpegia txukunduz aleman turistak etorrarazi nahi duen  herria. Zutaberik gabeko -zonalde hauetako herrietako plazetan ez da zutaberik- plaza zabala; aparkaleku bihurtu dute bere osotasunean plaza zabala; grazia osoa  galdu du ia; zutaberik ere ez du. Dorreak ditu erakusteko eta horiek zorionez zut diraute, ez dituzte bota; "Dorre beltza" eta "Dorre zuria", bakoitza plazaren alde bietan, "zuria" ez da zuria, "beltza" ez da beltza. Beltzera soilik igo daiteke, oinez igo behar da, ordainduz gainera!!!. Elizak: ikustekoa dago Loiolako S. Ignazio bere izeneko elizako bere aldarepean irudi barrokoan irudikatuta, kristalezko kutxan kabitu ezinik, xelebre kiribilduta, Gogo-jardunen Liburua idazten; aldare beraren gainean berriz, kristalezko kutxan baita ere, auskalo noren eskeletoa, arropaz jantzita, beirazko sabel ostean saihetsak ikusten zaizkiola; eliza osoak erlikia, hezurren, erakustokia dirudi: eliza tetrikoa da, makabroa, sadikoa izateaz gain; berriz ere pintatutako erretaula, osoki pintatua hau, itxura egiteko, erliebe handiz; kupulan bigarren kupula bat dago pintatuta, kupula erdia alboratuta duela, bertatik aldareari argia emango bailio; organo ederra du, eliza barrokoek ohi dutenez; horiez gain mila bitxikeria. Bigarren eliza batean, barnean, kantuan hasi zaigu liburu saltzen edo eskean, agian biak egiten ditu, dagoen emakumea, halako giro ezberdin, magikoa, arras ezberdina, sortuz; katakunbak daude eliza honetan, argazkien arabera monjeak dira, oso galant, osoki iraun dute jantzi eta guzti, utzi zituenean bezala ia, baina beltzago. Hirugarren eliza batek sarrera landua du fatxadan  eta korura doan  harmaila ederreko bigarren sarrera bat alboan, dorreak berriz urrezko koroez koroatuak dira!.

Bakardade osoan erabat isolatuta bizi behar zuten zonalde honetan autorik ez zenean.

Mezyhpri. Zutik dirau oraindik maiatzak, zuri, zuritu berria bailitzan, baina ez du puntako adarrik ez gerriko koroarik, agian S. Juan zuhaitza besterik ez da.

Zuhaitz arteko etxe solteak dira herriak, ugariak, bata bestearengandik pare bat kilometrotara: agian hurkotasunarekin egiten zioten aurka isolamenduari.

Svihov.  Ingrorekin alderatuz handia den herritxoa, dotoreziarik gabekoa, harrokeriarik gabe, bere xumetasunean murgildua. Plaza ikusita, berehala bukatzen zaigu herria. Bi plaza ditu, zainduak daude, baina badirudi inor ez  dela ibiltzen bertan; ez direla erabiltzekoak dirudite; beraiez inor arduratuko ez bailitzan. Harritzen gaitu zutaberik ez aurkitzea plazan, ez zen izurriterik izan nonbait eskualde osoan. Eduki daukana gotorleku gotikoa da: garai hartakoen eredu omen, filmegintzarako aparta dirudi; zaindua dago baina eraberritu gabe. Eliza, naif estilokoa izan ez arren, naifa da, baserritar artisau batek egina.

Herriko tabernan bazkaldu dugu: aukera handirik gabe, baina pivo edanez eta merke.

Labirintoa da herri arteko bide-sarea; estuak dira errepideak baina zoru onekoak: bikaina da Txekia osoko errepide sarea. Erdi galduta gabiltza zuhaitz arteko tunelpeetan, batetik bestera, nori ezer galdetzerik ere ez dugula, ia inor aurkitzen ez dugulako. Galdetzeko aukera dugunean eroso konpontzen gara maparekin eta keinuka, ezkerra ezkerrean eta eskuma eskuman baitaude hemen ere. Norabide ohola estaltzen duten arramak kentzen ere ibili behar izan dugu bidegurutze batean, gure norabidea argitzeko.

Ia herri orotan dago lakutxoa, hustubiderik ezean euriak bertan pilatzen direlako edo; agian butxatu egin dituzte uraren ihesbideak ur-hornidura ziurtatzeko.

Errepide bazterrean dabiltza oiloak,  astarka euriarekin azaleratutako zizare eta intsektu bila edo.

Dozena bat inguru bihurgune ia borobilak pasa ondoren jaitsi  gara berriz ere goiko lautadatik behekora, gure ohiko parajera.

Domezlize-n bertako jantziz poxpolin dabilen emakume heldua zihoan kalean erosketak egitera. Agerkundea iruditu zaigu!.

109 kilometro, agurrekoak

Infernuko ariketa bilakatu zaio jostailu zoragarria behar zuen bizikleta auzo dugun mutikoari aitaren bizikletan ibiltzen erakutsi beharraren beharrez. Inposaketa, gizarteko jarrera errotua. Agian ahulon ezinaren gauzatze mingotsa.

Auto harroetan datoz alemaniarrak jatetxeetan merke afaldu eta kanpinean merke lo egitera, autoak ez dela aberastasunaren ikurra egiaztatuz.

Bikote gaztea izan da gaur: su handia egin dute, afaritako haragia makilatxoetan itsatsita bertan erre eta gaua hitz-jarioan luzatu dute supazterrean, garai batean gure sukaldeetan bezala.

Eguzkia eta zaparrada tartekatuz joan zaigu eguna, bihar itzulerako bidaiari ekin behar diogula migratzaileen sentipen mikatz-gozoarekin.