BIDAIAK 68. Holanda-Danimarka

OVERIJSSEL

Erraz aurkitu dugu kanpina; ibiliak erakusten du, eta guk ikasi dugu.

Wezep nekazal herritxoan gaude, industria-gunea badugu ere inguruan. Zerbitzugune borobila du, harrizko erdigune inguruan: borobilean daude ere komun zein dutxak,  ber-berak dira gizonezko zein emakumezkoentzat, inolako esparru bereizketarik gabe; txanponekin soilik lortu daiteke harriko ur beroa. Lurra, hondarra da.

Zwollen. Probintziako hiriburua. Hiri handia da izatez, baina Alde Zaharra da kanpotarron bisitaleku.  Dena dago itxita, taberna eta ogitarteko denda batzuk ezik, jende gutxi dago zabalik dauden kafetegi gutxietan, kalean inor, guretzat utzia aurkitu dugu herria; ordu biak inguruan hasi da jendea kalera eta kafetegietara agertzen; ez dago non bazkaldu edo zerbait jan, txinoak ere jantokia garbitzen ari dira ez dakigu ixteko ala zabaltzeko; Mc Donals dago zabalik eta jendez oparo ordu mortuotan ere. Ibaia du garraiobide, kanaletan bada ur gaineko etxerik, baita etxe-orratzak ere modernoa deitutako gune berrian. Hiribildua bere garaian, etalitako pasabide edo ibilbidezko  adreiluzko harresi sendoek biltzen zuten,: hondakinak soilik gelditzen zaizkie, ikusteko politak, altxor bezala zaindu eta gordeak.

Adreiluzkoa da hiri osoa: herri gehienak dira adreiluzkoak, Zwollen-ek, baina,  adreiluzkoa du kaleetako bai zorua baita oinezkoen espaloiak ere; adreiluzkoa da errepidetik erraldoi eta gailen ikusten den Andre Maria elizatzarra, tzarragoa egiten dute oraindik adreilu gorria nabarmentzen duten tarte zuriek. Plaza: gehiago dirudi kalearen zabalgune luzea; zoruko marrengatik nabari da azoka bertan egiten dela. Kale nagusia, plazaren jarraian, etxetxo ugari landu bitxi petoekin: atsegina behar du izan astegun eguerdiz bizi-bizi dagoenean. Bada bigarren plaza bat, S.Migel eliza bueltan, etxe politez bildua, baina jan egiten du Elizak: ez dakigu plaza erdian eliza jaso zuten, ala eliza bueltan zabaldu zuten plaza. Kanal  batek, agian harresien garaian ere, bildu eta inguratzen du hiria, harresien oinetan bertan, gaztelua urez betetako lubaki zabalak lez, hiria birbabestuz: bizia dario kanalari, bizi da, garraio-ontzi zahar ugari jatetxe dira gaur egun: martxan dagoenean saltsa gustagarria egosiko da inguruan; kanalak oinezkoentzako zidorra du ertzean, luze, pasealeku bikaina sortuz; irekitzen diren zubiek lotzen dituzte kanalaren alde biak.

Herrian zehar etxe interesgarrien artean, liluratzekoak ez badira ere, holandar jiteko eraikin xarmantak aurki daitezke, etxe bakar, bakan eta solteak, jauregitxo plantakoak lurra eta zuhaitzez inguratuak, Holandako petoak: jadanik jabetu gara nik Alemaniakoak uste nituen errenazimenduko fatxada puntazorrotzok Europa osoan egon zirela modan: nork norengan eragina?, non sortu edo nondik abiatutako moda?, ez dakit, arte-liburura jo beharko. Kariloi  kanpaitxo soinu luzeak betetzen du kaledi osoa laurden, erdi eta ordu beteetan, kanpaitxoen kontzertua oparitzen du ordu laudenero: hain da garaia dorrea, hain baxuak etxeak, kale arteko aire osoa da kanpaihotz.

Karlosena  deitzen dioten palazioak tailatutako harrizko leiho-inguru zabala du, purpurinaz pintatutako koroitzarra jarria du bertan nor bizi izan zen jabetu gaitezen: borboiren bat hau ere. Argazki erakusketa eliza izandako batean, hiriko argazki taldeak antolatuta, bertan babestu gara haize hotzetik, gorputza berotu dugu atsegina emanez begiei: argazki pila dago erakusketan, ederrak hainbat, bitxiak beste hainbat; erakustokiak zabalera ezberdineko bi nabe ditu; ganga pintatuak eta organoa gelditzen zaizkio, baita argitasuna ere. San Migel elizak ez du dorrerik, lehen aipatutakoarenak balio du nonbait biontzat: Ginebrako Erabakiak babestutako eliza: ezberdinak ditu sarrera alboko eranskinak, nahiko bitxiak, deigarriak behintzat badira;  beste dena gotiko itxurako handia da. Itxiak ditu ateak, eliza gehienek bezala, zabalik dauden elizetan ordaindu egin behar da sarrera. Liburutegia, kale nagusian, eraikin berri funtzional handia da. Saxoien atea, 1406koa, Holandako hiri-sarrera entzutetsuena omen dena: dorre zabala da dorretxo borobilez bildua eta teilatu koniko pikez txapeldua, grazia du.

Hiri honetan hil zen Tomas Kenpinskoa, apaizgai guztien lagun debotoa: museo batek gogoratzen du.

Hiri atsegina suertatu zaigu bazkaririk eman ez digun arren, astegunez itzultzekoa.

Nire ingeles apurrak balio izan digu erakusketan, nik adina  edo antzera dakitenei nahiko ulertzen baitiet.         Where fron?, harrerako gizonak, bera ingelesetik eskas ni urriago, ingelesez aritu gara, ulertu?. Esplikatu diogu Euskal Herria non dagoen. "Buenos dias" erantzun digu irrifartsu. Guk "egunon", euskaraz egiten dugula esaten diogu. Halako batetan "Bask land, Baskilandia", eta hatzaparrak ezpainetara eramanez onespen keinua eta irribarrea oparitu dizkigu. Guk euskaraz idatzitako lerro batzuk utzi dizkiogu harrera koadernoan, ia itzultzailerik duten!.

Kanpinera jo dugu bazkaltzera, Erriberako poteak ireki ditugu, eta Etxarriratzean erretegira joanen garela promesa egin diogu elkarri, gustura eta gozo bazkaldu dugun arren poteokin.

135 kilometro, lasaiak.

Erdi hutsik gelditu zaigu kanpina, baso barruko berdegune lasaia, inguruko tren hots batek eteten duen txori-kantua, baita tarteka gure zulotxoa hozten zaigunean berogailuaren hotsak ere. Patxadatsuak izan dira arratseko ordu aspertuak, atseden etena emanez egunotako zurrunbiloari. Zozoa izan dugu aurreko belartzan saltoka lehenengo eta lurreko zomorroren bati mokoka ondoren;  erabat beltza zen, baina agertu zaio arabazozo tankerako motaduna eta zalapartada batzuk ondoren bota du esparrua bereganatuz: klase borroka txorien artean ere, indarra nagusi, etengabeko tentsioa da natura barneko tirabira, gizartean bezalatsu; Euskal Herriko jauntxoek bakea nahi dute beraien statusa ez galtzeko, patrikak gehiago gizentzeko, baina indarrez eta bortxakeriaz gordetzen dute beraien  bake hori ez demokraziaz edo herriaren nahiaz.

Maiatzaren 4a. Astelehena. 9.a - H:8.a

Holandar zenbaitek ere lorrindua uzten du harraska, ondoren datorrenak axolarik ez diola erakutsiz.

Ilehoriak dira holandar ume eta gaztetxo gehienak, nagusitzen direnean, baina, ile-apaindegi eta aldizkerietako kolorea eta orrazkera hartzen dute gehienek, batez ere emakumezkoek.

Katamixar gorria dabilkigu leiho aurrean: honek ere bere arazoak izanen ditu atzoko zozoek bezala, baina liluragarria zaigu bisita hain polit bizi eta mugikorra.

Mikak  bizitza-ukitua ematen dio berdeguneari buztan dantzariarekin: buztanikara behar luke ere honen izena.

Etxaurreetan gureetan ikusten ez den hainbat huskeriatxo eder jartzen dute, erakargarria bihurtuz ingurua: txoritxoentzako kolore biziko kaiola, lorategitxoa, iruditxoak...

Kanalak, kanalak, eta kanalak, aurrean kanalak, alboetan kanalak, edonora begiratu edo joanez beti kanala:  lur baxu eta laua izanik ura  drainatzeko beharrezkoa dira nonbait, istinga, aintzira edo ur-putzu erraldoi bihur ez dadin lurraldea. Kanalez inguratuta dago errepide oro luzera osoan, batzuk erretenak besterik ez dira, beste batzuk kanal soilak, besteak txanelen ibilbide, beste batzuk era oroko ontzien garraiobide; herri askok dute kirol portua, belauntzi edo motordun, ontziz lepo denak; gertu  Zuizerdee lakua edo barne itsasoa, horrek ematen die oparotasuna kanalei eta norakoa edo arnasa ontziei, itsasoraino baitoa kanal oro; zubiak altxatzen dira herri zein errepideetan ontziei bidea emateko.

Alboko zelaiak baino gorago doaz, itxura batean, kanaleko urak, altuera berdinean behontat: maila berdinean daude lurra eta ura; errepidea berriz oso goian doa lursailekin alderatuz: altuera eman diote uretatik babesteko, baina agian estualdiren batetan errepidea uren eusle bihur dadin ere, urek errepidea har ez dezaten uholdeetan.  Bere erreten edo kanaltxoa du lursail bakoitzak, erretenok zatikatu, banatu eta sailkatzen dituzte  lursail ezberdinak, jabetzaren arabera, agian ura drainatzeko premiaren arabera.

Zorrotada betean isurtzen dute tutu lodiek izurki ilun ia beltza landetxeetatik, animalien kortako zikinkeria datorrela dirudi bertatik; kanaleko ura bera ilun gorrizka doa, baina hainbat peskari dago ertzetan kanabera eskuan duela.

                                                                                                                                                                                                                                                Staphorst. Herritarren jantziengatik omen sonatua, gida liburuak dioenez, baita ate-leihoak berdez pintatuengatik ere. Hori baino askoz gehiago da herria: ikusi dugu, bai, emakume bat, autoan  gidari, buruko lora brodatutako  telazko estalkitxoarekin, ondoren atso zabal bat eta andre gazte bat bizikletan burukoaz gain tolesdun gona zabal luzeaz eta  amantal urdinez jantzita, geroago txokolak zerabiltzan gizon nagusia praka eta botoidun txamarra urdinez jantzia. Zirraragarriak zaizkigu irudiok, baina herrian bada besterik: amaitzen ez den kale luzea da ardatza, luzea baino luzeagoa; kalearen ertz bakoitzean eliza bat, gehienek lastozko gaina duten nekazari etxe bakanak erreskadan, ate-leihoak berdez pintatuak izateaz harago dotoreki apainduak dituzte kristal ostea mila pitxia eta erdiraino zintzilikatutako farfailekin, etxe aurrean lorategitxoa dute, ostealdean  korta eta nekazaritzan ohi den tresneria, dena txukun: palazioak dirudite. Etxaurreko belarditxoan ahuntza, txala, ardia, ... zertarako sega-makina?.

Ipuinetako herria.

Adreiluzko laba koniko handi bat da ezustea errepide alboko etxe baten aurrean.

Gietoorm. Ipuinetako herria hau ere. Ubideen herria: ubide sare trinkoak inguratzen du etxe oro bana-banan, zurezko zubiek lotzen dituzte alde bietako bideak. Nekazari herria, baserritik bizi dira, behi eta arditik, ubidea da nekazaritzako garraiobidea eta txanela garraio-tresna; etxeetako garraio-txalupak estalpean gordetzen dituzte autoak garajeetan bezala.  Etxe orok, zein baino zein politagoa, lastozko teilatuadu, berdegune edo lorategi zainduekin, jauregitxoa dirudie etxek: ipuin baten barruan barne ipuin bat. Turismoari ere norbaitek ateratzen dio etekina: bada kafetegi eta turista-lekuetako eskaintzarik; bakartxo batzuk gara gaur bisitariak, baina bisitariei alokatzeko gertu dagoen txalupateriak ez du akaburik, motor isil eta geldoko ehunka txalupa: izugarria behar du izan bidegorriak oinezkoez eta ubideak txalupaz gehiago ezinda daudenean, giro alaia izanen da, taldean jijiji-jajajarako aproposa.

Txikitako belar mikatz bizia mastekatu dut, 50 urtetik gora ondoren biziki gogoratuz zaporea.

Badira adreilu iluneko etxeak, bizitasunik gabekoak, nabarmentzen ez direnak, ezer deigarririk ez dutenak, nondik-ezagatiedo grazia falta zaienak, inor jabetu ere egin gabe beti dirautenak.

Moskito asko egon behar du: gazia ala geza ote ura?.

Steenwijk. Herritxo atsegina, Holandar horietarikoa; adreiluzko zorua du, jendea franko dabil eguerdian kalean. Berrikuntza lanetan erabat nahastua dago erdigunea bizikletadun hainbaten haserrea eraginez. Bi eliza gotiko, gotikoa bata, erromanikoa bestea, agintzen ditu gidaliburuak, baina hiru ere badira herriko elizok, itxita dituzte ateak hirurek, lustre gutxikoak hirurak, kaletik begiratuz ikusten denez behintzat.