BIDAIAK 68: Holanda

Maiatzaren 11a. Astelehena.  16.a – H:15.a

Oso emigrante, etorkin, gutxi ikusten da turistagunetan igandepasako joan-etorrian.

Beti du urduritasun puntua kanping aldaketak bideetan barrena errulotarekin sartzean, non nola aurkituko garen ikusmina.

Ez da horrela izan mapan erraza zirudiena, bihurria atera zaigu Rotterdaneko errepide-korapiloa, omleiding batek mapatik atera gaituenean; bideratu gara bideratu halere, helbidea usaintzen dugulako edo halabeharrez.

Kamioi kopuru izugarria dabil Rotterdan inguruko errepide orotan, Orihuelako kamioi batek aurreratu gaitu, tutua joz agurtu ere. Beldurgarri zabala, trinkoa, Rotterdam bueltako industrialdea; bizitasun itxura erakusten du.

HEGO HOLANDA PROBINTZIA

Irakurri dudanez Hagak ere barruti propioa du.

Kanpina: Delft herrian, Rotterdan eta Haga tartean.

Kanpin lasaia, belartza, sail ezberdinak zuhaitz eta zuhaixkez gordeak; ozena da txori-kantua, baita inguruko autopistako etengabeko hots astuna ere. Ahatek lotsagabeki zeharkatzen dute belartza karabana aurretik

Delft. Antzerakoa irudikatzen dut Amsterdam, hura handiagoa, jakina. Kanalek inguratzen dute Alde Zaharra ia osoki, kanalak biltzen dute Plaza nagusia, Udaletxea eta Eliza; kanalek zeharkatzen dute norabide orotara hiria, kale eta kanalak elkarren lagun doaz beti elkarren auzo, elkarren albo. Polita da, gustura ibiltzeko hiria, baina ez du liluratzen; baditu ikusgai ederrak, nolabaiteko xarma ere bai, baina ez da apaina, agian alboko industriaaldearen eragina jasaten du. Etorri, kaleak eta kanal alboak pasealekutzat hartu eta ibili, begiak zabaldu eta begiratu, bada etxe eder eta zerikusirik han-hemenka eta. Herri lasaia, etorri den espainiar autobuskadak ere ez du lasaitasuna zartatu.

Plaza handia, aparkalekua erdian, ez du bestelako etxe polit edo ederrik; udaletxea eta eliza aurrez aurre: ederra bata, 108 metroko dorredun handia bestea; eliza-dorreak kanpai askoko karriloi deigarria du, luzea eta goxoa da sona ere. Oude kerk elizak ipuinetako dorre karratua du, dorretxo puntaluzez deigarria, nabarmen okertua gainera. Han dago zoko batean galduta lau zutabe greziar  tankerako baina gatzipeko eliza judutarra.  Kanalek badute xarma, baina grazia biziagokoak, zainduagoak, espero nituen; alboko ertzak aparkalekuak dira, zikina da ura; badira pedal-ontziak, jendea erabiltzeko ontziak, jantoki-ontziak, baina ahatek soilik ematen diete bizitasuna; hegazti beltz mokogain zurikoak, "kofiaduna"k, egina du habia hemen ere; badira belar edo lore hosto zabal batzuk baita istingetako zenbait ezpata-belarrak ere, baina utziak bezala daude, gehiago egiten dute zatartu dotoretu baino. Ate bat kanalez eta zubiz inguratua, bi dorretxo borobilek gotortua.

Zalgurdi sendoetan ibiliz ikusten du turistak hiria, txu-txu trenen ordez.

GeBo asko dabil, baita alemana ere, denak adinekoak, gu bezala.

Zenbat eta besteak ingeles gutxiago jakin hobeto ulertzen gara elkar.

101 kilometro, errepide-korapiloetan "orain nora ?" biok elkarri galdezka.

Maiatzaren 12a. Asteartea. 17.a – H:16.a

Norbait sartu da komunera, puzkar luzea bota du eta ondoren aharrausi zaratatsuagoa: norabide desberdina hartu duen leku berean sortutako haizea, aho ezberdinen arabera soinu ere ezberdina.

Zozo beltzak ditugu auzo, gosari bila beraiek goizeko ihintzean, gu gure etxoletan gurea janez.

Nagusiak gara kanpineko bezero bakar ia denok: ingeles, holandar, aleman eta euskaldunak.

Ezagunak eta aurrekoen antzerakoak zaizkigu herriak herrialde honetan: eliza gotiko protestanteak, stadhuis-ak, ia kalea diren azokagune eta plazak, etxadi, dendateriak... Ezaguna zaigu ere paisaia geografikoa: mugarik gabeko lautada, zuhaitz ilarak, lur landua, belarra, zonaldeka behiak ardiak edo zaldiak, kanalak, itsasadarrak, ura... Hiri handietako abentura edo ikusmina geratzen zaigu ezabrdina, hurrengo egunetan gozatuz ezabatuko zaigun misterioa.

Herrialde honetan ez genuen atzoko egunez behirik ikusi, etorri ere fabrikaz eta etxez inguraturik etorri ginen, gure norabidearen urduritasunean albokoaz ohartzeko ere ez kezka, ez astirik genuen.

Izugarria da Haga inguruko errepide sarea; sarrerako industrigunean eraikuntza erraldoiek, etxe-orratzek esnarazten dute ikusmina: bulego, negozio-kabi, fabrika... Finantza ardatz, negozioez iritzi ezberdina, edo negozioak egiteko beste bide edo jite bat dago hemen.

Den Haag-Haga.

 Holandako hiriburu administratiboa da, ez hiriburu politikoa. Ez du kanal askorik. Kontraste handiko hiria: nahasian ditu antzinako eraikinak eta modernoak, auzo ezberdinetan banatuta, bata bestearen ondoan; Stadhuisee, eraikin antzinako eta modernoak elkarren ondoan; Central Station edo Erdiguneko Geltokia erabat berria da, eraikin moderno eta erraldoia; Buitenhof erdiguneak, berriz, antzinako giroa du; ugariak dira etxe-orratz berriak eta antzinako etxebizitzak; eraikin entzutetsuak, gidaliburuetakoak dioenez interesatuarentzako bisitagarriak batzuk, ederrak asko edo gehienak; gaurko saltegi diganteak eta betiko oinezkoen kale komertzialak; inurriak bezain ugari diren bizikletak, tranbia, kotxe zirkulazio trinkoa eta ia basoa diren parke zabalak hiri barruan bertan; peskariak ur zikin koloreko kanal ertzean. Kalearekin batera doan kanalean, bota egiten ditu bere esparrutik ahate marroi handiak gure habiagile kofiadun hegaztitxo beltzak: handiak txikia menderatzen.

Berrikuntza lanetan murgilduta, Zahar dena dago jasota, plaza osoa ez bada harrotutako adreiluak gogortzeko tarteak. Baina, hautsak hauts, hiri dotorearen ustea uzten du; arratsaldez, eguzki beroa epeltzen denean, plazetako mahai eta eserlekuak betetzen direnean, giro biziko hiria behar du izan. Jendea erruz dabil ibili, etorkinen edo kanpoko jendearen kopurua da deigarria, izugarri asko dira, Indiako indiarrak edo antzerakoak batez ere. Ikastetxe handi bateko ikasleek hartu dute gaur goizez erdigune osoa, bisera horiekin talde zaratatsuetan, deigarri eta nabarmen ikus entzuten dira: talde oso bat, gela batekoak dirudite, indiar, arabiar  eta beltzek osatzen dute taldea, etorkinen seme-alabak: arabiar neskatoek, hain gazte eta jadanik buruko zapia eta gona luzea daramatzate.

Erdiko plazan irla borobil arbolatsua erdian duen urmael zabala: ez da ederra, ez du graziarik berez, urak ere zikinak daude, baina plazari eta inguruari jite berezia ematen dio, irekitasuna eta zabaltasunaz gain. Gevangerpoort: ez du berezitasunik, hiriko erdigunean aurkitzen da gaur egun garai bateko hiriko atea. Museo pila du, oso onak denak: gaur erreginak  inauguratu  zain dago eskultura modernoen erakusketa, zuhaitz handi eta ederrek erabat itzalpean uzten duten Lange Voorhout plaza zabalean: erabat eskulturaz beteta dago luzera zabalera osoan; han ikusi dugu gurpildun kioskoa erakusketak dirauen bitartean musikariek jo dezaten edo; soldaduak ari dira lanean azken ukituak ematen, bandera eta azalpen idatziak jartzen: sikiera zerbait probetxurako bada ejertzitoa, mehatxu etengabea izateaz gain.  Binnenhof, XIV-XV. gizaldiko pelikuletakoa dirudi Gobernu Jauregi Zaharrak: dorretxo pila, almenak, leihoak, teilategalpea, fatxada gotiko puntazorrotza,  eta bi dorre borobil non bikote urrekolorekoek jotzen duen orduen kanpaia. Bada jauregi gehiago ere, bai erdigunean bai auzoetan, museo bihurtuta. Stadhuis, 1565.goa, adreilua eta harri nahastuzko ederra da, gizairuditxo tailatuekin; dorre zuri politaz gain balkonada du fatxadan; baina beltza dago, kutsaduraren kedar zikinez. Eliza ugari; ikusi nahi izan ditugun biak itxita daude: Grotekerk-ek 52 kanpaiko karilloia du eta atarian eskultura moderno ugari ilaran, itxuraz gaur inauguratzen den erakusketarekin zerikusirik ez dutenak. Kolsterkek gotikoak, gehienak bezala, leiho handiak ditu, barnea erabat argia bilakatuz. Bankoek dituzte eraikuntza ederrenak, bai antzinakoak bai modernoak, denak erraldoiak: gaur egungo gazteluak dira, elektronikaz babestuak, beraiek dira gaurko gizarteko jaunak, erregeak eta enperadoreak, jauntxo guztialdun ikusezinak, Administrazio Kontseiluan disolbatzen direnak,  gure bizitza  nolakoa izanen den erabakitzen duten anonimoak.

Gaur ez dugu goiz guztian karilloirik entzun Hagako kale plazetan.

Espainiera bai entzun dugu bi aldiz Gaztelako dialektoan.

Ez gara joan Justizia Auzitegi Intarnazionaleko Pakearen Jauregia ikustera, nahikoa dugu Auzitegi jauregi aurretik pasatzean injustizia biziki usaintzea.

Turista pausoa ere ikasi egiten da, beharko ikasi ere; benetako turistarena, ez pasoko bisitari presatiaren pauso urduria.

Scheveningen, Ipar Itsaso ertzeko auzoa, bertan  jaso dira nazio osoan jaso ez diren etxetzar guztiak;  izugarria da auzoa zabaleran,  erraldoia gorantz. Gaurko saparekin dena da jende, gehiengoa etorkin zirudienak. Hondartza oroko giroa, jende asko dabilen edozein hondartzako uda giroa, berdin zitekeen Mediterraneoko edozein hondartza edo turismo-gune ezaguna: hotelak, dendak, kafetegiak, denda merkeak; pasealeku oso zabala eta luzea hondartza gainean eta etxetzarren aurrean; bada eraikuntza erraldoi eder bat: Kurzaal edo Kurzzal. Morokil itxurakoa da itsasoko ura, baina bainatzen da jendea.

Jelatu gozoa eman digu, ibiltzeko aukera ere bai.

Vassenaar. Izugarrizko parkea, bertan gelditzeko gogoa ematen du; etxe dotore eta jauregitxo, asko, oinez zein bizikletan ibili nahi duenarentzat aparta; lastozko teilatu ugari, errota... Erdiko kaledia txukuna da, nahiko hila dago arratsalde erdiko orduetan; itsasertza, berriz, auto, bizikleta eta oinezko jendez gainezka.  Kaleak konpontzen ari dira.

Katwijk aan zee eta Nordwijk aan zee: herri txukun zainduak, uderri eta turisterri petoak, horrelakoen ezaugarri guztiekin. Jendez gainezka igande larunbatetan  gure itsasertzak bezala, gaztetxoak dabiltza bizikletan pilaka, gidariongan beldurra sortuz.

Edari denda asko dago Holandako herri kozkor gehienetan, zerbait jatezko kafetegiak ere bai, tabernak guti.

Adreiluzko etxeak, txiringito edo txosnak, aparkalekuak, erdigune zaindua; tulipan sail ikaragarriak oraindik loratu gabe berde, behiak, zaldiak, belardiak, errotak ugari, golf-zelaiak eta esparru zabala berotegiz beteta ez dakigularik zer hartzen den bertan.

Europako bandera piloa dago itsasertzeko herri eta hondartzetan baina piparpoterik ez.

Etxetzarrak zonalde honetan ere. Udalerri, uda-esparru  eta udagiroa: berdindu egiten du jendea beroak.

Belar ebaki berriaren usai sarkorra lurralde osoan.

Leiden, antxinako planta duen herria, bere errota du, handia da; kanal piloa, zubiak, kale zahar estuak, plaza... beste batetan bisitatuko dugu.

Traineru antzerako lau arraunlariko txalupa, ez dugu ondo ikusi.

Holandan ere butxadurak autobian ordu bizienenetan.

105 kilometro, hiribarrukoak eta itsasbazterrekoak.

Bazkaldu dugun indonesiar jatetxean "amor, amor..." abestu du irratiak; kotxe bateko irratiak beste gaztelerazko abesti bat aireratu du, eta hondartzako kafetegi batetan Karibeko doinuak gazteleraz: arraroa egiten zaigu.

Herri adeitsua da holandarra: gaur emakume bat hurreratu zaigu eskultura erakusketako Hagako parkean hiriari eta Holandari buruz azalpenak eman nahiz.