BIDAIAK 68. HOLANDA

Maiatzaren 8a. Ostirala. 13.a - H:12.a

“Poemak”, Auden:

* "Beren Gorentasunak  zein herriak / Irlak  hautatzen dituzte kartzelatzat". Irlarik ezean kartzelak bihurtzen dituzte irla.

* "Laboraria eta arrantzalea bata bestearen ongiaz bekaitz". Holandan gehienek laborari edo arrantzale behar dute izan, ia itsasoa eta lur landua besterik ez baitago.

Ez dago limarik beste lima batek jango ez duenik.

Ur beroa diruaz lortzen den dutxaren balizko abantaila bakarra gehienetan dutxa libre aurkitzea da. Doakoak eta asko behar lukete zerbitzu publikoak.

ZELANDA

Uharte ezberdinek osatzen dute probintzia hau, baina uharte bakoitza uharte txikiagotan zatitzen dute kanalek: ez dakigu kanalok garraiobide soilak diren, ontzien ibilbide izateko irekiak ala urak drainatzeko ebakiak, edo irla tarteko urak sestra  berdinean gordetzeko  teknika, irlen muturretan jasotako dikeek kontrolatzen baitituzte barruko urok. Oso lur baxuak dira, alboko uraren sestra berdinean daude, baina kanpoko, itsasoko, urak baino beherago. Kamioiak errepidean bezain ugari dabiltza garraio-ontziak kanaletan. Azpitik pasa dugu kanal bat: ez du sakona behar, tunelak berak ez duelako sakonera handirik.

Errota edo zentral eoliko pila, haize-lekua da nonbait itsasertz hau. Argindar posteak, bi tximinia txaparro zabal astronomiko horietakoak, aho bete ke biak.

Koltza saila, lehenengoa orain arte Holandan. Zuhaitz ilarak, goranzko lau bost metrotara   moztuak, hesi trinkoa dira, gerrian ateratzen zaizkien adarrez. Beste lurraldeetan bezala, frutarbolak,  frutarbola landatu berriak hesolei lotuak, zuhaitz ilara -makalak nagusi-, belartzak: baina ez dago ez behirik ez ardirik larrean-, gari-sail batzuk, lur arrea ereintza lanetarako prest; landetxe ederrak, handiak, itxurosoak, baina ez dotoreak, inola ere ez handi-mandiak, traktoreak lurra lantzen edo zerbait jasotzen. Nongoak ote gureetara datozen Holandako tomateak, ez baitugu ikusi tomate sailik; negutegikoak behar dute izan.

Horiak dira Holandako trenak.

Ez dakit ze irratitan, ez dakit noren "dèjame ser mujer" abestia ari zen irratia piztu dugun unean.

XIX. gizaldiaren aurretik itsasoari jandako lurrak dira hauek; ezagun dute, hain baita laua lurralde dena; artifizial  taxua du, inolako berezko basorik gabe, ez da naturala, berezkoa; egina, gizonaren eskuak sortua baizik, fabrikatua, aurrez asmatu edo pentsatutakoa, trazaketa edo plangintza baten ondorioa. Nola egin ote zen lur-banaketa?.

Errepikakorra bihurtzen ari zaigu lurralde hau; hain bitxia zitzaigun paisaia hura;  begiak jarri zaizkigu jadanik lur laura.

Ordoki ezin lauagoa. Bizitasun eta kontrasterik gabeko paisaia, ia aspergarria, monotonoa, polita eta ezberdina zaigun arren; zapala, dena da berdina eta berdindua. Alemaniako lurraldeak bere lautadan edo lautasunean baditu muinotxoak, basoak, nolabaiteko aldatsak eta gainak, zer esanik ez Eslovakia edo Txekiako lurraldeak.  Hemen ez dago horrelakorik. Alemaniako eta beste herrietako lautadak biziagoak ziren, entretenigarriagoak bai gidariarentzat bai begiluze soilarentzat. Giza barnean edo gizarte baitan sartuz, bertakoekin harremanak izanik, giza mundua esploratuz, aztertuz, ezagutuzko bidaia bestelakoa litzateke seguraski, paisaia fisikoak ematen ez dizkigun kontrasteak izango genituzke, beste aberastasun bat. Baina erabat ihes egiten digu giza paisaiak. Ezinekoa zaigu bidaia mota hori gaurkoz eta guri.

Argi gorriak pizten zaizkigu bidean masta luzedun belaontziei bidea uzteko kanaletan.

Vlissingen. Flesinga omen gazteleraz. Turisterria da, baina ez turisterri merkea, agian ez dira oraindik kinkil-dendak kalera atera garaia ez delako. Kanpotar, jai edo lasaitasun giro lasai atsegina du, gaur bederen: ez da giro izanen jendetza dabilenean: gaur lasai dago, belgikarrak dira gehienbat bisitariak, gertu bai dute. Hotelak, jatetxeak, kafetegiak, mahaiteriak, jarlekuak plazatxo zein espaloietan, baina batez ere oinezkoen hiruzpalau kale kristalezko estaldurarekin, euria edo hotza sarria edo bertakoa delako; kale lasaiak italiar izozki gozoa patxadan xurgatzeko aproposak. Bada etxe pitxirik ere, itsasertzekoaz gain merezi du kale arteko ibiliak. Adreiluzkoak eta baxuak dira hiri ertzeko kaleetako etxeak, baina grazia gutikoak. Bizikletak umez eta poltsaz zamatuta doaz erosketatik edo eskolatikandraskoak. Bost dorre nabarmentzen dira, bakoitza mota erabat ezberdinekoa: udaletxeko modernoa bat, itsasotik gertu dagoen adreiluzko borobil dotorea ze betebehar betetzen zuen ez dakiguna beste bat, itsasertzeko pasealekuan berrikuntza lanetarako aldamioz bildutakoa hirugarrena presoen dorrea deitzen diotena, plater hegalaria dirudien Armategikoa,  eta, azkenik, elizakoa:  bost dorre, bost aro, bost molde. Portu handia du: etengabeko sartu-irtena da kabotaje zein ferry ontzi handiena. Adreiluzkoak dira nasako hormatzarrak: Armategiko almiranteari hegazti ipurbeltza jarri zaio buru gainean, hirietan estatuei uso zuriak bezala. Errota Armategian, turisten omenez, ibilian. Pasealeku aukerakoa hondartza eta portu ertzean, aurreko badia zabalari, badia ertzeko urrutiko itsasbazter horiari eta itsasoan joan datozen ferry eta garraio-ontziei begira. Dike zabal batek hesia jarriko bailio, itsasoa eta hondar hori fineko hondartza zabala: artifiziala dirudi, Donostiko Grosean, Canariasko las Teresitasen edo Benidorrekoan bezala ontziz ekarri eta barreiatutako harez sorturiko hondartza. Etxetzar moderno berriak pasealeku gainean, etxe gehiago jasotzen ari dira: antzinako etxetxo ilara gelditzen da oraindik ertz batean, etxetzarren jarraian: itoko dituzte hauek ere Donostiako Kontxan bezala: espekulazioa. S.Jakobo eliza: jadanik ohitu garen horietako gotiko handia: leiho gotikoak nabarmentzen zaizkio, neurriz kanpokoak, luzera-zabaleragatik: itxita hau ere!.

Zama-ontzi eta Ingalaterrarako ferry erraldoiak portura edo portutik joan-etorri etengabean badian; bestaldean itsasbazter luzea urruntasunean iluna, hondarraren marra horiak itsasertza marrazten duela. Holanda osoan bezala, hemen ere ez dute zebrabiderik gordetzen gidariek: oinezkoak arriskatu behar du kale erdira autoak geratuko badira.

Porrua egiten ikusi dugu neska bat kale erdian, lasai, naturaltasun osoz; ez da lehenengoa, gazte talde bat ere ikusi genuen nonbaiten patxada osoan porrugintzan: legezkoa dute nonbait!.

Omleiding deitzen da Holandan unmleitung alemaniarra edo euskarazko desbideratzea. Berrikuntza lanak direla-eta  Vlissingen-era sarreran aurkitu dugu bat, Migdelburg-en berriro, baita Veere-ra irteeran zein hiri barruan ere etxera bidean hiria zeharkatzerakoan: iragarrita dago ordezko bidea, baina, segurtasunik ezak, hizkuntzarik ez jakiteak, eta ustekabeak urduritasuna sortzen digu, hanka sartzeak berriz kilometroetako desbideraketa zein kale arteko ernegua dakartza.

Middelburg. Kanalek eta kaleek biribilean eta espiralean biltzen eta zeharkatzen dute hiria barraskilo oskolaren itxura emanez planoari. Uharteko hiri nagusia, jende asko dabil kaleetan eguerdiko eguzki beroan, gainezka egin gabe bizi-bizia dago erdigunea. Merkatari hiria, saletxe hiria: dendateria, biltegi, erostetxe eta abar ugari.

Markt, zabala, bertan Stadhuis udaletxea, harri zuriko gotiko zoragarria, paregabea, loratua, eguzkipean disdaitsu: begiratu eta begiratu egon gatzaio, begirik kendu gabe, ez du aspertzen; mila zehaztasun, fatxadako gizairudietatik hasi karilioiko iruditxo urrekolore bizietaraino: sartu nahi izan dugu muturra barruan ere baina ordaindutako gidaz soilik ikus daiteke barrutik. Alkabuzarien Egoitza: ederra da, ederrak ditu bai fatxada bai ostea.  Abdij: monasterioa izandako eraikuntza izugarri zabala, zabala bezain ederra, hiri barruan bertan, kalediak bilduta; adreiluaren festa edo erakusketa: dena dorre, dorretxo, tximinia eta leiho; apaindurarik gabekoa, ia biluzi soila, eraikuntza-sail  korapilotsua baina ederra, handia eta erosoa, zehaztasunak bai banan-banan zehatz, bai bere osotasunean ikustekoak;  herri oso bat, monasterio zenbaitek izan ohi duenez: klaustroa, barne plaza erraldoia, plazatxoak, gutxienez 10 dorre puntazorrotz barne plaza bueltan, harrizko dorre tantaia zeramikazko koroa koloretsua gandor duela, zeruraino luze; dorrea ezik ez du zehaztasun ikusgarririk, konplexutasuna eta erraldoitasuna lirateke  alde deigarrienak. Eliza protestantea: itxita!. Agora antzerako arkupea plaza batean: "hemen aurkitu zen Milosko Venus" dio harrian zizelatutako idazki batek; nik Milos irlan aurkitua zela uste nuen. Iparraldeko auzo bateko parke batean miniaturazko 200 etxe berregin dituzte; ez dakit zein uhartekoak diren: jende asko dabil; ez gatzaio joan. Kanal alboan, nola ez!, haize-errota.

Agerpen bat bezala izan da: atso handia, bertako jantziekin jantzita mandaturen batera: kofia zuria, orkatiletarainoko gona beltza, amantal grisaxka, lepoko ilun puntazorrotza bizkarrean, gonan sartuta gerrian bularpean.

Atzo Bergen bezala ezinduak daude beraien jagoleekin udaletxe sarrerako mailadi aurrean gurpil-aulkietan ezkonberriak noiz irtengo zain: Zahar  Egoitzaren  ostiraletako aiton-amonen ekintza entretenigarria da nonbait.

Ostirala, ezkontzak arratsalde erdian, eta zalgurdiak ezkonberri eta lagunen zain.

Eliza protestanteak: biluziak, baina arte erakusketaz beteak.

Turismo gunetan, izozki denda italiarrak.

Nire oharrek ez dioten arren, hemen aurkitu genuen tatuaje denda eta tegia: tatuaia aukera piloa, bezero pila zegoen zain.

Galduko nintzateke hainbat ipurdi eta bularrengatik, baina beraien zenbait jabeengatik ez.

Veere. Garai batean aberatsa, gaur egun turistei erakustekoa: aintzirak, errota, kanalak, padurak, altxatzen diren zubiak... hesi berdez eta adreilu hesiz inguratutako etxe bakartiak kale edo herri zabal berezia osatuz, kale eta kanal kontrako ibil-lekua dike berde gainean: huskeria bat, ezebetxoa, baina ze polita!!!. Herriko plaza, luzea da, berdegunea du erdian, umeak jolasean irudikatuzko eskultura politekin; bertan dago harrizko udaletxe ederra, 48 kanpaiko kariloiarekin. Etxe bikainak, batez ere 1570eko bat eta bere albokoa, pasealekuan Eskoziako merkatarien bi etxe eder; bada denda ederrik ere, tartean harrien aukera handiko bat. Harri beltzeko putzua, herrikoa omen, tenplete batez estalia. Harresiz inguraturiko elizatzarra: dorre handia, harrizko sostenguak eta adreiluzko estalgarriak aipatekoak.

Auzoko bilera bat zuten eliza alboko kalean bertan: talde polita biltzen ari zen.

Atzo Bergen bezala ezinduak daude beraien jagoleekin udaletxe sarrerako mailadi aurrean gurpil-aulkietan ezkonberriak noiz irtengo zain: Zahar Egoitzako ostiraletako aiton-amonen ekintza entretenigarria hemen ere.

Veeretik, 7 kilometrotara, luze eta lerden ageri da Migdelburg-go eliza-dorrea.

Parkinga ez da hain garestia batez ere Alemaniakoa gogoratuz.

El Pais-en irakurri dugunez, asteazkenean izan ziren hauteskundeak Holandan. Ikusi dugu zenbait propaganda, zenbait herritan mahaiak ere ikusi ditugu  propaganda eskainiz, baita kartelak ere hautagaien karetoekin, baina hauteskunde egunean ez genuen ezer apartekorik nabaritu ez Deventer-en ez Zutphen-en. Hauteskundeek ez dute inor inon liluratzen nonbait. Politikoen kontuek ez dute sortzen herri soilaren ez lilurarik ez interesik.

165 kilometro, onleiding-engatik ez balitz lasaiak.

Holandarrek ere ez dute oherako presarik ostegun gauez.