BIDAIAK 68: Holanda

GEDERLAN

Ez erraz baina jo dugu kanpinera. Heumen herritxoan kokatuta dago. Ernegatuta, baina lortu dugu etxatoia bere onean jartzea. Kanpina bera ondo zaindua, apaina, berdea, sail zabal ezberdinak zuhaitzez  banatu edo bilduak; ondo taxutu edo prestatuta aurrekoa bezala: hesiaren ertzean jartzen dira etxatoiak erdian berdegune zabala utziz. Ez dago beteta baina jende pila etorri da asteburua bertan egitera: lasai daude, kontu-kontari, jolasean edo egon hutsean. Zerbitzuguneak, argi aratzak.

Nolako arazoak izan dituen kanpineko harrerako emakumeak nire abizeneko "tx" ahoskatzen; gaztelerazko "ch" garbi ahoskatzen zuen baina ez zitzaion buruan sartzen tx-aren soinua, t eta x bereiztuz ahoskatu behar zituen, kosta hala kosta, eta nik besterik esan arren, x-a ahoskatzen zuen ch; ez dugu lortu berak ondo irakurtzerik eta nik behar bezala azaltzerik; entzutekoa izan dira ahoskatze ezberdinak, ikustekoak haren aurpegierak.

Euskaldunek larruzko abarkak asmatu zituzten oinetakotzat, larrua zuten eta. Nola ez txokoloak asmatu holandarrek hainbeste zur edukita?. Herriaren jitea, moldakuntza eta baliokidetza.

Heume-n, kanpineko herritxoan, harbidez eta bi alboko irtenekin behartzen dute kotxe  gidaria abiadura mantsotzera. Herri askok egiten du errepidea estutu eta oztopatzea sarreretan, bakoitzak bere zen, gustu eta imajinazioaren arabera, finago edo traketsago, bitarteko ezberdinak erabiliz.

Nekazal herriak dira inguruko herritxoak, gehiago dirudite txaletxoak landetxeak baino; behiak, ardiak eta zaldiak larrean; mutur motz, baxuto, eta ile trinkoz gizen,  txerritxoak dirudite lehen begiradan bildotsek. Bi txabola, korta edo tresneria gordeleku, ditu landetxeak, lastozko teilatua dute txabolok: iaz Ipar Alemanian ikusi genituen antzerakoak, baina hemen ez dago garirik teilatuok lstoz egiteko.

Hain animalia handiarentzat txikia iruditzen zaidan atoietan garraiatzen dute zaldia; agian estuak behar dute izan atoiok zaldiok mugi ez daitezen, agian ez dira hain estuak niri besterik iruditu arren.

Nijmegen. Nimega. Ezaguna. Alemaniakoa zelakoan bonbardatu zuten pilotu aliatuek hiria: bizitzak ezer inporta gabe, herriko ondareak ezer axola ez ziela; halako ganoraz eta errazkeriaz egiten zaio tiro eta bonba erasoa edozeri; ez ote zen izan nolabaiteko aliatuen mendekua auskalo alemaniarrekiko ze jokabiderengatik?; halakoxe bihotz nanokoak dira politikoak eta militarrak!. Ezer gutxi gelditzen zaio antzinako eraikuntzetatik; hiri berria ez dute jaso, Alemaniako hainbat herrik bezala, lehengo bere hura gordeaz; baina, halaz ere, gelditzen zaio eraiki eta erlikia bakarren bat.

Ugariak dira eraikuntza handiak, Europako hiri arrunten taxua hartu du. Badu sarreran auzo bat, ez dakit berria ala antzinakoa, bertako nortasuna bizi-bizi gorde duena: adreiluzko etxe kapritxokoak, adreilu gorria tarte eta leihoburu zuriarekin nahastuzkoak, adreiluz eginiko irudi geometrikoz dotoretuak.

Asko izanik bai garaje bai aparkalekuak, lepo daude denak, jendez gainezka baitaude gaur erdiguneko kaledi eta plaza ugariak, eserleku hutsik gabe kafetegi eta plazetako mahaiteria, itotzeraino jendez saltegi erraldoiak: Holandan ez dakit, Nimegan egun berezia dute gaur. Hemen dago inguruetako biztanleria osoa.

Holandaren ezaugarria den laranja koloreko zapiz eta puxikaz estalita eta apainduta dago hainbat kale eta plaza: abertzaleak holandarrok.

Kale musikari aunitz: umeak, gaztetxoak, nagusiak, Hegoamerikako  indioak, herriko talde zaletu hutsak… txerpolariak, titiriteroak, mimogileak, arlekinak... ibiltari ikusleen borondatearen truke kalea girotuz; mimo egiten zuen bikotea izan zaigu bitxiena: musika-kaxako irudiak zirudien, kaxok jo ohi duten musika zuten, eta irudiok ohi duten mugimendu etenak egiten zituzten, baina dirua botatzean soilik jartzen ziren jokoan; aurpegia pintatuta dute ume askok, zenbait neskak urre-koloreko koroa darama buruan. Saltzaile espontaneo asko espaloi, parke eta kale bazterretan, huskeriak, botatzeko bezalako gauzak, erabiliak, gastatuak, zaharrak, huskeria baten truke saltzen: kaxatxoa erosi dugu salneurri sinboliko baten truke, oraindik irin hondarra zuen barruan, garbitu gabea...: herriko ohituraren bat behar du izan salmenta edo azoka mota honek. Fanfarrea eta txarangak, musika jo ez ezik garagardoa ere bapo edaten duten jaka gorridun txaranga bat dabil kalerik kale doinu jeikiak joz, han hemenka geldituz, kafetegi aurreetan, jendea inguruan bilduz. Plaza batetan iparramerikar doinu eta taxua duen kontzertua entzun ahal da, aurretik beste kontzertu bat egon da bertan; beste plaza batean rock musika kontzertua ematen dute, ozen eta gogor dunbaka, erabat betetzen dute plaza, gazteek, garagardoa erruz edanez. Giro bizia dago kalean, musika hotsak biltzen du jendea. Arratsaldeko bostetatik aurrera hasi da kalea pixka bat argitzen, baina gaur ez dira 6etan kaleak hustuko Nimegan.

Grote Mart plaza, berton Waag edo balantza publikoa (Alemanian aurkitu genuen ohitura berriz ere) izandako eraikuntza ederra; ederrak dira ere fatxada puntazorrotzeko zenbait etxe, iruditxo eta burutxoz landutakoz apainduak. Pasagune ikusgarri baten bestaldeko plazatxoan etxe aukerako bat eta eliza: elizaren dorre berreraikiak merezi du begiak beregana jasotzea, sarrera gotikoari, berriz, irudi denak falta zaizkio bonbardaketaz gain lapurretak ere egon direla susmaraziz; handia, zuria, eta argia da eliza, ezer gutxi gelditu zaio barnean lehengotik aliatuen bonben ondoren: zurezko ganga du; pulpitua, berria, taila ikusgarria da, estalkia zaio deigarriena neurriz kanpokoa delako; organo eskergak kontzertua eskaini digu; triptiko bikain bat; hilauza beltzek estaltzen dute erabat zorua; Borboitar (hemen ere!) Katalinak hilobia du presbiterio erdian; bitxikeria gerta zaigun zera: protestantea izaki eliza, mahaiteria baten ostean kafe eta tea eskaintzen dute elizan, kapela handiko bi emakumek misioetarako dirua biltzen dute, eta paperak banatzen. Stadhuis, eraiki ederra, irudiz apaindua, zaharra. Valkhof, ibai gaineko parkea: bizi-bizi egon da jendez, batez ere umez, eta bere kasako titiritero eta saltzailez; parke honetan jaso zuen palazioa Karlomagnok, ondoren Bizargorrik, ondoren beste norbaitek edo elizak, bakoitzak aurrekoarena hondatuz; gaur egun Bizarzuriren elizako abside erromanikoaren hondakinak gelditzen dira, baita alde lauz egina arren ia borobil hutsa den kapera karolinjioa dorre oktogonalez gandortua.

Mosa ibaiaren ikuspegi zabalaren aukera eskaintzen du parkeak: korrontean dator, zamaontziak eta turista-ontziez bizirik; ez dirudi arrainen bizileku denik, kolore eskasa baitute urek. Ibai bazterreko nasan erruz dabil eta dago jendea; lineako ontzi luze handia bertaratu da, utzi ditu bidaiari bakar batzuk eta alde egin du, dotore, harro bezain mantso. Ibai ertzean lasterketarako prestakuntzetan ziharduten korrikalariek; itzuliak kontatzeko laukiak, hesiz estuturiko helmuga… itzuli askoko Maratoi edo Maratoi Erdiko lehiaketaren bat dagoela dirudi. Kariloia dute kale batean, kale erdian jarrita, zutabe baxu batetan.

Industria-gune berria du, berri-berria, pabiloi eraiki berrikoa, zaborreria eta zikinkeriarik gabe alboetan, urbanizatua; jarraian komertzio-gunea; biak parekoak txukuntasun atseginean.

Ez da hiri holandar petoa, aztarna holandarrak dituen hiri modernoa baizik; ikusi dugun hiritarra bera edozein lurralde edo herrialdekoa izan zitekeen, musika ere edonongoa zitekeen, saltegi diganteek izen edonongo izenak dituzte...: ukitu holandarra duen hiria. Baina holandartasuna ez dago soilik edo batez ere eraikuntzetan, jendearen portaera aztertu beharko nuke: agian kalean ikusi dugun eta aitatutako ohitura eta jokabide aunitz bai badira holandar kultura petokoak. Holandar petoa edo ez, oso arratsalde gustagarria pasa dugu, herri erabat atsegina gerta zaigu.

Jendetzak ez zuen elkarrekiko loturarik, inolako loturarik, bakoitza bere kasa zebilen. Jaialdi batean, ikastola egun batetan, EGIN egunean, manifa batean zerbaitek elkartzen du jendea, herriko jaietan ere ikusten da nolabaiteko lotura parranda  eta jaipasako grina besterik ez bada ere. Gaurko jende pilako bakoitza bakarra eta independentea zen, giza saldoko bakoitzaren interesa edo harremana bere taldetxora edo albokora mugatzen zen gehienez; gazteen rock jaialdiko plazan zegoen zerbaitek biltzen zituen giroa, musika eta garagardoa besterik ez bazen ere: bada zerbait.

Etorkin izugarri asko: azal beltzaranak, begi urratuak, ezpainlodiak, Hegoamerikar doinuko gaztelania... kanpotar asko etorri da hiri honetara bizimodua atera beharraren eraginez.

Keinuan, ahoskeran eta tonuan ulertzen diegu holandarroi zer esan nahi diguten: emergentziazko ulertze kodigoak funtzionatzen du.

Ezer gutxi jaten du eguerdian jendeak, plateraren ordez katilu bete zerbait, gozokiren bat kafesnearekin... eta kitto. Afaldu egiten dute nonbait: horregatik doaz hain goiz etxera.

Zer esanik ez berrikuntza lanik ez dela falta, ez errepidean ez kaleetan. Omleigding deitzen da alemaniar unleitung-a.

Bere nortasunaren ezaugarria erakutsi beharra dute holandarrek, zerbait ezaugarrirekin identifikatu beharra.

143 kilometro, Holandan goranzkoak.

Ilundu ondoren suen hotsak entzun ditugu kanpinetik.

Maiatzaren 1a. Ostirala. 6.a -  H:5.a

Mika izan dugu gaur goizeko bisitaria, ezohizko hegaztia orain arte kanpinetan. Txori hots ozena entzuten da, baina txoririk ez dugu ikusten, landetxe zelai basoetan nahiko jana dute batez ere eguraldi heze honekin.

Goiztiarrak dira holandarrak astebarruko lan egunetan, baina gustukoa zaie berandura arteko manta azpiko epela asteburu eta jaiegun goizetan.

Langileen eguna gaur, ia nonbaiten topo egiten dugun langile ospakizun edo manifaren batekin: gaurko egunez egin zien lotsagabeki "Casa del Pueblo"ko lehiotik Eibarko plazako langile abertzaleei "corte de mangas" deritzon keinu zatar iraingarria Enrique Mugika Ergozek: sen txarra du horrek euskaldunentzat eta jite horretako politikoak ditu PSOEk.