BIDAIAK 2000. ESLOVENIA

PREMURJE

Oso herrialde laburra da. “Mura ibaitik bestaldera" esan nahi du. Esloveniako Ipar-Eki muturrenean dagoen lurraldea. Betidanik egon da isolatua, 1924. urtera arte tren-zubia zen ibaia zeharkatzen zuen zubi bakarra. Lur laua gehienbat Iparrenean mendi-muinorik bada ere. Ez da alde onik ez duen okerrik: musika, eraikuntza eta folklorea bere antzinako hartan gorde dituen herrialdea omen. Gutxiengo diren gizatalde zenbait ere bizi omen da. Zikoina ere ugaria omen.

Razkrizie

Kroaziako mugetan gabiltza, baina Hungariakoa ere bertan dugu, hemendik hartuko dugu bertara astebete barru.

Mura ibaia zeharkatu dugu, zabala eta lasterra, ez dirudi sakona.

Aurrekoaren antzerako herrialdea da, egituraz zein itxuraz. Lur lauak probintzia honetakoak ere. Dena da galsoro. Ez da aldatu paisaia, denak jarraitzen du berdintsua: lautada, herriak, etxeak, etxaurreak, maiatzak, zuhaitzak, baita dakusagun herritarra ere. Zubiak egin zirenetik “europartu” egin dira, gizatartu  behintzat.

Dobrovnik.  Zikoinak iragartzen dituzte errepide ertzean herriko sarreran.

Herri bakoitzak bere berezitasuna iragartzen du errepidean herrira sarreran zurezko karteletan. Oinezko eta txirrinduentzako ibilbideak dira herri orotan eskaintzen dituzten aukerak.

Bogojina. Gidaliburuaren iritziz herri xarmantenetakoa: kale-zoru eta etxeen artean bada belar zinglada zabala, beste herriek ez dutena, baina horrek ez dio edertasun handirik gehitzen herriari.

Etxeko tresna hondatuak ateratzeko eguna da nonbait, errepide ertzean eta etxe alboetan hainbat tresna zahar dago norbaitek eramateko pilatuta. Herri barruan bertan dago habia bat zikoina bikotearekin, etxaurre bateko argindar tantai puntan: iragarkiak iragarki, ez da beste zikoinarik.

Filovci eta Tesanovci. Buztinezko ontziteria beltza iragartzen dute baina ez dago ez dendarik erosteko, ez erakusleihorik begiratzeko. Ez dute geratzeko ez aukerarik ezta erakargarritasunik ere, ez dago muturrik non sartu ontzi beltz bila edo usaintzera.

Austriako muga-mugetan gabiltza. 3 nazioak biltzen duten herrialdea da hau. Kroazia, Hungaria eta Austria.

Moravske Toplice. Hotel handi bat, berdegune zabala aurrean, aparkaleku oraindik zabalagoa eta jende nagusi pila. 72 graduko hozberoan ateratzen omen ura, epeldu beharrean aurkitzen direla diote erabili ahal izateko.

Austriako ukitua dute hainbat etxek.

Murska Sobota. Herrialdeko hiriburua. Handia ikusten da kanpotik, etxe handi asko ageri zaio, biltegi, saltoki, industria-gune, zerbitzugune... baina erakargarritasunik gabe. Elizak du halako estalki berdeko dorre luze deigarria. Gida liburuak dionez ez du ezer tentagarririk, beraz paso egiten diogu.

3 muga iragartzen dira bidegurutzeko letreroan: A-HR-H. Alpeak eta Austria bertan daude egon baina laino beltzek hits bihurtzen dute ikuspegia.

Mantso, poliki joatea tokatzen zaigu tarteka, une horietan belar moztu berriaren usaiak hartzen gaitu.

Ez dago, Dolenjskan  bezala, eliza handirik hilerrietan.

STAJERSKA

Hemen gara berriro, Mura ibaia alderantziz zeharkatu ondoren. Zikina dator ibaia.

Radenca.

Berotegi pila lautada osoa hartuz bere estalki argi berri itxurakoekin.

Sarria da Gurutziltzatua bide bazterretan, batez ere gaurko ibilbidean; Amabirjina du oin azpian; ama-semeak bakoitza bere aterpetxoarekin, busti ez daitezen den ala irudiok bustita hondatu ez daitezen ote: debozioa ala interesa dago aterpeen jokoan.

Txabolatxoak dituzte galsoroetan, zurezkoak, haga gainean eginak, aspaldikoak, denborak ilunduak,  uzta garaian txoriak uxatzeko segur aski.

Ikaragarrizko ekaitzak harrapatu gaitu, ber-bertan lehertzen zitzaigun trumoia, tximista pizten; ur-jasak ibai  bihurtu du errepidea, ikusmena itsutuz. Gasolindegian geratu gara, erregaia ere behar genuen eta: igeltseroa zebilen baldosa jartzen laguntzaileak guardasolez babesten zuelarik euritik.

152 kilometro, 3 mugen inguruan, herrialde txikienean.

Igerileku epela eta ur-zorrotada sakatzaileak ditugu eguneko masaje leungarri.

Bere bidearen laurdena eginda, gorantz behar du ilargiak hor goian, baina ezin diogu arrastorik atera laino azpitik. Atsegina ohi zaizkit ilgoratik aurrerako egunak; zerua garbitu zain egon beharko.

“Agirre zaharraren ...”. K. Izagirre:

*- “Mediku naziek ere bata zuria janzten zuten”. Ofizio ezberdinetako hainbestek janzten du bata zuria gaur egun!.

Maiatzaren 13a. Larunbata.  12.a – Esv:10.a

“Antologia”. Bandeira-Sarrio:

* Bizitza ez zitzaidan heltzen ez egunkari ez liburuetatik”: Hila izan ohi da horrela heltzen den bizitza. Antzerakoa dela denean bizitza erakusten digute bidaiek ere.

* “Han denak eternitate kutsua zuen”: Bidaia berriz, istant laburreko bizitza da.

Ahaztuxe bezala nituen orain arte Eslovenian ikusitakoak, herri orotik azaletik pasa bagina bezala. Baina mapa hartu eta berehala jabetu naiz ikusitako orotaz, oroitzapenak eta irudiak gogora ekarriz jabetzen naiz zein herri ederra den, ze paraje ederrez gozatu dugun.

Jarri dut jadanik bere onean autoko irratia, bere kode propioa sartuz.

Injineru abila da herria, pasabide estrategikoak zabaldu ditu hesian zerbitzugunera bide zuzenenetik zeharkatzeko.

Goizago atera gara gaur. Lainotsua dugu eguraldia, hozberoa berriz hotzerako bidean da.

Gizon adindua segan: segak badu ezberdintasunik, kirten erdiko heldulekua gako luze baten ertzean du, makurtu gabe, gerria behartu gabe belarra ebakitzeko asmatutako trikimailua. Gureetan kirtenean bertan dago heldulekua.

Erremolatxa  sailak.

Oso mantso gidatzen da Eslovenian, herritarra oso lasaia da, gaindu eziniko abiadura dute edo kontu handikoak dira berenez. Ez dabil arrapatakako ipurtarin errerik errepideetan.

Loka. Zikoina habia argindar tantai puntan.

Miklavz.  Lehenengoz ikusten dugu: ureztaketa automatikoa Drava ibaiaz baliatuz.

Italiar doinua du eslovenierak, irratia entzunez behintzat.

Austriako musika hartzen dugu irratian, muga gertu baitago, ia bertan.

Maribor. Esloveniako 2. hiririk handiena. Bisitara joan izana damutzen ez zaizun hiria, atsegina, erakargarria, goiz-pasa aukerakoa. Alde Berria,  Alde Zaharraren luzapena, etxe handiez osatua, ederra ikusten da, kaledi zabal txukuna du, gainera erortzen ez zaizuna. Badu saltoki erraldoia zaharraren albotxoan,  eskaini digu ere babespeko aparkalekua. Modernoa, txukuna, atsegina, erakargarria. Alde Zaharra aparta da, egituraz, osagaiz, giroz, larunbat goizez gutxienez: larunbat goizez etorri eta ibiltzeko hiria. Hainbat txosna dago mota guztietako salgaiak eskainiz, umeentzako ekintzak plazan, kale musikariak, jendez bor-bor hiri guztia. Plaza pila, plaza orok du bere zutabe, jauregi, eliza edo zerbait begiratzeko; tabernak ere pila dira, ardo herria izaki, milioika litro ardo darabiltzaten ardandegiak daude, bada 300 ardo mota ezberdin dastatzeko aukera eskaintzen duen ardo biltegia ibai ertzean. Ibaia du, nolabait hiriari lotuta; bere ertzean taberna pila, non giro bikaina sortuko den ordu egokietan. Hainbat eraikin azpimarragarri: antzokia, Unibertsitateko liburutegia, katedrala, Postetxea, ibai alboko dorrea, Sinagoga, hiriko sarrera, izurrite zutabea, Stara Trta ardandegia, Museo alboko etxe barrokoa, bertako harmailadi neoklasikoa... eta hainbat. Antzinako etxe polit pila, fatxada, ate, ate-estalki... Plazak,  aukerakoak, ugariak, atseginak: Grajski, Slomskov, Glauvni... nabarmenenak.  Elizak: Katedrala: triptiko aparta kapera batean, erliebe urre koloreko ederrak presbiterio zabalean, organo handia eta hara non pulpitu handiko ostetik berriro besoa, sotanaduna oraingoan, gurutze erraldoia erakutsiz. S. Frantzisko eliza: kofesategi izugarri handiak, bekatu larri-larriak barkatzen dira berton nonbait.

Eskolaume asko dabil hirian irakasleekin, ikasle koadrila handia sartu da antzokira sarrerak hartu ondoren emanaldiren batera eguerdi aldera.

Plaza nagusiko kale-kantoi batean santu-irudiaren ordez Bako izan daiteken gizairudia dago upel baten gainean eserita ardo edaten.

Lau tibetar lama sartu dira saltokian bere jantzi gorriekin, eta hara non hiritik alde egitean agertu zaizkigun zebrabidean laurak gandor hori harroak buruan, tilin kantaria joaz zaharrena, ehun bat jende zutela atzetik erreskada luzean ibai alderako bidean. Mendebaleko kultura ez ezik Sortaldekoa ere iritzi da hona, merkatu bila.

Eslovenian ere hiri handiek bere zerga ezartzen die ibilgailuei: ordu erdi egin dugu hiritik ateratzen kale-arte eta semaforoak medio.

KOROSKA

Esloveniako herrialde txikiena, Ipar-Iparrean, Austriako mugan, Alpeen babesean. Karintia esan nahi du, izen ezaguna guretzat historia eta latineko ikasketetatik. Zabala da berenez Karintia, Alpeen alde bietan hedatutako herria: Lehen Mundu-gerra ondoren aukera eman zitzaion esloveniar edo austriar izateko, bere etorkizuna Austriari lotzea erabaki zuen gehiengoak, 120 kilometroko mendikatetik bestaldera dagoen zatiak hain zuzen; 90 mila biztanle batu ziren Austriara; erreferendum berean, 400 mila italiarrek  eta 5 mila hungariarrek ere uko egin zioten esloveniar izateari, beraz biztanleriaren heren bat galdu zuen Esloveniak. Koroska da esloveniar izaten jarraitzea erabaki zuen Karintiako zatia.

Maribor bertan hasten dira mendiak, garaiak dira. Mendiartean, bailara batean doa errepidea, Drava  ibaia darama bere ondoan gidariak ia etenik gabe begi-bistan, zabal, indartsu; lur-kolorekoa dator gaur, agian atzoko ekaitzaren ondoren; noizbehinka burdinazko konportez eginiko presak, ibaia erabat kontrolatuz, argindarra sortzeko jarriak. Ibaiaren bestaldean, trenbidea. Alboko mendiak denak dira baso, izei ilun eta orriteri argiko basoak; hurritza da errepide alboko zuhaitza basoaren muga adieraziz lez: Euskal Herriko basoetan ere, gureetan behintzat, urkia ibili ohi zen mugarriaren ondoan basoen muga erakusteko, azal zurikoa izanik urrutitik ikusten baita non den. Basoak oso itxiak dira, trinkoak, zerratuak.

Herriek ez dute ezberdintasun handirik, ikusten dugun herritarraren jiteak ere ez. Ugariak dira herriok, noizbehinka etxebizitzarik gabeko tarte bakartiak egon badaude ere. Herri argiak dira, zenbaitzuk kolore bizi-biziz margotutako fatxadakoak, baina gris argiak eta/edo zuri kolorgetuak dira fatxada ugarienak, erakargarritasun handirik gabe. Bada etxe apartekorik ere. Noizbehinka etxe bakarti bat goietan, baso garbi gune batean, berdegune erdian, belartzaz inguratua. Herri orok du bere maiatza, bi maiatz dute zenbaitzuk, denak sendoak eta lerdenak, Esloveniako bandera jarri diote adar tortoaren gandor, makila bati lotura, zabal, zuhaitz gainean kulunkan; maiatz batek kolorezko zinta piloa du zintzilikatuta bai adarretan bai gerria bilduzko koroetan. Erregute edo errogatiben aldagai bat ote maiatza?.

Izan da fruta arbola sail zabal bat, mahastiak ere ikusi ditugu mendi magalean behera. Soro landu asko dago, garia eta batez ere artoa da ereindakoa; baratza ere ugari da,  parra makilek  erakusten digute leka asko jasotzen dela baratzetan. Bada lupulu sailik ere.

Zabalagoa da tarteka bailara, meharragoa hurrengo. Ez da belar-esekitokirik, ez lehortegirik, ez langa sailik. Behi taldetxo bat bazen larrean, baita asto bat ere, etzandakoa bera filosofatzeko jarrera erosoagoa zaiolako edo, agian nekatuegia zegoen gizajoa.

Zerbaiten erakustaldia zegon herri batean, jende ugaria dago belar-saila inguratuz, oholtza pikoak, langak, zubitxoak... txakurren trebezia frogatzeko ekitaldia dirudi.

Radlje ob Dravi.  Herri luzea, zabala, itxurosoa, txukuna. Lupulu-sail izugarria dute ibai kontrako lautada osoa betez.

%14ko aldatsa gorantz alde batetik, beste horrenbestekoa beherantz bestaldetik, herria tontorrean, tontorra zeharkatzen du  errepideak oinetik inguratu ordez.

Herriotan sarrera iragarkiak ez daude teilapeko langetan jarrita,  Eslovenia osoan ohizkoa den bezala.

Muta.  Bitxiak eta dotoreak ditu sarrerako herri-iragarkiak. % 18ko aldatsean gora eginez, tontorrean dago herriaren zati bat, hilerria ere bertan da: lepaka eraman behar bazituzten zerraldoak hilerrira anda eramaileak izanen ziren hilda heltzen zirenak. Behean dago herriaren beste zatia. Herri atsegina, errekatxo xarmantarekin. Beheko elizatxoa da herriko altxorra, txikitxo polit-polita, pospolina, erakargarria, borobila zurezko teilatu ilunarekin, aterpea buelta osoan ukitu berezia ezarriz.

“Kaxo” eta “agur” soilik egiten diogu herri askori, gidaliburuak erakargarri bezala aipatzen badu ere. Ezinekoa da denean geratzea.

Vucenica. Herrialdeko peto-petoa, berta-bertakoa, omen elizako ganga, baina itxita dago; kanpotik ere berezia da, ezberdina egiten dute sarrerako atearen aterpeak eta batez ere leiho ordez dituen lau zulo borobilek. Leiho eta azpiko pasabide deigarriek erakargarria egiten dute eliza-aurreko etxea. Zurezko teilatudun etxe bat ere bada goi batean, erabat hondatua tamalez.

Ezkontza: auto ilara izugarria izugarrizko tutu hotsez bildua.

Lupulu saila. Belar-langadia, teilaturik gabe.

Davogard.  Etxe peto-petoz osatua, erabat jatorra du antzinako zatia. Bi altxor ditu erakusgai: S.Vito eliza, erromanikoa, irmotasun itxura du dorre karratu sendoarekin. Bestea Gestapok atxilotuak torturatzeko erabili zuen gela herriko dorrean, terrorearen erakusketa-areto bihurtuta gaur egun. Brigada baten omenez jasotako monolitoa baso ertzean herritik kanpo: basootan gordetzen ziren eta bertatik erasotzen zien nonbait partisanoek alemanei.

Dorre bikoitza duen eliza lerdena, baso-buru tontorrean, dorre luzez harroxko.

Hiru herri elkar jarraiki, zuriak izan gabe dorre argiak dituztenak, gris argiak, zementu pintatuzkoak dirudite: ez ote gerratean hondatuak eta zementuz berreraikiak?.

Bigarren ezkontza-segizioa: auto ilara luzea globo pilaz dotoretuta.

Bi kirikino, triku, aurkitu ditugu tarte motzean, zapalduta, errepidean, bata bestearen ondoren, bikotea ote?. Orain arteko bakarrak Eslovenian.

Gutxika, banaka, baina askenez hasi dira belar-lehortegiak agertzen, baita belar-langak ere, aterperik gabekoak, baina.

Mendi tontor batean dager maiatza pinu artean, pinu ororen gainetik, auskalo zeren gainean jarrita horrela gailentzeko.

Slovenj Grader. Herrialdeko hiriburua, zabala eta txukuna, berdegune ugarirekin, patxadakoa eta lasaia dirudi, antzinako erdiguneak dirau, langekin kontrolatzen dute autoen sarrera. Gaur irekita daude langok. Herri handi bat da: kale nagusi zabala, autobidea erdian, aparkalekua alboetan, eta oinezkoentzako espaloia etxe aurreetan. Badu bere industria-gunea.

Ugariak gerta zaizkigu aurrerantzean lupulu sailak.

Izan da eliza-dorre bat, erabat zurezko xaflaz estalia, dorrea bera osoki zurezko teilatu: bitxia.

Mislinja. Zurezko xaflez estaliak ditu bere estalki kiribil pope dorreak.

Mendi-zulo batean sartu gara, zulo-zuloan doa errepidea errekatxoari berari bidea erabat janez, mendi-zintzurra bihurtzen da zulogunea tarteka. Bi errekatxoren bilgunean, etxe multzotxoa. Hala jarraituko dugu behera arte, lautada zabalera heldu arte. Kobazuloak diruditen haitzulo pila dago erreka kontrako haitzetan.

STAJERSA

Velenje. Etxe handi askoko herria. Industria-gunea du. Sky jauzietarako irrista-lekua ere badu, piko-pikoa, ia perpendikularrak dirudite handienek. Bada gaztelu edo jauregia ere tontor batean.

Elkarrekin doaz nonbait industria-gunea eta etxe tzarrak. Herri honetan ere. Izan zen aldi bat noiz txabola antzerako nolabaiteko sator-zuloak egiten zizkienak langileei. Gaur egun etxetzarrok dira beraien bizileku: merkeenak. Badirudi langileak ez duela etxebizitza egoki baterako eskubiderik. Industria-guneak berekin dakar langileriaren masifikazioa, erlategietan bezala pilatzea. Elkar pilatzeaz baliatuko balira sikiera  elkartu eta hasera emateko erreboltari.

Zabaltzen hasi da lurraldea, bailara politak agertzen dira orain, etxez josita magal berdeak. Eraikin ezberdinak tarteka: garaiak eta estuak, zementuzkoa dute behealdea, zurezkoa goialde dena.

Nahiko patxadakoak badira errepidean gidariak astegunez, barea baino motelagoak bihurtzen dira igandezaleok.

211 kilometro, Esloveniako herrialde txikinenetatik zehar.

Dottore janzten da arratsero alboko bikote alemaniarra, afaltzeko eta petankan jokatzeko.

Ez dit huts egin gaur ilargiak gaueko hitzorduan, zain neukan laurdenetik goranzko betebeharrean.

Oso zaila zaigu herrien izenak ahoskatzea, beraz zailago buruan gordetzea. Agian horregatik zaigu zailagoa ikusitako herri, lurralde eta xehetasunak gogoratzea, irudiak ez baitu hitzaren euskarririk, irudiek ez dute loturarik hitzekin.

Tipo bereziekin egiten dugu topo noizbehinka: erabat normalak ez direla diruditenak, aurpegiera esplika zailak, txaparrak, kolore-gorriak, arraroak, bereziak...

“Agirre zaharraren ...”. K. Izagirre:

* “Liburuetan bizi direnak ez dira gu (presoak) baino libreago. Liburuak oxtabenak bezalakoak dira, oxtabena txikiak”. Egia da harrapatu eta lotu egiten zaituela liburuak.

* “... badakizute zaharrok  ez ditugula gure kopetako zimurrak ikusi nahi izaten”. Bidaia orok ateratzen dit zimurren bat matrailera.

Maiatzaren 14a.Igandea. 13.a - Esv:11.º

Bandeira – Sarrio:

* Enara” poematxoa. Ez dugu enararik ez ikusi ez sumatu Eslovenian.

* “Bizitza pasatu baitut noraez noraezean”. Nora zehatzean pasatu dut beti bizitza, nire kezka da merezi izan ote duten nire nora ziurrok, noraez noraezkoa izanen ez ote zen hobe, bilatze lana aberatsagoa izanen ez ote zen, aberasgarriagoa.

Titoren oroitzapenik ez da inon ageri, bere garaiko estatua batzuk plazaren batean, maki edo partisano hildakoen oroitarriren bat, gerran hildakoen oroimenez monumentuak... besterik ez. Agintari berriek ala herriak berak baztertu ditu monumentuok?. Agintariek orientabide berriari lehengo oroitzapenaren oztopoa edo nostalgia kendu asmoz, herriak esperientzia txar bat gainditu asmoz?. Bizimodua bera Mendebalekoa da edo izan nahi du, batez ere herri handietan,. Noraezean ibili ziren Titoren garaian horrela ahazteko, ala gaur egun dabiltza noraezean Mendebaleko lilurak eraginda.

Lixiba eguna. Gure banderak zabal eguzkitan utzirik atera gara eguerdi aldera ibili motz bat egin asmoz.

Hegoalderantz ESTAJERSKA herrialdean bertan.

Bide txikietatik, herri-bideetatik, errepide handietatik urrun. Bailaraz bailara: mehar eta motzak dira bailara gehienak. Ez dago aldaketarik ikuskizunean, herriak zein bazterrak orain artekoen antzerakoak dira. Baina ez gara aspertzen berdetasunez, belarraren berdeaz, arto-sailaren berdeaz, mendi zein muino leunetako baso kaskoen berdeaz. Faisaia izan dugu egon lasaian errepidean, zikoina belartzan dakusagu bazkari bila. Arkazia sailak daude tarteka, zuri-zuri lorean, intxusa ere errimea.

Belar ebakitzen dabil nekazaria igandea arren, edo ebakitakoa batzen. Ez dago belar esekitokirik, ez langadirik, ez aterpedun lehortegirik. Ikusi ditugunak gureetako antzerako belar metak izan dira, baita herri batean meta txiki meharrak ere elkarren jarrai estuan piloa. Belar-sail txikiak dira, landetxe bakoitzak beretzako haina jasotzen du nonbait, eta ez du askorik behar, gureetan baserri bakoitzak bere zatia duen bezala; ez dager granja edo belar-gune zabalik.

Amantal urdina darabilte gizonezko nagusiek: bizikleta eskuan zihoan bati ikusi diogu, belar ebakiari begira zegoen bigarren batek ere bazeraman eta eskuarez belarra batzen ziharduen hirugarren batek ere jantzia zuen.

Errepide ona eta zabala zena pista edo burdi-bide bihurtu zaigu bat batean hiruzpalau kilometrotan.

Ez da jenderik ageri kalean, bakar batzuk soilik kafetegi aurreko mahaitxoetan. Errepidean ez dabil auto uholderik baina banaka ugari atera da arratsalde pasa: han-hemenka aurkitu ditugu igandezaleok  gu geu zerbaiten ikusminez geratu garen tokietan. Herritxo nano batean bazuten jaialdiren bat: koadrilatxoak ziharduen putzu antzerako baten inguruan, batzuk haga eskuetan zutelarik; ez gara ausartu gelditzen, errespetoz. Eliza-dorre zorrotzak, hemen ere deigarri.

Etxe bakoitzak du bere mahats parrapea alboan edo baratz inguruan; mendi maldetan ere eusgarria da mahatsondoa, bada mahasti sartu berririk: mahats-tokiak dira Kroazia inguruko lurrok. Kristoa,  herri inguruko kamino bazter orotan dago, batzuk erabat xelebre naifak dira, auskalo nork eta noiz tailatuak. Santutxurik berriz ia ez dago. Maiatza, herri bakoitzak du berea, bakar batzuk zinta zuriak dituzte zintzilikatua, batek baita txanpan botila parea ere.

Rogalec. Esloveniako zaharrenetarikoa omen; zati zaharra kaletxo estu bat da, bertako jiteko etxetxo txaparrez osatua, errepidea gaur egun,  lehen ere bidea seguruenik. Horrez gain etxe berri edo berritu asko ditu, etxaurre dotore zainduekin. Erakusketa zeru zabalean: antzinako etxeak, lastategiak, lanbide ezberdinen tresneria, putzua... nahiko ohizko gauzak hemen bertakoak arren. Sukaldeko suarekin etxe osoa nola berotu ohi zuten egin zaigu xehetasun deigarrienetarikoa: ahoa sukaldetik soilik badu ere sua zein laba alboko gela eta egongela barruraino luzatzen dira, beraz sukalde lanetan arituz gelak berotzen zituzten. Komuna ere bada, kanpoan kokatua, txabolatxo bat, zulodun taula da eserlekua, eta kakarentzat zulo sakona azpian. Bada kolore ezberdineko artaburuz eginiko gurutzea ere artaburuak lehortzeko fatxadako langadian.

Rogaska Slatina. Bainu-herria da, fabrika handi bat ere duen arren. Herri zabala, luzea, errepidearen inguruan bailara estu luzean. Hotel pila ditu, basoan ia ia denak, hotel klasikoak, hotel moderno berriak ere badira, ematen du nonbait urak. Betikoak parke eta abarrekin hotel inguruak, auto pila hotel inguruan, dendateria ere bai. Bezero asko dator hona.

“Partisanoen bidea”, pare bat hilerritan  behintzat irakurri dugu kale-izen hori inguru honetan, bietan basorantz zihoan kalea izan da; mugaz bestaldeko ia bertako kroaziarra zen Tito eta lurralde eta mendi hauetan egin zuen gerra alemaniarren aurka.

Harrobi erraldoia: bertara heldu arte ikusten ez den zulo batean dagoenez ez die minik egiten begiei.

Poljçanen. Maiatz erraldoi sendoa dute auzo bateko plaza erdi-erdian.

Hirugarren trikua autoak zapaldua.

Hasi dira eliza handia duten hilerriak, herri-barru bertako edo alboko tontorenean beti.

Makole. Oholezkoa du zorua herrirako zubiak.

Hurrengo herria soilik iragartzen dute, ez bertan zauden herria,  guti gorabehera doa gure ibilia.

Statenber. 170 biztanle omen, baina guk ez dugu ez herririk ez etxerik ikusi, tontorreko jauregia soilik, hondatuxea dago baina izugarria behar zuen izan: alde bakoitzak 70 metro inguruko patiotzarra du erdian, bere arkuteria, galeria... ez zen bertan beherakoa.

Muskerra, berde-berdea, gurutzatu zaigu errepidean, belartzatik belartzara, errepide galipoztatu lehorrean. Baina izan da bigarren bat galipot beroan hilik zegoena ere.

Majsper. Hasi samarra denez etxe garai asko du, gaur egungo etxe berri zatar gatzik gabekoak; arraroak dira, ezohizkoak, itxura zatarra dute. Agian biztanleok harro daude etxeotaz.

Ptujska Gora. “Ptuj mendiak” esan nahiko du herri izenak. Mendian dago, mendi ertzean, lautada gaineko muturrean,  ordoki osoa dager zabal-zabal-zabal, zapal-zapal-zapal, eliza bueltatik ikuskizun. Debozio biziko Amabirjina eta Santutegia daude tontorrenean, mailadi luze baten gorenean: fatxada ezberdina du, triangelu antzerakoa, triangeluaren goiko angelu zorrotzean dorre hexagonala, ezohizkoa erabat lurralde hauetan. Berezia barrutik ere: gotikoa egituraz, aldare pilaz, aldare ilunez, josita dago, badu santu-irudi handiz osaturiko triptikoa bat ere; erretaulak purgatorioa edo Garbitokia irudikatzen du, jende biluzi pila Amabirjinak bere mantupean hartzen dituela. Jendez lepo dago, erromesaldiren bat nonbait, herri-herriko jende xume apala holakoetan ohi denez, frantziskotar fraide gazte dozenerdiren bat kanpoan, eta barruan meza ematen beste dozena erdiren bat: debotek ozen, gogoz, gartsu abesten dute, duoa ere eginez. Auto pila kanpoan holakoetan ohi denez ere, aparkalekurik ezean bakoitzak ahal duen lekuan autoa utzita, santutegitik ahalik hurren, hori bai. Beheragoko tontortxoan datza hilerria bere elizarekin.

115 kilometro, lixiba lehortu bitarteko atseginak.

Ilargia izan dut gaur ere gauerdiko komunera osteran.

Maiatzaren 15a.   Astelehena.  14.a-Eslv:12.a

Bandeira - Sarrio:

* “Pasagardera noa – Vou-me emborra pra Paságarda”. Bidaiatzea da Pasagarda Etxarrin gaudenean, Etxarri da ostera gure Pasagarda bidaiatzen gaudenean.

* “Ze axola dio paisaiak, Gloriak, badiak, zeruertzak? / - kaleitxia da nik ikusten dudana” – “Que importa a paisagem, a Gloria, a baia, ai linha do horizonte? / - O que eu vejo e o beco”.  Pasagardan bertan ere presoak eta politikoen utzikeria da dakusagun “kaleitxia”.

Ohitu gara hitz guti batzuekin moldatzen kanpinean, zein gabiltzan bazterretan. Sakanan bagenbiltza lez gabiltza ibili ere, Euskal Herrian bezain lasai norabideak igartzea zailagoa bazaigu ere.

Azken bidaia gaurkoa Eslovenian. Kanpina dugun herrialdean barrena. Nostalgia sentipenak hartuta goaz. Bihozmin uzten gaitu herri berde hau uzteak, baina ez gara etorri inon egotera, bazterren ikusminak eraginda baizik. Herritxoetan sartzeko irrikak ziztatzen gaitu, baina herriok ez dute ezer berezirik gerarazteko, herritarrekin ezin dugu harreman ganorazkorik sendotu, eta ahal izanda ere zer esan behar diete pasoko txori batzuei?. Ez gara hemengoak, ikusi beharrekoak ikusi ditugu eta bagoaz.

Mahasti leku Kroazia inguruko lurraldea, “ardoaren ibilbidea” deitzen diote: hori izan da gaurko ia bide erdia. Podsreda-tik Brestanica-ra artekoa mendi goietatik izan da: bospasei traktore gorri ari ziren lanean belar-mendi berdean belar ebakitzen. Brestanica-tik Celje-rakoa berriz Sava ibai zabalaren albotik lehenengo, Savinja jarraituz gero: zirraragarria, bidaia aparta.

Herri-bideetatik egin dugu  gaurko ibiliaren lehen zatia, errepide nagusitik gero, autobide bizkorretik etxeratzekoa, azkenez. Bidaiak ez digu eskaini aldagairik baina izugarri atsegina gertatu zaigu, ez gara aspertzen, herri berde batetik bagatoz ere, herri berde honetan ia bi aste badaramagu ere: beregan bildu gaitu herri honen berdetasunak. Mendi-zulo estuetatik, errekatxoa lagun, bailara zabalagoetan nekazarien etxerako uztarako soilik lur landu  artean, edo lautada zabaletan arto-sail eta belardi industrializatuen artean.

Podsreda. Partisanoei oroitarria. Bada Titori omenez Naturgunea baina ezin izan dugu aurkitu. Aukerakoak dira partisanoentzat mendiok, erabat baso trinko, mendi-muinoa mendi-muinoaren ondoren, aproposa bai bertan gordetzeko bai bertatik erasotzeko. Inguru honetan zuen Titok bere guda eremua alemaniar nazien aurka.

Helduleku luzeko hainbat sega ikusi dugu gaur, segalariak ere pila, han eta hemen bazterrak garbitzen edo egunerako aziendarentzat belarra egiten. Lupulua ere hiruzpalau lekutan aurkitu dugu, sail zabaletan.

Biostrica ob Solti, Lasko, ... Beti da lantegi handiren bat herri handien inguruan.

Bainuetxeak, sarriak dira, bere zereginak beteaz irauten dute; autoek eta inguruak erakusten digute erruz dabilela bezeroa bainu-herriotatik, baita ere bainuetxea errentagarria dela oraindik: kultura arazoa datza azpian.

Sulfatatzen ari zen nekazari bat, lorategia dirudien etxaurreko fruta-arbola guztiak hain zuzen: kutsaduraren pipiak bai jo duela fruta oro.

Sarriak izan dira gaur ere Santokristoak, azal zuri-zurikoak begi  bizar  ile betile beltz-beltzekin, “kagalastimas” aurpegikoak, ezin gizajoago koitaduak: herriko arotzak tailatutakoak seguraski.

Sola hitzak  “kontuz” esan nahi zuela uste izan dugu, bide-gurutze eta antzerakoetan ikusten baitugu zoruan hizki zuri handiz idatzita. Gaur “auto sola”  autoa ikusi dugu, beraz “eskola” esan nahi du. Pozor da arriskua iragartzeko darabilten hitza.

Bada ikusi nahi genuen monasterio bat baina ez dugu inguruan iragarrita ikusi eta utzi egin  behar izan dugu bilaketa.

Gaurko maiatza batek zinta luze-luzeak zituen zintzilik.

Artaburuak langadietan zintzilikatuta,  artaburuak sarezko biltegietan: artalekua da lurralde hau. Tabako orria lehortzen ikusi dugu noizbehinka.

Hogeitaka kamioiz zamatua zihoan merkantzia tren bat, edukiontzi erraldoia bailitzan kamioi bakoitza, errepidetan dabiltzan kamioiak, beraiek ere autoz zamatuak doaz. Agian trenez eramaten dituzte norabait, trena erosoagoa delako, gero handik aurrera errepidez egiteko.

600 autoa, beno, fiatilo italiarra, oraindik ibilian.

Oso adeitsua, jatorra eta erabakigarria da bertako  herritarra zerbait galdetzera goazkionean.

Celje. Hiri handia, jendetsua batez ere. Oinezkoen kale sare zabala eta luzea du; orduagatik agian, jende pila zebilen bertan, lepo zegoen heldu gatzaionean, jende gaztez batez ere, agian ikastetxetik atera berriak zirelako: egon garen bi orduetan bizi-bizia egon da uneoro kalea. Kale zabal zabalekoa, patxadako hiria, ez du eraikuntza eta zerikusi harrigarri edo deigarririk, baina bai begiak nora zuzendu eta zertaz goza. Sarrerako bi ate, dorrea, antzokia, izurrite zutabea, erromatarren hondakinak, Erdi Aroko harresiak etxeen horma bilakatuak gaur egun, gaztelu txikia deritzona berrikuntza lanetan murgildua, museoak, elizak... Monasterioko elizan sartu gara: aterpedun hormaz inguratua kaledi barruan bertan: kapera dotorea, bataiarri modernoa, pulpitu oso landua, Ama Birjina bilduz arkua... aitatzekoak; aitatzekoa ere organoak bisitaldian eskaini digun organo emanaldia ere. Kaletik bertatik ikusgai dago gaztelua tontor batean: orain artekoen baino erabat ezberdina, Gaztelako gaztelua, harri argikoa, gotor-gune karratuduna. Dorre bikoitzeko eliza hegi batean eraikin bati lotua: horrek behar du izan gidaliburuak hiri inguruan aitatzen duen monasterioa: ez gatzaio joan. Babestua. Badu izozkia ere, hainbat gaztek hartzen du: grazia berezia du hiriak izozkia zurgatuz.

217 kilometro, Esloveniako azkenak.

Biharkoekin 3.524 kilometro orotara Eslovenian eginak.

Errimeak izan dira kanpai hotsak kanpin honetan ere, denekoa da kanpai hotsa Eslovenian. kanpai-hots ozena izan dugu hamabietan Celje-n ere. Tren-hotsa ere hemen izan dugu tarteka trenbidea urruti doan arren, isiltasunaren poderioz. Gaur arratsaldean traktore belar iraulkilearen motor-hotsak hautsi digu bakea.

Txuarrak lotsagabe inguratu izan zaizkigu infusioa hartu izan dugunean eguzkitan arratsaldez: janaririk ezaren gosea ala janari errazaren erosotasuna?.

Arratsero joan gara igerilekura, ur epeletan bildu eta giharrak urez igurztera. Gogoan izanen ditugu luzaro 36 graduko ura eta ur-turrusta indartsuak.

“Agirre zaharreren ...”. Koldo Izagirre:

* “Badakizu zakarkeria izaten dela askotan ahultasuna ezkutatzeko modua”.  Hainbeste zaunka elkarri, ahul behar dute egon politikoak eta kazetariak Euskal Herriaz ari direnean.

Eslovenia oroimenean

Berdetasuna: herri berdea,  baso ugariak, mendi-muino leunak, bailarak, lautada eta mendi-zulo berdeak.

Nekazari herria: belarra eta arto-sailak batez ere, baita galsoro eta baratzak ere. Arto-sailak eta galsoroak denean.

Belar lehortegiak: langadi-esegitokiak, txabolatzar-lehortegi-biltokiak-tresna gordelekuak: Esloveniako ezaugarria, herrialde orotan ugaritasun berdinez ageri ez badira ere. Gureetako 3 belar meta soilik ikusi dugu.

Oso behi guti larrean, bakan batzuk soilik, baina kortan egon behar dute, bestela zertarako hainbeste belar. Agian belarra ebaki eta batu ondoren botako dituzte behiok larrera.

Zaldi bakanak, norbaitek kapritxo bezala dituenak, etxe inguruan.

Laku zabal eta gardenak.

Mendi elurtuak oraindik Maiatzean.

Herrien egitura: etxe bakarrek, solteek, osatutako herriak, teila zapaleko teilatu pikeak, teila grisekoak herri txikietan. Herrien apaltasuna.

Herritarren adeitasuna zerbait galdetzean.

Nagusiak, adindunak soroetan lanean.

Nagusirik ez herriko plazetan eta kaleetan edo eliza aurretan.

Gustukoa du herriak taberna aurreko mahaitxoetan eseritako solasaldi luzea, herrietako kalean mahaitxoak jartzea kafetegi aurrean.

Arraza ezberdineko jendea: bosniar edo kroaziar antza hartzen diet zenbaitzuei, gureetara kirolari etorritakoena; baina ez diegu antzik ematen nor nongoa izan daiteken. Ezberdinak badira ere, berdinak agertzen dira bizimoduan.

Alemaniarra dabil kanpinetan, austriar batzuk eta holandar bakanak.

Lubljanako alde zahar lasaia, Mariborreko bizitasuna, Ptuj potxoloa, Celje herri-herria, itsasertz turista-gunea, Hratovlje-ko eliza pintatua, Kranj-ko herri giroa, Alpeetako bailara zoragarriak, Kroazia inguruko mahastiak.

Eliza-dorre puntazorrotzak, bakardadean, mendi tontorretan zein baso artean.

Santutxoak eta Kristoak herrietan, errepide bazterretan, egitura eta osagai ezberdinekoak, santu-irudi tailatu edo pintatutakoak, bakoitza bera.

Lantegi handiak tarteka, hiri handien inguruan batez ere.

Bainuetxeak oraindik osasuntsu.

Maiatza, herri bakoitzak berea.

Kobazuloak, bisitariak erakartzeko erabat gizarteratuak.

Autoteria: berria, ez da auto zaharrik. Renault-a nagusi.

Erregaia: garestiago.

Txakur guti, bai gizakiaren aurkako hankabikoak eta bakartien konpainiarako lau hankakoak. Baserrietan bada txakurrik, ate aurretan, gehienetan lotu gabe. Argazkia atera asmoz geratu nintzen batean hurreratu zitzaidan bat otzan, lagun etorri zitzaidan, ez zuen ez etsairik ez erasorik espero.

Elizkoitasuna: kanpai-hotsak goiz arratsetan, santutxoak, kristoak errepide eta bide bazterretan, meza entzuleen jarduna eta kantu-hots ozena.

Komunismoaren kontra sartu ziguten gezurra:  Eliza, santutxo eta Kristoak hor egon dira beti.

Garagardoa edateko girorik eza: edan edaten da baina gureetan lez, ez dago Txekiako edateko kultura. Ez dira pivozaleak. Ez dago pitxar handirik mahaietan. Baso-Edalontzi-ipurdipekorik ere ez dago.

Ez dugu zaborra bereiztuta, birziklatzeko, zakarrontzi berezirik, aurkitu inon, are gutxiago kanpinetan.

Azeri-buztana aurkitu dugu hemen ere.