- AUSTRIA. ESTIRIA. Pingau, Pischelsdorf, Graz, Rein, Cratwein, Stubing.

- HEGO-EKIA: Kalsof, Wildon, Bad Radkersburg, Cruisla, Sankt Ana.

- MENDEBAL-HEGOA: Mooskirchen, Deutschalanberg, Stainz.

- IPAR-EKIA: Weis, Stubenberg, Kaindorf, Pollau, Pollauberg, Masenberg mendia, Vorau, Birkelo, Dever, Birkfel, Mikeldof, Maria Trost.

- ALPEAK. Voitsgerg, Barnbacha, Piber, Koflach, Salla, Gaberl, Kleinlobhing, Grosslobhing, Sekau. 

- CARINTIA: Wolfsberg, Klagenfurt, Worther, Minimundus, S. Jacobo, Fakerber see lakua, Villach, Landskron, Osiacher see, Osiach.

- IPARRALDEA: Maria Saal, Zollfeld-Glan bailara, Arndorf, Rossendorf, Magdalens berg, S. Michel, S.Donat, St. Veit a. d. Glan, Burg Hochostervitz, Althofen, Strassburg, Gurk Monasterioa, Zweinitz, Altenmerkt, Weitennsfel, Kleitn St. Veit.

IPAR GOIENA: Friessach, St. Salbator, Grades, Flattnitz, Glodnitz, Deutsch-Griffen, Feldkirchen, Pyramidenkodl, Wiktring, Kottmannsdorf, St. Egyden, Maria Wortth.

Ekainaren 12a. Astelehena. 42.a-A:1.a

“Soneto hautatuak”. Shakespeare - J.Garzia: “Ezen deusez daukat mundu zabala”. “For nothing this wide universe I call”. Handi gertatzen zaigu guri mundu txiki hau.

Aldaketa eguna, kanpinez ez ezik nazioz ere.

Kanpineko harrerako emakumea ez zegoen ordain agiriko 8.820 dirutik azken 20 horiek barkatzeko, baina oso prest 180 eskupekoz hartzeko. Nabaria da gogoko dutela eskupekoa, soldata urriarekin bizi direla oraindik.

Austria dugu gaur helburu.

Zortziak eta laurdenetan  atera gara errepidera. Lainoz eman digu agurra ia 25 egunez eguzki galdan egosi gaituen Hungariak. Euri tanta zenbait ere izan dugu, naturak negar egingo balu lez gure aldegitean. Egun gozoak izan dira Hungariakoak, beroegiak arren.

Jai eguna dugu gaur, Baskoa Astelehena: mezetatik datoz herritarrak, jaiko jantzita.

Oso lasai ibili ohi dira errepidean bizikletariak, arduratu dadila beraiez autoa, ez dute ertzera zirkinik ere egiten: arrazoia dute, baina ez dakit jabetzen diren nolako arriskuan dabiltzan, hain lasai albora begira eta sigi-sagaka sarri. Herrietako bizikletariak hanka-zabal ibili ohi dira bizikleta gainean, tramankulu zaharretan gehienetan.

Dozenaka makal gizen-gizen bota dituzte muga aurretxoan: ze tristura sartzen duten ipurdi zuriok. Pinuak edo beste zenbait zuhaitz birlandatuko dute beste sail batean ikusi dugun bezala.

Azken begirada lautadari, laster ahaztuko dugu, Austriaz soilik arduraturik: argazki eta oroitzapenez baliatuz berrituko ditugu kasko barruan pilatutako irudiok, betirako iraungo duten oroitzapen eta irudi gutxiak geratuko zaizkigu geroago.

AUSTRIA

 Dirua aldatu nahi izan dugunean mugan, geroago herrietan banketxe bila hasi garenean, jabetu gara Austrian ere jaieguna dutela Basko Astelehena, eta jai dugula dirutik guk ere gaur. Beraz errepidetik joatea erabaki dugu, badaezpada, autobidea ordaindua izango den beldur, ez baitugu Austriako dirurik.

ESTIRIA

Erromatarren historiatik eta latina ikasten genuenetik hain ezaguna zaigun lurraldea. Lurralde honetan egin dugu gaurko Grazerainoko bidaia.

Eguraldi bikaina dugu berriro, beroa, aparta: bizipozago ekiten diozu aldi berri bati eguraldia ere aldeko duzunean.

Lautadan egin dugu lehen zatia, mendiarteko lau biratsuan edo mendian gora zein behera. Hungariakoen antza dute muga inguruko herriek; aldatuz joan dira ondoren etxeok: bakanak dira, hungariarren egitura antzerakoak, baina ez hain txikiak, argiagoak bai, biziago pintatuak, dottoreago zainduak.

Poltsa eskutik zintzilikatuta doaz Austrian ere emakume nagusiak mezatara: jai eguneko uniformearen nahitaezko zatia da poltsa.

Iragarrita dago abiadura-muga herrietan, irekita dute ingurabidea herri koskortuetan, errepidetik hurrago daude etxeak...

Nekazari herria, artoa eta garia dira hemen ere uzta nagusiak; belarra plastikozko fardeltzar borobiletan  bilduta daude belartzan bertan, noiz jasoko zain, presarik gabe, belarra berriro ere hazia baitute inguruan.

Harrizko Kristoak,  hauek ere Amabirjina dute oinetan, Hungariakoek bezala. Santutxo zenbait ere ageri da.

Maiatza:  pila, herri asko-askotan ikus daitezke maiatzok maiatza hila joanik den arren: gerrian gora kiribilduz doakie azala kenduz gauzatutako marra argia, eraztun zintzilikaria dute. Berde daude oraindik batzuk, beste batzuk erabat ihartuta.

Bidegurutzetan biribilguneak dira trafiko bideratzaile.

Izugarrizko triskantza da trikuena: auto asko dago, trikua ere bai nonbait, eta errepidean autoek soilik dute pasabidea.

Zalditegi handi bat izan zaigu deigarri, egurrezko hesiz banatutako larrain ugariz osatua.

Ejertzitoarekin egin dugu topo: gurutzatu egin dugu lehenengo errepidean, geroago ilaran jarritako autoteria izugarria zuen kuartel baten albotik pasatu gara.

Poliziek autoa zuten geldiarazita herri batean, gidaria, nola ez, gazte bat!.

Pingau. Magal ezberdinetan banatuak ditu etxeak, zuhaitz artean, dotore eta deigarri daude banan-banan eta bakar bakoitza, teilatu gorria deigarri zuhaitz artean.

Beste ukitu bat dute herriok, dotoretasun ukitua, irudi ezberdina erakusten dute; jostailuzkoak dirudite mendi eta herriak, izugarri atseginak: etxe barreiatuek betetzen dituzte maldetako garbiguneak; gorriak dira teilak gureetan lez, baina zapalak.

Loreak dira deigarriak, leihoetan zein etxaurretan; geranioa, edonongo lora ugaria: autobus geltokiak eurak ere geranioz dotoretuta daude, prepesioz. Geltokiak, zurezkoak dira, txukunak.

Nahiko garaiak iruditzen zaizkigu zenbait mendi.

Izeia da nagusi basoan, baina bada urki, lizar, hurritz eta bestelakorik ere. Intxusa sail zabala, Hungariako beste hura gogaraziz eta haiek haina harrituz, intsusa moskote zainduak baitira. Gereziondoak dituzte hemen ere etxaurrean: zenbait herritan gereziak jasotzen ari dira. Fruta-arbolak sail zabal-zabalak, mendi magaletan zein bailara ezberdin anitzetan, Italian ikusi genuen bezala plastikozko sare ilunez estaliak harriarengandik edo txorien erasotik babesteko. Artaburuak gordetzeko zur iluneko txabolatxoak han-hemenka, egur zaharrez beteta daude gaur egun ordea.

Nahiko hasia dago artoa, garia, berriz, ez dago hain heldua.

Zabalak dira errepideak, argi iragarrita, arrasto zuriz garbi berezituta errepide erdia zein bazterreko ertza; zorua berriz ez da batere leuna, triki-traka bizia daramagu tarteka.

Taldeka dabiltza motozaleak, abiada bizian, baita motor txikietan dabiltzan koadrilak ere.

Zikoina ikusi dugu gaur, hegada geldian, baso baten gainean, zelatan, hego-zabal.

Piperpotea ikusi dugu, lehenengoz hilabete eta erdian, hotel baten aurrean bandera pilo baten artean.

Pischelsdorf. Intsusa basoa.

Aspaldiko partez, bi ahuntz larrean. Belarra lehortzeko langak belartza batean, erabilia baino gehiago dirudi direla iraganeko oroigarria.

Ezustea eskaini digu Austriako lurralde honek: Uste genuen, tontorreria karstiko garaia izanen zela Iparraldekoa, mendiarteko bailara estuetan kokatuta legokeela  herriak. Baina ez da hala: mendiak ez dira inola ere garaiak, erabat baso dira, herriak malda pikean ordez magal lauetan kokatuak daude.

Bide pikea egin behar izan dugu beherantz, tarteko % 14koa, hirira jotzeko.

Graz. Bailara baten erdian kokatua; lautadan egonik, alboko mendi magaletan hedatua dago, dotore, maldetan behera barreiatuta ikusten zaizkio etxeak. Tranbia du, seinale ona.

Alderik alde, luzeran eta zeharka ibili dugu hiria, mila galdera eta beste mila itzuli eginaz, ibili urduria izan da zenbait unetan, kanpinik zegoenik ere ez baitzekiten; egoera estutzeko hertsia dago nahiko bideratuta genuen kanpina. Jabetu gara askenez kanpina ez dagoela hirian bertan, alboko herritxo batean baizik. Ez zaigu gozoa izan eguerdiko sapan auto artean kale arteko ibilia karabanareikin, nora jo ere ez genekiela. Baina aurkitu dugu gure kokagune berria.

Kanpina.  Zuhaitzak baditu izan, baina ez  Esloveniako eta Hungariakoen zuhaizti eta belartzarik. Zerbitzuguneak dira hemen ugariak, eta onak. Ez dago bungalow edo etxolarik, baina ezta etxatoi bueltako apainketa eta dottore  itxurarik ere, autoaz soilik arduratzen da hemen jendea. Ez dago garbigailurik hemen ere!!!. Jendez mukuru dago, alboan igerileku erraldoia du tentagarri belar-gune zabal-zabalez inguraturik, hesi batez banatuta, baina kanpineko bezeroentzat atetxoa du zabalik; milaka pertsona dago bertan, eguzkitan etzanda edo uretan, gureetan hondartzak egon ohi diren berdintsu.

Lortu ahal izan dugu esparrutxo bat gure etxatoiarentzat, ez da erraza izan. Ez gaude hain esparru txikian eta hain inguratuta egoten ohituak!.

Etxatoiko gauzak, trasteria dantzaria alegia, barreiatuta agertu zaizkigu bideko dantzaldiaren eraginez.

Abioi motor-hotsa entzuten dugu kanpin honetan, tren-hotsaren ordez.

Izugarrizko sapa. Asteburu luzearen ondoren joan dira bezero gehientsuenak, atoi eta estalpeak bertan utzita.

Auto handi berriez harro dagoen jendea iruditu zait kanpineko gure ingurukoa.

Nongoak ote galdezka hurreratu zaigu emakume bat; eman diogu mapa batez  Euskal Herriaren berri: buruari aska eginez joan zaigu, ze nazio demontre ote gogoratu nahiz edo: Kantauri itsasoa, Frantzia, Espainia... ezagutzen zituen, baina non ote Euskal Herri hori!.

Emakume batek bere aldetik gurera ekarri du txakurra kaka egin dezan, beraien inguruan nahi ez duena gure zonaldean utzi du: bere begirune urduriak garbi erakusten zuen  bazekiela joko “zikinean” ari zela.

“Euskal zibilizazioa”. Alfontso Martinez: “Euskal akitaniarrak heldu ziren honaino?”. Ditugun ikusgai aukerei eta ikusten ditugun gaiei hainbat galdera-zirrikitu irekitzen du liburua, bidaietarako ikuspegi berri bat. Baina artean aditua ez bazara aspergarriak bilakatzen zaizu, errepikagarriak, museo ikustaldiak.

Ekainaren 13a.    Asteazkena. 43.a-A:2.a. 

“Soneto hautatuak” Shakespeare – J- Garzia: “Labur dituk gure egunak; hala / miresten diagu hire men dena /gure eskuko bagenu bezala, / itsu jantzirik orainaz lehena”. – “ Our dates are brief, and therefore we admire / what thou dodt foist upon us that is old, / and rather make them brorn to our desire / than think that we before have heard them old”. Hala da bai!.

Teilatupeko aparkalekuak iragartzen dituzte kalean Grazen. Ez dut gogoan bat bera orain arteko bidaia egunetan.

Asteartea eta 13!!!. Kontuz beraz!.

1.- Boligrafo gorria bukatu zait

2.- Hirian ez dut boligrafo berririk erosi, erosketekin batera egin asmoz, baina saltokian ez dut boli gorririk aurkitu.

3..- Izugarri kosta zaigu hirian sartzea, erabat nahastu gara atzo erraza izanen zitzaigula uste izan genuen bidea.

4.- Erabat nahastu gara etxerakoan, atzoko azken bidaia zatia oso erraza izango zitzaigula uste genuenean.

5.- Ezin izan dugu aurkitu atzo ikusi genuen saltoki erraldoia erreza izango zitzaigula uste bagenuen ere.

6.- Ezin izan dugu kanpin gaiez hornituriko megadenda aurkitu, kanpinetik bertan dagoen arren eta espero bagenuen ere bertatik erraz bideratuko ginela.

7.- Aurkitu dugun saltokia txikia zen eta ezin izan dugu erosi behar genuen dena.

8.- Oinez joan gara telefonoz deitzera, baina etxola urruti zegoen; istant batengatik hartu digu aurrea mutiko batek, mutikoa luza-luzaro batean egon da hizketan eta azkenik telefonoak ez zuen onartzen txartelik, beraz txanpon nahiko ez, eta deitu gabe gelditu gara.

9.- Ez digu lanik egin nahi izan garbigailuak, arduradunarengana bigarrenez joan behar izan dugu luzaro batean agertu ez zaigulako, gero behar baino txanpon gehiago irentsi digu eta berandu arte ezin izan dugu goiz egin nahi genuen lixiba.

10.- Nire giltzurrun arazoak berean diraute goizean konponduta zirudien arren: goiz-goizetik hasita ur pila edan arren ez dut txizarik egin egun osoan.

10.- Ez dugu afaldu ahal izan berandura arte gure ohiturak urratuz.

Baina  hiri polit bat ezagutu ahal izan dugu, Espainiako egunkari bat ere erosi ahal izan dugu hilabete eta erdi ondoren, eta txoriek alaitu digute lehen orduak eta ilunabarra.

Graz.  Austriako bigarren hiria biztanlez. Zabal-zabala, kaleak ere zabalak, plazak ugari, erdigune zabala... ez da  kale estuko hiritxo murritza. Aberatsek ez zuten, ez dute, abandonatu, ez dute hondatzen utzi; etxebizitzak dira endekatu, iaz Portugalen eta Extremaduran ikusitakoak bezala, ez dira Iruñeko zaharrean Jarauta etab. bezala erabat hondatu nahiz kaleko zorua konpondu, ez dira okupa eta non sartu ez dutenen bizitoki bihurtu; pintatu berriaren itxura du, denda, bulego, saltoki eta gune ofizialen kokaleku bihurtuta.

Etorri eta bertan ibili: berau soilik ikustearren bertara etortzea agian ez du merezi, baina inguruan egon ezkero merezi du bisitak baita kaleetako ibili goxoak ere. Ez du sekulako eraikuntzarik, baina ugariak dira etxe apartak, kale orotan aurki daiteke eraikidura ederrik, zenbaitzuk gainera bikain-bikainak. Giro bizi-bizia du, erruz dabil jendea kalean, ugariak dira kale-musikariak, ugaria eta bikaina da dendateria ere: denak du dotoretasun punttua. Izozkia ere gozoa dute. Trafiko trinkoa dabil: autoa, tranbia, autobusa eta bizikletak erruz, nekatu egiten du; oinezkoak ez du arnasbiderik.

Aipatu beharrezkoak, Udaletxea, Parlamentu Zaharra, Mausoleoa, Burg, kariloi dorrea ... Ez dugu gaztelura jo: noizbehinka ikusten dugu bat eta kitto, gaurkoari ez zaio tokatu. Elizetan apartekorik ez: katedralean badira bitxikeriak, bolizko tailak, artelan ederrak ... hor daude “gure patroi haundia” pentsakor, eta Xabierkoa japoniarra bataiatzen.

Zebrabidea erabat gordetzen zaio oinezkoari hirian.

Kanpinaren kokaguneko herria (ez nuen izenik jaso eta mapan ez dut aurkitzen): Parrokia: pinturaz firi-firi koloreztatuta aldarea, pulpitua, santu-irudiak, dena da kolore ezberdin, pagoda baten itxuran: begientzako erabat atsegina. Patio izugarri zabalak, bizimolde ezberdineko etxegintzaren eredu. Plaza pila.

30 kilometro, hirirakoak gehi nahastuta ibili garen askoak.

3 lixibakada egin ditugu, gordeta geneuzkan arropa zikinekin.

Biltzen ari zen emakume nagusi taldetxoa igerileku aurrean; emakume batek gurutze handi bat zeukan eskuetan eta beraiekin zegoen gizonezko adinekoak bi bozgorailu  hagatxo bati lotuta. Jende asko dabilenez igeri lekuan, bazuten erlijio propagandaren bat bertan. Beranduxe genbiltzan ekimena zertan gauzatzen zen zain gelditzeko

Jende askok du azala eguzkitan erabat erreta, belztasun hori ondo-biziaren ezaugarria bailitzan.

“Euskal zibilizazioa”. Alfontso Martinez: Austrian gaur eta hemen gu geu gara Euskal Herria, baina egun guti barru bete-betean eginen dugu topo Euskal Herriarekin.

Ekainaren 14a. Asteazkena.  44.a-A:3.a

“Soneto hautatuak”. Shakespeare – J. Garzia. Ez diot ukatuko meriturik itzulpenari, baina poemok ez zaizkit barneratzen.

5 zakar-biltegi ezberdin daude kanpinean, zabor bilketa sailkatuz: bukatu zaigu poltsa berdinean zaborrak biltzea.

Hiriko labirinto-zoramenean sartu behar izan dugu, baina nahiko onik atera gara hiriaren bestaldean.

Erabat aldatu zaigu paisaia, erakargarria da benetan: sartu gara espero genituen bailara eta mendiarte estuetan; nahiko garaiak dira mendiak, maldak aldapatsu pikoak, izeidi ilunak mendi-magalak soilgunetan harkaitz argia erakutsiz. Artoa eta belarra soroetan, plastikozko fardel txikietan bilduta belarra. Herri txikiak: etxe bakanek osatzen dute herria, Hungariako edo Eslovakiakoak baino handiagoak zabaleraz zein altueraz, berrikiago edo pintura hobea erabiliz pintatuak. Bailarako sakonenean, errekatxoa.

Izugarri atsegina da ibilia. Halere ez dira bailara turistikoak, hemen ez daude turisten zain. Txukunak dira etxe-bueltak, baina ez daude zenbait esparrutan bezain zainduak, ikusi ahal da simaurra eta trastoteria nahiko utzia nekazal etxe inguruetan. Behiak erreka-zuloetako gerizan. Ez da Iparrak utzi zigun irudi idiliko hura, baina halaz ere inguru aparta da. Belar-meta txikiak ere egiten dituzte, makila estekatu bat belarrez gizentzen dute harro-harro, lurretik makilara trabeska egur eusleen gainean. Nekazal etxe bakoitzak du hemen ere bere txabolateria eta eraikuntza osagaiak, nortasun fitsik gabekoak ordea; tarteka bai ikus ahal da zurezko eraikin handi ederrik. Bada txalet ederrik, baita etxe-sail ederrik ere. Nolanahi esan beharra dugu Esloveniako herritxoek ez diotela lotsarik Austriako hauei.

Abeltzaintzara jarrita dagoela dirudi herrialde hau, ganadurik ikusi ez badugu ere, baina izan zen garai bat nekazaritza zena ogibidea, oraindik urteek belztutako txoriak uxatzeko txabolatxoek baitiraute, galsoroen aroa gogaraziz. Su-egur asko dago etxe inguruetan pilatuta, tolestatuta, baina aparteko graziarik gabe: Iparrean trokote tolestuok apaingarriak ere badira, hain txukun eta graziaz ze badirudi ikusteko, begiratzeko ere tolesten dituztela; hemen ez; hemengo egur pilook normalagoak dira, xumeagoak, eguneroko bizibeharrari lotuagoak. Maiatza, herri askotan aurkitu dugu gaurko ibilian ere, zinta zuriz apainduak asko, ihartuta ere ugari, baina baita orri berdedun sartu berririk ere.

Bailaratxoz bailaratxo goaz: iruditzen zaigu industrializatu aurretik Gipuzkoa zein Bizkaia antzerakoak izan behar zutela, Suitza deitzen zioten antzinako garai haietan Euskal Herriari. Etorri eta ibili, eta gozatu. Ezinezkoa da ibiliaren ederra deskribatzea. Gu oso gustura aurkitu gara. Ez da berez guk aukeratutako ibilia, beste ibilbide bat genuen asmoan, baina ez dugu jakin nahi genuen Monasteriora jotzen.

Labirintoa izan da ibiliaren bigarren zatia: mendirik mendi, basorik baso, nahasian pagoan duen izeidiz izeidi, herri-bidez herri-bide, hain gogoko ditugun mendiarte galduetan, malkarrez malkar, gora eta behera pikoan. Herriak txikiagoan dira, utziagoak nekazal etxeak, ez hain txukunak; eski pistak eta eski zaleentzako guneak ostera oso txukun prestatuak daude eta erakargarriki zainduak. Teilatuak, arbelezko ilunak. Dena belartza diren garbigune zabalak ditu mendi maldetako basoak, anfiteatro edo kono berde zabala bailitz  mendiartea: bertan arratstreak edo eskiatzaileen garraiorako kableteria ezberdinak, motzak, bakunak, beheraino irristatu eta gora jasotzeko, errepide inguruan denak. Ederra izanen da ingurua zuritan, baina baita berdetan ere.

Rein.  Monasterioa, sekulako handia, eraikuntza tzar pila harrizko hesi garai baten barruan barreiatuta; erdi-erdian zizter monjeen komentua: elizatik ageriko zaion klaustroa erabat garaia da, zapal austeroa izanik, oadrotzarrek estaliak ditu hormak; koadrook gotzain edo abaten erretratuak dirudite, gizakiotatik batzuk aurpegiera eta itxura bitxia dute, perilla, kokospeko, sudurpeko eta antzerako osagai xelebreekin. Gaur egun monasterioa ikastetxea da nonbait, ume eta gaztetxo pila ageri zen inguruan, etxe edo harresi barruan nahiz kanpoan.

Eliza monasterioko altxorra: antzerakoetara ohituta gauden arren, ahozabal utzi gaituzte hango pinturek, hango hegaletako balkoi ilara jarrai urre koloreko dotoreek, hango organo bueltako irudi pintatu eta aingerutxoek, hango santu-irudi erraldoi zuriek, edo presbiterioak; zurezko sare dotorearen ostean erabat ikusezin bihurtutako jauntxo edo burutxoek meza entzuteko, agian fraideak zein meza entzuleak begiztatzeko, balkoi erabat itxiak ditu albo bietan presbiterioak. Fatxada, barnealdeari tokatzen zaiona du, santu-irudi zein ohiko osagaiez gain organo baten tuteria diruditen irudiak erakutsiz, dena argia, dena bizia, dena deigarria.

Herritxo pila mendi magaletan, herri txiki-txikiak, etxe moltsotxoak besterik ez. Zabala da orain bailara, bailarako herriak koskortuagoak dira, industrializatuagoak, modernoago itxurakoak, gertu baitago hiri nagusia ere: baina bere betiko egitura galdu ez duten herritxoak dira.

Mailuki sail industriala, itzel zabala, baina eskuz ari dira mailukiak jasotzen. Inguru osoa biltzen du mailuki usainak, mailukia arnastuz egin dugu bide tarte bat.

Cratwein. Herri koskortua, etxe ederrez gorpuztua, bertako giroa erabat gordez.

Txabolak dirudite etxeok, Austriako gehienek, txabola dotoreak baina, Hungariako eta Esloveniakoek ordez pobreen etxetxo txukunak ziren. Hungariako zikoina, zerrategi edo aroztegi bateko metalezko tximiniaren gainean.

Mendi sail beldurgarriak jan dituzte harrobi izugarriek.

Stubing. Lortu dugu azkenik antzinako etxeen ageriko museoa aurkitzea. Ez zen harritzeko lehen ahaleginean biderik ez aurkitzea, dena baita berrikuntza-lana errepidean, ondorioz biderik ez dagoela dirudi. Etxerakoan jo dugu lehen orduan ikusi nahi genuen esparrura.

Museoa. Ibilaldi paregabea egiteko era paregabea. Mendi zuloan, gainbehera leunean, mendi-bidearen inguruan, izei artean, kokatuak  daude etxetxo eta eraikinok. Ibilbide atsegina, ikuskizun gozatsua. Betiko edo ohiko ikusgaiak dira, baina atseginak: etxeak, elizak, kanpandorreak, errotak, kortak, denda, eskolak, santutxoak, zerrategiak, erremintategiak, erremintak, etxeko osagaiak... herri eta etxe bateko osagai oro, han-hemendik ekarriak,  mila bitxikeria ikusmina asetzeko haina, ugariak eta politak. 80tik gora omen dira eraikinok. Ordaindu egin behar da sarrera, ez asko, merezi du.

Museoan bada gurdi trailerra, atzeko zatia birakaria zaiona. Artetako museoan da beste bat, berdintsua: elkarrekin zerikusirik gabeko bi asmatzaile ezberdin ala kultura migratzaile berdinaren ekimena?.

Urak eragindako errotako gurpiltzarrak ere bazuen bitxikeria bat, guretzat berria eta erabat ezberdina: gurpila ez dabil ur-txorrotadaren bultzadaz, gurpilari eragiten dion desorekaz baizik; gurpila ez da uniformeki edo etengabe biratzen, gelditu egiten da aurreko bultzadan hartutako abiada indargetzean, une horretan gurpilaren txorrota azpian suertatutako ontzia bete egiten da, gurpiltzarrak oreka galtzen du  eta pisuaren bultzadaz bira-bueltarako indarra hartzen; gurpilaren zulogune bakoitza ur-biltegitxoa bat da, txorrotak azpikoa betetzean desorekatzen da gurpila, abiada hartzen eta  tarteko ontzitxoen ura behean ohi denez husten.

Inguruan bada eliza eta santutegi interesgarririk bisitatzeko, Rein-en ikusi ditugu hainbaten argazkiak eta aipamenak, baina beroak, orduak, nekeak eta bihar ere ibiliari jarraitu nahiak etxera itzularazi gaitu.

Mur ibaiaren albotik doa tarteka errepidea orain.  Bide atsegina. Ibaia azala da baina bizia, lasterra, labaina, aspertu gabe begira egotekoa.

Labirintuagoa egin zaigu hiriko kale-artea, ez dakigu non, kontrabidera hartu dugulako. Baina heldu gara etxera, gehiegi ernegatu gabe heldu ere gainera.

93 kilometro, herri-bideetako bakardadean.

“Euskal zibilizazioa”. Alfontso Martinez. “Europa euskalduna da, jatorriz... Aitorpen horri esker bakarrik berpiztu dezakegu euskaldunok geure buruarenganako estimazioa eta Europak bere buruaren kontzientzia”.  Espainiara begira ez bizitzen ikasi behar dugu euskaldunok.