BIDAIAK 2000

E S L O V E N I A.

Sartu gara abentura nagusian. 10etan ginen mugan. Eguzki ederrarekin eman digu ongietorria Esloveniak. Italiako hogeitaka graduko hozberoa 17ra jaitsi da hemen. Polizia izan dugu kontrol lanetan. Arazorik gabe utzi digute, baina pasaporteak erakutsi ondoren, hauek ez baitira oraindik Europa, izatea eskatuta eduki arren.

Dirua aldatu dugu mugan bertan: tolar da bertako dirua, pezeta baino merkexeagoa une honetan.

PRIMORSKA

Lurralde honetako tarte mehar bat besterik ez dugu zeharkatu

NOSTRANJSKA

10ak eta erdietan ekin diogu hiribururakoari. Oso ona da autobia, dotoretasunik gabe, apaindura eta tarterik ez du ertzetan edo erdigunean, baina zoru ona du, horrek balio du batez ere errepidean. Europatik ikasia dute hauek ere bidesaria kobratzen, ez merke ere gainera, hasi dira europar izaten; baina ez dute austriar edo alemaniar izan nahi bide-sare kobrantza kontuetan, latinoak izaki, bide-lapurretan adituak. Eskuz ematen dituzte txartelak, eta diruz ordaindu behar da, oraindik ez dute txartel-emaile automatikorik edo plastikozko diruz ordaintzerik ezarri: lanpostuak gorde nahiak eraginda dela sinestea nahi dut, gureetan hain galdua dugun gizartearekiko errespetua oraindik gordetzen dutela. Berde, berde, berde, berde...a da dena. Dena da mendi, dena baso. Lorategi erraldoia bat da dena. Basoz inguratuta edo baso ertzetan daude herriak, herritxoak gehienak, teilateria gorria, gorri motel edo ilunekoa. Naturgune, parke edo lorategia dirudi lurralde osoak, konde baten jabetza, pelikuletako horietako bat, hain dago dena berde. Lurralde euritsua behar du izan honek.  Arte gaztea, tarteka izeiak, da nagusi; ez da izeidirik, izeiok solte bakan barreiatuta daude basoetan, izei ilunak, Aostan ikusi genituen jitekoak. Dena da mendia tarteka lurra lautzen bada ere, mendi-muino txikiko lautada. Gerta zaigu kare-harrizko menditzar bat, antena parabolikoak gandor dituela.

Etxe solte multzoak dira herriak, gureak baino beste era batera egituratutako herritxoak. Herri orok du bere elizatxoa, kanpandorre karratuz osatua, apala altueraz, baina teilatu pikokoa.

Eliza zuritxo harrizkoa herritxo baten gaintxoan, kanpandorre politarekin, alboan harri zuriko dorre zilindroa, ikuskizun bitxia bezain erakargarria osatuz, gaztelua bailitzan. Erabat bereiz du eliza herri batek, zuri-zuria gaintxoan. Kanpandorre luzeak dira esloveniar elizetakoak ere. Teilateri gorriunea besterik ez dira sarri herriok. Zapalak dira teilak, ez gureetako konkortuak; grisaxkak dira sarri teilok. Uralita ere oso erabilia da estaldura zereginetarako.

Jugoslavia zatitu ondorengo gerretan jabetua nintzen telebistan herrion egitura ezberdinez: garbia zen etxerik etxe borroka egin beharra herria hartzeko, lurrez inguratutako etxe solteek osatzen baitute herria.

Oholezko aterpeak dira deigarriak, oso deigarriak; etxe bakoitzak du berea; zutabe zein gaina, dena zurezkoa, aspaldikoak, ilunak, bakoitzak bere egitura eta itxura du, ezberdina, tresneria eta lanabes ororen gordelekuak dirudite.

Belar lehortegiak, deigarriagoak dira oraindik, bitxiak eta bereziak: langa-sail luzeak, lurrean tinkotutako hesoletan estekatutako lauzpabost haga ilara bata bestearen gainean, teilatutxo mehar batez estaliak. Tamainaz, altueraz, luzeraz ezberdina bakoitza, etxe inguruan edo zelai erdi-erdian. Oso bertakoa behar du izan.

Ez da ez industria gune ez lantegirik ageri, nekazal lurraldea da hau.

Postojna. zatarra ikusten da errepidetik, oso austeroa.  Etxe handiak ditu, asko, kolorgetuak, teilatu zurixka tristekoak; etxe pintatu berriak eurak ere motelak dira; bi dorretxoko eliza ikusten zaio. Ez da batere erakargarria. Etorriko gatzaio egun batean.

Kamioi asko dago gasolindegietan, geldi, auskalo zergatik, takometroaren mehatxua ote hemen ere?. Atzeko erdia atoia den kamioitzarrak, Eki Europan ohi zenez eta oraindik ere denez, Mendebaleko autogileek ohitura aldatsen duten arte; merkatu bila kamioiok europar egiten dituzten unean bertan. Izanen du praktikotasunen bat bi zatikakoak izatea kamioiok.

Kanpina. Hezero izena duen hiriburuko auzo batean kokatua. Hurreratu egoki hurreratu gatzaio, baina nahastuxea zuen bertaratzea. Neskato bat portatu zaigu jator:  nondikakoa galdetu diogu bidegurutze batean gidaliburua erakutsiz, “jarraitu niri” erantzun dit keinuz,  eta ate-atean jarri gaitu. Harrigarri adeitsua!.

Parke bat da kanpina, jauretxe baten ingurua bailitzan, edo izandakoa, zuhaitz ezberdin  sendoko berdegune zabala, urkiak, izeiak, haritzak... dira ikuspegi lasaigarria belatza gurian. Zaindua eta atsegina. Bezero guti gaudenez toki zoragarria da egon lasairako. Txori-kantua ozen, airea bilduz. Zozoez gain txikitako buztanikara ere izan dugu bisitari.

Badirudi badabilela etxatoiaren gurpiltxoa, nolabait bada ere: erraz kokatu dugu etxetxoa. Oraingoz moldatuko gara.

Ljubljana. Kanpinetik bertan. NOSTANJSKA, GORENJSKA, DOLENJSKA, hiru herrialdeon mugan. Hiri xumea. Hiri atsegina. Ibaiak erdibitzen du, ibai itxuraldatu, mugatu, hezi eta hesituak, dottore halere. Baditu eraikin ederrak baina ez ikusgarri horietakoak. Alde Zaharra: ibaiak banatutako zati batean, ukitu polit anitz du, xehetasun erakargarri asko, zerikusi apetagarria, bera da biziena eta erakargarriena turistontzat: antzinako erakusleiho zurezko ilunak, etxeen behe-barru zabalak, sarrera luzeak eta patioak, teilatu bitxiak, burdinazko ateak, Erdi Aroko etxeak, txoko atseginak eta zainduak, kalexka eta zirrikitu atsegin ugari; ibiltoki eztia da... badu bai zeri begiratu eta non gelditu. Bizi-bizia, toldopeko mahai ilara eta egonlekuak  kale nagusiko kale erdian, jendea zerbait hartuz hitz-aspertu lasaia eta alaian, eskaintza dotorea dendetan... Alde berria: ohizkoa, betiko etxetzarrekin, parke eta plaza ugari ditu, bertan dabil hiriko jende gehien, ohizko zereginetan.

Bada zubi hirukoitz bitxia, monumentu erraldoia bertan, jende gaztea eserita kontu-kontari lasaian bere oinetako mailadian. Merkatu plaza, ikaragarri zabala, bi plaza jarraikietan kokatua, arratsalde berandura arte zabalik: betiko jangaiak, baina baita zurezko eskulan tentagarriak ere. Magno Deo eliza, alboko aldarez josia, aldareok marmol zurixkako irudi barrokoz oparo. Ursulinen elizak, barrokoa omen baina ez dirudien arren ez du apartekotasunik aurreko zutabe erraldoiak eta fatxadako leihoetako sareak ezik. Frantziskotarren elizak freskoz erabat dotoretuta du ganga.

Jende gaztea nabari da hiriburuan eta denean. Xume, baina oso gaurko jantzita doa jendea. Ez da herri-jantoki merkerik, ezta taberna askorik ere. Ikusi dugu jubilatu taldea ere gidarekin.

Nahi duen tokitik zeharkatzen du kalea oinezkoak, zirkulazioa trinkoa den arren. Bada gidari presati, urduri eta pitojolerik ere. Tarte  motxa dute semaforoek. Ez dabil bizikleta askorik, baina gureetan baino gehiago bai.

213 kilometro, Esloveniako bihotzerainokoak.

 Zozoak dabilzkigu belartzan mokoka arratsalde beranduan afari bila. Txori-kanta ozenak biltzen du ilunkara. Ljubljanako argiek gorriz tindatu dituzte lainoak gauean.

“Euskal zibilizazioa”. Alfontso Martinez.

*  “Euskaldunok oharkabe pasatuko ginatekeen ... hizkuntzari esker izan ez balitz”. Horrela dela dakitelako, hizkuntza baztertuz suntsitu nahi gaituzte.

* “... euskaldunok daukagun historia bakarra gure etsaiek idatzitako historia izatea”. Baita  gaur egungo historia ere hein batetan.

Maiatzaren 5a.  Ostirala. 4.a – Esv:2.a

J. Iriberri:

* “denbora uhain gainetik labainka”. Zelako lasterrean gainera behin gure adinera ezkero.

* ”zatoz inontar honi laguntzera”. Atzerritar izango gara edonon bi hilabetez, inola ere ez inontar.

Txori-kanta sinfonia zoragarria, txori bakoitza instrumentu eta ahots ezberdin. Tren hotsa tarteka kontrapuntua eginez.

Ttantta beltz saltari biziak dira zozoak belaze berdean.

Geu gara atzerritar bakarrak kanpinean.

Bagoaz 10ak punttuan eguneroko bazterrak ikusizko ibilira.

Ljubljanak badu bere saltegi erraldoi-gunea hiriko irteeran.

Azken etxeak bukatzeaz bat dator basoa eta berdegunea, Mendebaleko hiri bazterretako desertu zikin tristerik gabe.

GORENJISKA.

Ipar eta Ipar-mendebaldean. Herrialde menditsuena,   Kranj du hiri nagusia.   

Bata bestearen ondoren datoz herriak, herri asko, nekazal herriak erabat, ez da ia industriarik. Etxe solteek osatzen dute herria, ez da etxe karratuzko kale artezik, ez luzerik ez motzik. Ilunak eta tristeak dira etxeok, austero itxurakoak, nahiz txalet dotorerik ere baden. Kolore guti eta moteleko etxeak, ez dute koloreen fantasiarik. Oso pikoak dira teilatuak, gakotxoak dituzte fatxada gainean elur multzoen irristadurak galarazteko. Teila denak dira zapalak, elurra labaindu dadin edo; ia lurreraino luzatzen da hainbat teilatu aterpe zabala sortuz etxe kontra; teila zuria da nagusi, uralitazko teila zapalak. Zaindu-zainduak etxaurreak, txukun-txukunak gehienetan, lorategia dute denek nahiz xumea, bada inguru ederreko etxerik ere: dirua, jabearen barne dotoretasuna ala osagai biak elkartuta?.

Herri orok du bere eliza, beti nabarmen baina zenbaitzuetan tontor gainean dotore eta gailen. Ortodoxo dorrea dute eliza denek, landuagoa batzuk, xumeagoa besteek, txapazko gorrixkak gehienenek, beltzak zenbaitzuk eta bakarren batek gris argia. Bada piramide jiteko  eliza-dorre puntazorrotzik ere, batez ere Austria mugetako bailara gorde zenbaitzuetan.

Kapera pila, santu mota guztiei eskainiak, tamaina eta itxura orotakoak, antzinakoak, berriak zein berriztatuak.

Ez da jubilaturik herrietan, plazan, geldi, eserita edo lagunarteko ibilian, kontu-kontari, Extremaduran eta Huelvan, baita Euskal Herrian ere, ikusi ohi izan dugun bezala. Ez dabil zaharrik, agian ez dago, seguruenik lanean ari dira, etxeko zereginetan.

Ez da eskalerik ageri, ezta mozkorrilorik ere kaleetan.

4 maiatza aurkitu ditugu, garaiak, zurituak Alemaniakoak bezala, Ljubno eta Nazarie inguruan lehenengo, Sempeter aldean gero. Adar berdeko koroa zintzilikatuta dute dilindan enborra bilduz, eta bandera gorria zabunka  gureetan ikurrina lez. Berdeak daude oraindik orriak, beraz jarri berriak dira maiatzok, Maiatzaren hasieran Sakanan lez. Austriaren eragina izan daiteke maiatzona, edo austriar biztanleria da bertakoa jatorriz, herri bien muga baita.

Kazolec deitzen dira atzo hain deigarria izan zitzaigun belar-esekitoki edo belar lehortegiak. Denean daude, langa pila zurezko zutabeetan kateatuta, zelaietan gehienetan, tamaina eta forma guztietakoak, handiak, txikiak, xumeak, oso landuak, erabat ederrak, zarpailak ere ugari, berrituak hainbat. Langa soilak dira batzuk, teilatu meharrekoak beste zenbaitzuk, txabolak dirudienak hainbat estaliak eta horma liratekeen langa-sailekin, hauen barrualdea tresna gordeleku ere izan daiteke. Zaldi uztarria dute askok sarrera gainean, Ljubno-ko  kazolec batek bi zaldi-buru zituen uztarri gainean. Badira adreiluzko lehortegiak, oso deigarriak hauek ere, leihoak halako adreiluzko zulogune bitxiak baitira, agian langetan lehortu ondoren sartutako belarra bere sasoian gordetzeko. Bada alde batera adreilu zarpeatua duena eta langadia bestera.

Ez dago hainbeste lur landurik, belarra da nagusi. Ugariak dira baratzak, etxe inguruan daude, txikiak. Ez da ia aziendarik agertzen larrean, ezta plastikozko fardeletan zein fardoetan bildutako belarrik ere. Agian belarra ebakitzeko dagoelako da. Ardi gutiko artalde bakarren bat soilik.

Parra asko dago baratzetan, leka asko hartzen da nonbait. Baina ez da ortuaririk erne edo hasi oraindik, landaretxo jaioberriak ikusten dira soilik, ezin ze ortu-gai mota diren jakin.

Jorraketa lanetan ari da jendea, aitzurrez, emakume adinduna da gehienbat baratzean ari dena.

Errepideak,  onak dira, estu samarrak aukeran; bazter xumeak, erretenik gabe, baina zainduak. Nabaria da errepide zabaltze ahalegina, batez ere Solçava inguruko bailara eta mendietara sarbidea erraztuz bisitariari,  bezeroak erakartzeko.

Argiak piztuta dabiltza autoak, abiadura egokian, kirtenkeriarik gabe: gidari zentzudunak.

Reca deitzen da eslovenieraz ibaia: zein da lehenago “reca” hau ala gure “erreka”, ala biak jaio dira iturburu berdinetik?.

Kamnik. Zabala, auzotan sakabanatuta lez, nahiko urruti daude auzook bata bestearengandik: auzoka egituratuta irudi, etxe multzo bat hemen, haratago bestea..., egituraketa ezberdina du. Izan, herri txikia da izan.

Erdigunea, bi kalek osatzen dute batez ere kale-sarea, gazteluaren alde bietan bakoitza. Kale txukun aratzak. Kale zabalak, lasaiak, patxadakoak. Behe solairuko etxeak gehienak, badiren arren lehen solairukoak ere; harrizko ate borobil asko, burdinazko kontraleiho beltzak tarteka; burdina landuko zintzilikarioz iragartzen du denda bakoitzak ze motako salgaiak dituen. Dendak, xumeak, txukun jarriak, antzinako erakusleihoa dute askok. Bada hainbat eraikin eder.

Gaztelua: harri argiko, kare-harrizko eraikuntza mozkotea besterik ez da gaur egun, ikuspegi zabala izanen du tontortxoan dagoelako, baina burdinazko atez itxita du gaur ingurura sarrera.

Elizak: zabalik daude. Anuntzio zein Frantziskotarrenak freskoz dotoretutako ganga dute, aulkiteria sendo landua, harrizko zutabe gainean korua, palioa eta hiru hagaz eraman beharrezko zutoial handiak aulkiteriko barrenaldean. Frantzizkotarrenak ba omen liburutegi aparta, Anuntziok berriz elizatik at du dorretzar karratu zabala eta garaia.

Taberna kanpoko mahaiterian dago goiz erdian jendea, kontu-kontari lasaian, zerbait hartuz.

Herri atsegina. Ez digu hutsik egin, ze herri mota aurkituko ote joan baigatzaio.

Ez da iragarkien eraso bortitzik bide-bazter edo herri inguruetan.

Woslvajen arrosa batean musu zabaleko andretzarra gidari, autoa bezain aurpegi arrosa berak ere.

Ingelesa edo alemanera darabilte kanpoko hizkuntza lez turismo txostenetan.

STAJERSKA

Esloveniako herrialde zabalena, Ekialdera kokatua: mendiak, ibarrak, mahastiak eta antzinako dorretxeak nabarmentzen zaizkio.

Mendiartean galdutako bailarak. Bailaraz bailara doa ibilia, dena baita mendiartea, zabalak batzuk meharrak besteak. Erreka eta ibaien auzo egin dugu  ibili osoa, ia egun osoan lez.  Ur garbiak eta lasterrak. Erreka batek presatxoak ditu tarte laburretik laburrera, erreka zabaldu eta puztuz, soinu hotsa ozenduz. Mendi garaiak alboetan, bi mila metrotik gorako menditzarrak, ia tontorreraino pago tantai, haritz edo izeiak, nahasian gehienetan, bakoitzak bere berdea bereziaz, berde sinfonia zelarik basoa.

Aldats pike eta luzea igo dugu, basoz-baso zeharkatu dugu mendia pista batetik, izeidi eta izeidiz bilduta. Azkonarra ere gurutzatu zaigu. Sarreran izenik ere jarri ez dieten baina mapan herri lez agertzen diren bi herritxo aurkitu ditugu mendi-mendiko bailaratxoan: dozena erdi etxe besterik ez da bakoitza. Intxaurrondo ugari zegoen herriotako batean.

Ezin izan dugu, beraz, Bistrika  bailara,  baso trinkogatik ikuspegi zabalez ikusi ahal izan, baina bai bertatik hainbat bailara zoragarri, bailara berdeak, erreka murmurio ozenean, etxetxoz zipriztinduak... idilikoak pasadan ikusteko.

Eraberritzen ari dira Luçetik gorako Solçava herri inguruko bailara, turismoari begira. Hainbat ikusgai deigarri izan dugu bertan: errota edo argindar-zentrala, horma zein teilatu osoki  zur eta oholez egina duen; horma nagusian santu-irudi pinturak zituen zurezko bigarren eraikuntza zaharra; kableetan zintzilikatutako zurezko zubi dantzari luze estua ur gardenezko errekasto gainean; lau aldetara santu-irudiak erakutsiz kaperatxo bitxia; elurra goietan, mendi zintzur estu luzea, harrizko pasabide edo aterpea meharrenean; urteen poderioz  kolorgetutako antzinako zurezko txabola bitxia; bigarren txabola bat bere ondoan, berri-berria, haitz punta-puntan eraikia, orratz puntan bezala bitxiki, erabat landu eta irudi tailatuz dotoretua... Zurezkoak dira zubiak. Ibilbide atsegina.

Stahovica.  Esloveniako Erdi Aroko freskorik ederrenak omen daude herriko elizan, baina poliziaren debeku eta elkar ulertezinaz aurrea egiterik ez genuenez ezin izan ditugu ikusi.

Bada mendi eta erreka ibilbide aukerak eskaintzen dituen bailara bat ere, turistentzat prestatua, baina ordaindu egin behar da bailarara sarrera: bailarako nekazarien ekimena dirudi.

Ljubno. Dena da zura eta zurezkoa herri honetan, zurezko eraikuntzak aitatzen ditu gidaliburuak: kontaezinak dira eraikin eta belar-lehortegiak, zubia zurezkoa da, zurez bukatzen da etxe-goialde asko. Eraikinen artean eraikuntza erraldoi bat nabarmendu zaigu, osoki zurezkoa, balkoi korritua alderik alde. Bada etxaurre apainik, baita etxe-inguru ikusgarririk ere.

Polizia izan dugu Austriako muga inguruan bukatzen den errepide ororen azken bidegurutzean, metrailetaz armaturik, ez dute aurrera egiten uzten. Hainbat errepide doa mendiotara, beraz hainbat polizia eta kontrol izan dugu: gelditu, pasaportea erakutsi...

Nazarje. Hara non Maiatza. Gaztelua aitatzen du gidaliburuak, baina gehiago da jauregi handi zabal karratu baxua, lau ertzetako bakoitzean txano konikoz estalitako dorretxo borobilek gotortua. Tontor garai batean kanpandorre bikoitzeko eliza zuhaitz artean, nora aterpe dotore batez estalitako mailadi luze pike batez igotzen den.

Amaierarik gabeko lupulu sailak Luçetik Sempeterrera arte, kontaezin ahala sail, ikaragarri zabala sail bakoitza, garagardo zale da esloveniarra edo esportatu egiten dute Austriara: haga tantaiak zut besoak bailira, soka-sarez elkarlotuta, milaka lokarri zintzilikario bertatik kiribiltzen delarik landarea. Jendetza ari da lanean bertan, lurra harrotuz baina batez ere lupulu landara lokarrian gora bideratzen.

Ez dugu mahasti bat bera ikusi: beti uste izan dut ez zela ardorik ez duen herririk, baina herrialde honetan ez da nonbait.

Su-egurra dute herri eta etxe orotan, prepesioz tolez-tolez pilatuta etxaurrean, baita zuhaizpeetan ere gerri bueltan.

Ez da herrietan autoen abiadura mugatuzko iragarkirik edo debekurik, ezta errepide ertzetan ere.

Autoko irratia hondatuta dugula jabetu gara, agian bateriarik gabe geratu ginen hartan programa ezabatu zitzaion. Kaseta ere ez dabil.  Dena mutu beraz. Ezbeharrez jositako bidaia dugu orain artekoa.

Irratirik jarri beharrik gabeko egunak dira hauek, ez baitugu piperrik ere ulertzen. Nolanahi gertatu beharrekoa gertatuko da eta itzultzean jakingo dugu zer gertatu den.

Geldo, motel, egin dugu etxera itzulera. Kamioi astunak, trafiko trinkoa, joan-etorri soileko errepidea... 5etan ginen etxean.

193 kilometro, erreka-zulo eta bailaratxoetan beraietako asko.

Txori-kantek lasaiagoa egiten dute parke honetako baretasuna.