BIDAIAK 01. BRETAINIA HANDIA

FRANTZIA: LANDAK, Poitiers, Orleans, Paris, PICARDIA. S. Kintin, Vallé de l´Aa, Calais.

Maiatzaren 2a.  Asteazkena.  1.a-F:1.a

7,30etan atera gara, etxea atoi daramagula, Bretainia Handira.

Behe-lainoa, ezin diegu azken agurrik egin azken begiradaz ez Urbasa, ez Andia, ez Aralar gainei. Oraindik piztuta ditu argiak Lizarragak, goiz-albako irudi misteriotsua eskainiz. S.Donatoren hormak izugarri handiak, labar erraldoi, labar ilun gotorrak dager.

Eguraldi bustia, berdeagoa eginez ingurua. Berdetasuna, izanen dugun Sakanerriko azken irudia, basoak eurak ere berdetu baitira.

Aralarko geruzak zein haitz tolesdura sarri bihurri edo kurboak, argiago eta miresgarriago nabarmentzen dituzte zuhaitz berde ilarek, forma,  marra eta irudiak bitxiagoak bilakatuz. Bi Aizpe zintzurretik harago Mailoak harkaitzek laino-maluta artean egiten digute kuku, Txindoki ostera erabat gordea geratzen zaigu: irudi paregabea Leitzarango balkonadatik dakusaguna, Bretainia Handian antzerakorik aurkituko ote elkarri galdearaziz. Ederragoak edo ez, beti da aberasgarria lurralde ezberdinen ezagupena; aldi bat herri-zulotik edo etxezulotik at, biziberritzeko hazia da. Behe-lainoak maindire zuri batez hartua dauka Tolosaldea, ohi den goitikako irudi erakargarria.

Txapelokerren konboitxoa Donostia aurrean: bi metrailadore handi kamioi banatan, Intxaurrondoko kuartela gotortu asmoz edo, ez baitiegu ukatuko beldurra izateko eskubidea.

Biriatuko muga. Frantziako poliziek soilik zaintzen dute, ez da gelditu beharrik, baina hainbat estugune eta bihurgune jarri dituzte, mantso joan beharra duzu, txabolateria eta egitura osoak darrai bertan. Mugak darrai zatitzaile eta banatzaile, Europa Batuan ere, Euskadik Nazio bakarrean batu nahi duelakoz; Ipar eta Hego Euskadirik ez balitz, desagertuta leudeke oztopook Italia, Austria, Alemania... artean bezala. Euskadi zatituak banatzen ditu oraindik Espainiako eta Frantziako Estatuak mugetako parafernaliez.

Baiona. Erakargarria dakusagu ibai inguruan, baina era berean, astuna, erraldoia, arrunta, bere etxe-bloke handien eraginez, zuriak diren arren.

Dax-en mututu zaigu Euskadi Irratia tirri-tarra hotsetan, emisore berri bat hartu dugu, ez du izenik bota, euskaraz ari da herri musikariei buruz.

Dax-en hondatu zaigu etxatoiaren gurpiltxoa, laugarrenez azken urteotan, tramankulu osoa jarri diogun arren berria: ez da lotura arazoa, pisuak esekidura erabat beheratzen duela baizik.

Landak. Basoan ez ezik errepidean ere ugaria da pinua, kamioetan tolestuta enborrak harat-honat.

Asperdura luzea da Landak-eko ibilia, pinu eta kamioi artean.

Eguzki ederraren epeltasunak bilduta ginen eguerdi aurretik Bordelen. Mahastiak bilakatu zaizkigu ikuskizun autobideko hesiek garbiguneren bat erakusten duenean. Errepideko gaintxoetatik ere ikus ahal ditugu mahastiak, muna eta zuhaitz arteko ibilbide edo pasagune itsua besterik ez baita autobidea, aspergarriagatik arriskutsuagoa. Mantso, geldo doa bidaia, berrikuntza lanen ondorioz.

Bidaia luzeetan behin ere ez daramazu buruan azken helmuga, epe laburragoak jartzen dizkiozu ibiliari, aldian aldikoak, helmuga bakoitzera heltzean hurrengoa, ibilbidea zure buruko eskeman zatikatuz, ibilbide osoa helburu partzial horietara mugatuz, mailakatze honek arindu eta erraztu egiten du psikologikoki bidaia, norberak jarritako tranpatxoak besterik ez dira. Baiona, Bordele, Poitier, Tours, Orleans, Paris eta lotara gunea, horiek dira guk jartzen ditugun tarte psikologikoak, erregaia hartzeko soilik geratzen bagara ere. Bide-sail bakoitzari 100 kilometrotik behera geratzen zaionean, helburu hurrena hurbil dugula iruditzen zaigu, heltzen garenean “bukatu da” esaten dugu eta helburu berriari ekiten.

Militar konboia. Militarren presentzia unibertsala. Ez dakit jainko ala sasijainko egin dugun armada, nonnahikoak badira, ikusezinak ez. Agian zenbait erabaki politikoei erreparatuz, bai. 

Lursail hori-horiak, bizi-biziak, eguzkitan bristago, horiek dira lurraldeak eskaintzen digun deigarritasun azpimarragarriena. Oso gune zabalak dira, lurralde berdean horiago: koltza-sailak direlakoan gaude.

Lurra izanik bizitzarako oinarri nagusia, industria bilakatu dugu ekonomiaren ardatz, nekazaritza bera ere industrializatuz; industrigunetan pilatu dugu biztanleria, nekazal guneak hustuz. Lehen mailako premiak bigarren mailara jaitsi ditugu, lagungarri behar ziren tresnak premiazko bihurtuz. “Homo faber” egin zuten nekazaria. Horregatik dabil galduta, lekuz kanpo. Hankaz gora dago gizartea. Atera egin dute gizakia bere inguru mendez mende berezkotik, ohizkotik,. Dirudunak eta politikoak dira eroso eta bere zukuan garagarrak irabazten ari diren gizaki bakarrak.

 Gaztela ez ezik, erabat laua da Nior-Poitiers ingurua, erabat laua, lurralde axala. Ez da ageri goranzko ezer, argindar tantairik ere. Ezta herririk ere. Lurrak,  berarekin errepideak, gorantz egiten duen unetan sakelako telefonoentzako antenak dira, mezu-bide moderno, goranzko orratz bakarrak.

Frantsesek ez dute oliba olioa goratzen, aipatzen edo famatzen, olio arinak dituzte gogoko, ekilore edo koltza olioa ere bai segurki. Ez baitute olibondorik. Gurina erabiltzen dute patatak frijitzeko, edo gantza zein txerri-koipea. Bakoitza daukanarekin moldatzen da, hori dela uste du onena. Gehien ekoizten duena  izan ohi baita merkeena ere herri bakoitzarentzat. Herri kultura.

Poitierstik gora hasi gara herritxoak ikusten; errepideak ez du hesi garairik, ez zuhaitz lerrorik. Eramangarriagoa egiten du horrek bidaia.  Herri txikitxoak dira, harrizko ilunak, teilatu pikokoak, Ipar Europako herrien antza dute. Etxe mota berdinak darrai Tours aldean; teila zapaleko teilatuak, ilunak edo arbelezko beltzak, txabolenak batez ere; bada uralitazko gris ilunik. Harrotuz doa lurra, gorantz leunetan, mendi-muino izena hartu ahal izateko baino apalago.

Militarren presentzia dugu berriro Tours inguruan, airean oraingoan: helikoptero parea, kolore kakiak salatzen dio  militartasuna; hirugarren militar konboia dugu gaur, txapelokerrena kontutan hartuz. Beraien mehatxupean gaudela erakusten digute militarrek, zaindaritza lanetarako daudela badiote ere. Armetan du indarra demokrazia “bakezaleak”, politiko demokratak dira armetan trebatuenak: armak egin edo erosi egiten dituzte lehenengo, armotan trebatu gero, ondoren ia norekin gerra egin asmatu, norekin gerra egin  bilatu edo etsai daiteken bat probokatu, armon baliagarritasuna frogatu azkenik. Eta azkenik armok saldu. Beti dagoelako kate horretan erosleren bat.

Orleans aurretxoan  argindar-zentral baten bi tximinia sendo erraldoi, egitura ezaguneko biribil gizenak biak, ke-gandor ikaragarriarekin. Nuklearra edo ez, ona ez den kutsadura dakarte inguruari. Argindar tantaiteria erraldoia banatzen da bertatik haizealde orotara, zilborreste erraldoia, gizakiak bizi behar badu etenezina diotena: beste argindar aukera garbi eta onuragarriak baztertuz, etekinen murriztasunean edo oparotasunean baitago gaur egun ze bitarteko edo baliabideei  bultzada eman edo baztertu.

Ia begiak mintzerainokoa da eguzkiak bete betean jotzen duen koltza sailen horitasuna.

Artaburuak gordetzeko burdina-harizko biltegi luze mehar garaiak ageri dira, iazko artaburu ilunez beteta darrai oraindik batek: agian ezin izan dute saldu edo erotu egin zitzaien hazienda..

Orleans. Ziztu bizian zeharkatu du zerua gure gain-gaintxoan gerra ehiza-hegazkinak, gezi puntazorrotza muturrean. Deigarria izan da ikuskizuna, ederra ere. Baina tramankulu hilgarria da, suntsitzailea, bai desegiten dituen bizitza eta ondasunengatik, bai zurrupatzen dituen aberastasunengatik ere.  Herriaren izerdiz eginak dira, herriaren ezina areagotzen dutenak. Beti gerrarako prest militarrak.

Zilueta dotoreak dira katedraleko bi dorreak, kanpai-horma diruditen biki ilunak, herriaren ezinak eta izerdiak eraikiak hauek ere. Milaka lagunen ogibidea, eraikitze urteetan.

Bitxikeria, haize-errota bat lautada erdi-erdian, bere lau beso biluziak zeru kontra orratzi erraldoiak irudi, gizarte honek ukatu dion abiaduraren zain lainoak noiz orraztuko.

Paris. Lau bide ditu errepideak norabide bakoitzean, kilometro asko hirira aurretik. Hiri erraldoiek erakarri haina bota egiten dute gizakia, barrukoek alde egiten diote patxada egarri, kanpokoa datorkio bizitasun bila. Kontaezinak dira sakelako telefonoen bideratze-tantaiak: bakardadea eten edo bete nahi du gizakiak, bakar batzuk sakelak berotuz. Negozio edo diru-iturri bilakatzen du beti gutxiengo batek gizakiaren edozein premia.

Mendixkatsua da Paris ingurua;  mendi-kasko oro, berriz, baso. Aspaldiko etxe, eliza... ukitu atsegin asko du errepidetik ikuspegiak.

Usai gozo sarkorrak biltzen du ingurua kilometrotan, otadi eta bestelako lora zuriko sastrakek ematen duten ezti usaia.

“Katedral gezia”, eskultura, xafla zuri distiratsuz eginiko arantza punta luzea, orratz luzeko torto distiratsua. “Katedral gotikoen gezia” esan behar luke, munduan bai baitago luzexka ez den katedral erromaniko harrigarririk. Edo “Paris eta inguruko katedral-gezia”.  Chartres ere hor ageri da errepideko norabide gezietan.

Etxez bete zaizkigu Paris sarrerako mendixkak, zementuzko zuhaitzez.

Parisek ez du askatu errepide-korapiloa. Izugarrizko sare nahasia eta trinkoa da bide-sarea, ez du akaburik bidegurutze eta autoteriak. Sare osoan “Buchon” iragarpen bakarra izan dugu panel elektronikoetan: kontsolamendu giza, aurrez gertatzen dute bidaiaria, non eta zenbat kilometrotako egonaldia eta ilara duzun zain iragarriz..

Arratsaldeko seietan ginen sarean harrapatuta, baina atera izan ahal dugu noizbait, ez gaitu irentsi, ez dugu umorerik galdu, ez dugu ernegatu, onik atera gara Parisko zoramenetik.

Eraikin moderno asko dago Paris bueltan: kristalezko eraikin distiratsu ugari, bristadan deigarriagoak forma ausartietan baino. Buruz beherako piramidea, ezberdinetako bakarrenetarikoa. “Asterisen parkea”: baso handi batean dago.

AHT Euskadin, AVE Espainian, TGV Frantzian: hainbat pasa dira errepidearen parez-pare doan trenbidean. Denok goaz ahal dugun bizkorren urrutira goazenean.

12 ordu eta erdi egin ditugu errepidean, 12 ordu gidatuz. Hori ere astakeria da, baina hala egin ohi dut bidaia luzeetan, ez dudalako nekerik nabaritzen, tolestu jarlekoan bolanteari helduta, hor irauten dut.

Bagenuen jan, hankak luzatu eta gorputza ohean lasaitzeko premia.

1.031 kilometro, gero eta etxetik urrutirago.

Zortziak jota gorde zaigu lautadako azken marran eguzkia, ez baitago lehenago bilduko duen mendirik; baina bederatziak eta erdietan bazen argia oraindik. Egun luzea. Europa osoko kamioi artean egin dugu lo; bazuen korta edo baserri inguruaren jitea, ze, behiz lepo zegoen kaioi bat, behiak tolestuta, baten burua bestearen atzealdearen kontra lekua irabazi asmoz, bakoitza albokoaren norabide ezberdinean, denak eten-gabeko marruan, izututa koitaduak, antz emanez urkamendira daramatzatela: horien odol gaiztotu hori jaten dugu haragi gorria jatean. Nola izango ba ona haragia.

Maiatzaren 3a.   Osteguna.  2.a-Ig:1.a

7etan atera gara, azken argiarekin oheratu ginen, lehenengoarekin jaiki. Behe-lainoak ditu harrapatuta Picardiako lur lauak. Erabat itsu dago dena, antasmak dirudite makalek.

S.Kintin. Le Somme bataila gogoratzen dute frantsesek, baina espainolek Frantziako erregea menperatu eta harrapatu zutenekoa erakutsi zigun Francok guri eskolan: bakoitzak bere garaipenak ditu gogoan.

Abiadura handian doa abiadura handiko trena, arratsaldez bezain sarri goizez ere.

Istripua:  kilometro bat aurretik murriztu dute bide batera errepidea. Segurtasun neurri biziak hartzen dituzte Frantzian errepidean.

Argelian eginiko tortura eta sarraskien kontuak hartzen ari dira Frantziako irratietan, liburu bat dela medio. Egunen batean Felipe, Aznar, Oreja eta borrero orori eskatuko zaio erantzukizuna. Frantziako jeneralari bezala 83 urte beteta dutenean bada ere.

Lur uhindua. Herriak eta etxeak lurrari itsatsiak, lurraren azal gogorra bailitzan: makalak eta eliza dorreak dira gorantz egiten duten bakarrak. Uhin-gain bakoitza baso-kaskoa da, erdiko lauguneak, berriz, lur landuak.

Valleé de l´Aa. Bizkaian EA dugu. Izen ezin laburragokoak. Bada O Amabirjina Madrilen, oraindik izen motxagoa. Gaztelaniazko txiste batek dio badela motxagoa bat: Casio, motxago bat: Nicasio.

Teilatu gorri-gorriak berdeguneari pega-pega eginda. Etxe baxu, luzexka, estuak, Iparrekoen jitekoak.

Bi eliza-dorre, bitxiak biak, azaltzen dira portuko eraikinen ostetik: erabat bitxiak ikusten dira kameraren objektiboaz bertaratuta: Calais herrikoak nonbait.

Calais portua: Muntaia ikaragarria: moila, zubi, aparkaleku, bulego... itsasoa da ikusi ere ezin daitekeena ontzira igo arte.

Ontziaren barrenak irentsi gaitu ehunka pertsona, auto, kamioi, etxatoi... munstroa bailitzan, bestaldera eramango gaitu, bertan oka eginen.

Ferry bateko ohizko ibilia, eta barne giroa. Gogoko ditut ferriko bidaiak, baino ez dut askorik gozatu, haize hotz eta zakarrak erabat deserosoa egiten zuen kanpoan egotea, lausotuak zeuden kristalak, lainoak ere lausotu egiten du itsas ingurua. Calais-ko itsasertzaren aurrez-aurre egin dugun arren joanalditxoa, ez du izan erakargarritasunik. Geroago, nahiko astindua dago ura itsasartean, zanbuluka egiten du tarteka ontzitzarrak. Ez da ontzi askorik kanalean, izan da bat edukiontziz erraldoiki zamatua, ontzia bera  haina zen gaineko karga; beste bat, aldiz, ez zen ia uretatik azaleratzen hain zama astunez zanpatua nonbait, bazen ontzitxo nanoa ere auskalo ze zereginetan. Gure bide bera eginez gurutzatu zaizkigu bidaiari-ontzi batzuk. Ez dut izan ikuskizun askoz gehiago.

Kamioi gidariak, hiru autobuseko ikasleak, turista ez den jende arrunta, turista itxurako bakarren batzuk... gara bidaiari. Kafetegiak, txanpon-makinak, dendak... ahal dugun bezala ematen dugu denbora. Zenbaitzuk lo egiten dute ertz bakartietako besaulki luzeetan.