Veleia, matxista
“Eliseo Gil arkeologoari elkarrizketa egin diote Veleiako eskandaluaz. Ez du kasu zehatzen gainean erantzun nahi, salbu eta15. mendeko esaldi latino batez, zeharka: "nork demostratu lehen aipua 15. mendekoa dela?" Bere defentsa nagusia da bera arkeologoa denez, piezen jatorri arkeologikoaz erantzun dezakeela, baina epigrafista ez denez, ezin du erantzun idazkunez. (...) Kasu bakarrean erantzuten dio zertxobait, Homo proponit, sed Deus disponit agertzen dela-eta idazkunetan. 15. mendeko fraide baten liburuko esaldia omen da”. Sustatu 08-11-22.
Patxadarako betarik ez euskal munduak azken astean. “Edan, ian, lo” gure III. mendeko arbaso euskaldunen bizitzaz disfrutatzeko grinaz hitz egiten ziguten berbok, duela bi urte Iruña-Veleia erromatarren aztarnategi aberatsean topatutakoak, faltsuak direla iragarri zuen joan zen astean horiek ikertzeko Arabako Aldundiak eratu zuen batzorde zientifikoak. Hasieratik aho batzuk barreiatutako susmoa ofizial bilakatu zen, eta “zehaztasun falta”, “manipulazioa”, “disparateak” moduko berbak erabili dira lehen aurkikuntza “paregabetzat” jotzen zena izendatzeko.
Botatzen ari zuenari aurre egiten saiatuz, segituan atera zen Eliseo Gil, aztarnategiko indusketen zuzendaria, esanez idazkunak benetakoak direla, eta adituen txostenean agertutakoak iritzi hutsak direla, ez froga zientifikoak.
Jende askoren arreta piztuta, asko eta asko ziren froga txikiena emanda Gil-en hitzetan sinisteko gertu zeudenak. Gil-ek erakutsitakoen artean ostera, froga gutxi, erantzun gutxiago, eta horietatik, zehaztasunak ia bat ere. Erantzuten dituen galdera gutxi horien artean “Homo proponit, sed Deus disponit” esaldiaren aurkikuntzaren ingurukoa dela. Gotzon Garatek “Gizona dabil eta Jaunak darabil” moduan itzulitako hau, ez ei dago demostratzerik XV. mendeko atsotitza denik, Gil-en hitzetan. Hala ere, Sustatu-n irakurri dudanez, esaldia Thomas Kempis frailearena da, XV. mende hasierakoa.
Galderak dira orain nork eta zertarako egin dituen faltsuketok. Eta Gil-entzako edo erantzunak eduki dezaken edozeinentzako, arriskutsua izan daiteke “Homo proponit, sed Deus disponit” esaldiari bakarrik ematea erantzuna. Zeren hurrengo etor dakioken salaketa matxismoarena izan daiteke, Durangoko Liburu Azokaren kartelari gutxiagogaitik gertatu zaion moduan. Eta orduan eztabaida ez litzateke izango den ala ez den, baizik eta den ala izan behar duen, eta orduan gauzak nahastuko lirateke, eta gertatuko litzateke ez jakitea gizarteari interesatzen zaion eztabaida interesgarri batean ala zirku-ikuskizun batean gauden.