Andereño ala andere
“Sareinak. Feminismo literarioak” blogak hiru urte bete ditu (…).- Euskal literatura teoria feministaren bidez sortu, kritikatu, irakatsi eta hedatu nahi dute. Euskarazko literaturan “zulo handiak” daudela ohartarazi zuten, baita zulo horietatik emakumeen liburuak amiltzen diela ere (…). Euskararen unibertsoa, feminismoa eta literatura uztartu dituzte; hiru bide horien arteko bidegurutzean lan egin dute hiru urte hauetan”. Berria, 20-2-20.
Inguruan begiratuz gero, gaur egunean teoria feministaz berba egitea agian gehiegitxo irudituko zaio herritar arruntari. Ez dituzte, bada, gizon eta emakumeek aukera berberak idazten hasterakoan? Matxismoa baztertuta, gaur egungo idazleek ez al dituzte emakume eta gizonak berdin agertzen euren idazkietan? Alegia, ze premia dago garai honetan teoria feministaz hitz egiteko?
Halaxe pentsatzeko burutazioa inoiz izan baduzu, adi azken hamabost egunetan bi gizon idazle modernori irakurritakoari: “andereño” hitza emakumea izendatzeko. Ez irakaslea aipatzeko, emakumearen titulo moduan baizik.
Lehena, Zuzeu.com interneteko albistari horizontaleko berri batean, emakume batek bidalitako eskutitz bati buruz: “Ez dugu uste pertsonalki ezagutzen dugunik Ibar andere edo andereñoa, baina segur ez dela halako gauza bat sinesteko bezain inuxentea”. Bigarrena, Berriako zutabe batean, kazetari baten lana kritikatzen: “Tolosako inauterietako espirituarekin bat egin du editore andereñoak”.
Hauta lanerako Euskal Hiztegiaren arabera, “andereño” emakume ezkongabea da. Batez ere titulu gisa erabiltzen da, deituraren ondoren. “Andereño” hitzak euskaraz ezkondubariko emakumea adierazten du. Garai batean emakumeak sailkatzeko modua hori baitzen, ezkonduta zeudenak eta ez zeudenak, horrek eskubideetan ere desberdin egiten zituelako. Ezkondu arte, andereño. Ezkondutakoan, andere.
Uste nuen egun emakume guztien titulu formala “andere” zela: epaile anderea, ministro anderea. Emakumeak andere izateko ez baitu ezkontzaren beharrik. Bikotekide barik, bikotekidearekin ezkontzeke, emakume batekin ezkonduta edo dibortziatutako emakumeak daudenean, andereño eta andereren arteko desberdintasuna ezabatuta zegoelakoan nengoen. Uste okerra. Euskaraz idazten duten bi gizon moderno hauentzako, inportantea da, antza, emakume bat ezkonduta egotea ala ez. Baina ikus dezagun apur bat haruntzatxoago: kasu bietan andereño hitza erabiltzen dute diharduten emakume horri kritika egiteko, andereño esaten badiote, profesionaltasuna, itzala eta ganora murrizten diotelako. Andere ez esatea kritikarako beste alderdi bat da, emakumetasunari lotutakoa, gizon baten kasuan sekula erabiliko ez luketena.
“Desautorizazioa da gure aurka erabiltzen duten baliabiderik eraginkorrena” zioen Josune Muñoz Sareinak blogetako arduradunetako batek. Pentsatu orain feminismoaz aritzea larregitxo ote den XXI mendearen hasieran.