Unai Elorriaga: "Hizkuntza aberatsa eraikitzeko tresna bakarra da euskalkia"

Elkarrizketa honen jatorrizko bertsioa, bizkaieraz, Bizkaie! aldizkarian dago.

Hirugarren liburua argitaratu berri duzu, "Vredaman". Izen jostalariak gustatzen zaizkizu, itxura batean liburuaren edukiarekin zerikusi handirik ez dutenak. Zelan aukeratzen dituzu izenburuok?

Izenburuak sortzeko ez daukat sistemarik. Batzuetan modu batera datoz eta beste batzuetan beste batera. Gura baduzu, esango dizut zelan etorri zitzaidan hau. "Vredaman" izena izen biren nahasketatik dator. Aspaldi neukan ume batek kontatutako istorio bat (nobela, ipuina... ez nekien) idazteko asmoa eta horren gaineko gogoeta egiten nenbilela hasi nintzen irakurtzen William Faulknerren "Hilzorian nagoen bitartean" izeneko nobela. "Vardaman" izeneko ume batek kontatzen zuen nobelaren zati bat. Hori izan zen lehenengo pausoa. Bestetik, Labayrun, Arte Eder Museorako itzulpen batzuk egiten hasi eta pintore nederlandar batekin egin nuen topo: Vredeman de Brie izeneko batekin. Egia esan, bi ziren: aita-semeak. Semeak bizitza osoan ez zuen koadro orijinalik egin, aitak eginikoak kopiatu zituen. Hori izan zan nire izenburuaren bigarren pausoa. Izen biak nahastu eta Vredaman lortu nuen. Liburua irakurtzen dauenak ikusiko du dagoen erlazioa.

Baina Vredaman izena zure aurreko liburuetan ere agertzen da, ezta? Hari moduko bat sortzen ari zara irakurlearentzat. Zure liburu guztiekin obra bakar handi bat osatzeko asmoarekin edo?

Bai, egia da. Aurreko liburuan, Van't Hoffen ilean, idazle bat asmatu nuen (egia esan, aurretik existitzen zen, nire ipuinen batean eta SPrako tranbian ere agertzen da): E. H. Beregor. XX. mende hasierako idazlea zen, surrealista goitik behera, bai idazkeran, bai bizimoduan. Haren hirugarren nobela deitzen zen Vredaman. Eta Van't Hoffen ilean kontatzen dut zelan baten batek lapurtu zion, idazten zegoela, Vredaman nobela horretako pasarte bat. E. H. Beregor ernegatu egin zen eta esan zuen ez zuela berriro idatziko pasarte hori, zegoen lekuan zegoela, huraxe zela liburuaren partea eta ez zuela, inondik inora ere, berridatziko. Horrela atera zuen Beregorrek liburua: zuriune batekin lapurtutako pasartearen lekuan. Neuk ere Vredaman hau hutsune batekin atera dut. Baina kuriosoena da, Van't Hoffen ilean ikerlari batek topatu zuela azkenean pasarte hori. Eta irakurle aspertu batek hango pasartea nire hirugarren nobela honetako hutsunean ipintzen badu, konturatuko da modu ezin egokiagoan sartzen dela.

Jolasean zabiltza orduan, geratu barik. Hori da zuretzat idaztea?

Besteak beste, bai. Baina hori baino gehiago ere izan daiteke. Edo hori baino gutxiago. Idazten disfrutatzea da kontua. Eta irakurleak disfrutatzeko idaztea. Olgetan disfrutatzen badut, olgetan egingo dut. Heriotzaz berba egiten disfrutatzen badut, horren gainean egingo dut... Formula gutxi literaturan.

Ointxe atara dozu liburuaren gakoetako bat: heriotza. Zure tonua atsegina da, goxoa, baina gaia latza. Zelan uztartu duzu estiloa atsegin hori eta heriotzaren gaia, ume baten ikuspuntutik gainera?

Hain zuzen ere, hori zen lortu gura nuena: kontraposizioa. Alde batetik, umearen estilo gozoa, koloretsua eta, bestetik, heriotzaren larria. Batzuk, nobela bati eta literaturari osotasunean begiratzeko gaitasun handirik ez dutenak (edo eduki gura ez dutenak: askozaz ohikoagoa eta askozaz gaiztoagoa) umearen jario atseginean geldituko dira, harago joan barik, eta esango dute, beharbada, gauza ederrak baino ez ditudala agertzen, horren atzean dagoenari erreparatu baino lehenago. Batzuetan irakurleen herrenak egiten du kritika.

Eta zuk, gozatu egin dozu heriotzaren gainean idazterakoan? Eta zergatik heriotzaren gaia?

Gai hori gai bat da beste batzuen artean. Baina beste gai batzuk ere agertzen dira: familia, gaixotasuna, erabakgiak, artea... Gai askoren gainean egiten da berba liburuan. Eta, jakina, guztiekin gozatu dut apur bat. Gozatu dut aspertzeraino batzuetan. Heriotzarekin, baina, ezin gara aspertu, sekula ez dugulako dena jakingo.

Gaur arte, hauxe da zure libururik autobiografikoena, pertsonalena esango nuke. Autobiografia hori puntu baterainokoa izango da, baina, edozein dela ere puntu hori, ez dizu beldurrik emon biluzten hasteak?

Puntu batzuk autobiografikoak dira, bai. Lehenago ere esan dut, baina: %7 baino gehiago ez. Niretzat, hala eta guzti ere, hori ez da biluztea. Eta biluztea bada, ez dut pentsatzen arropa azpian gauza interesgarririk dagoenik. Esan gura dut nik kontatu ditudan gauza autobiografikoak munduko edozein pertsonak dituela bere haurtzaroan (arropa kentzen dugunean ere, denok dugu antzeko biluzia). Kontua da zelan kontatu dudan, zelan nahastu dudan gezurrekin, zer dagoen horren atzetik, zelan tratatu dudan memoria... ideien arkitektura moduko bat dago horren atzean.

Zentzu horretan, ideien arkitektura horretan, ze alde dago zure aurreko liburuetatik azken nobela honetara?

Alde asko eta berdintasun nahiko. Berdintasuna, azken batean egilea bera delako. Aldea, azken batean egilea bederatzi urte zaharragoa delako. Eta aldatzeko gogoa daukalako. Hemen ahotsak agertzen dira asko eta diferenteak. Istorioak artezak dira, ez bihurriak. Orain igerileku baten barrutik ikusten ditut gauzak, ez epeletan.

Egingo dugu berba aurrerago nobelaren koraltasun horri buruz. Bitartean, argitu egidazu azken hori, mesedez: zer esan gura duzu? orain arte kotoi artean egon zarela eta orain busti egiten zarela?

Ez, ez da hori. Eta ez da argitzen erraza. Esan gura nuen ikuspegia aldatzen ibili naizela. Gauzak ez dira berdin ikusten farola baten gainetik, edo igerileku baten barrutik, edo inprimagailu erraldoi baten tinta-lekutik... Ikuspegia aldatzen denean (tenporala, espaziala, psikikoa...), mundua aldatzen dela iruditzen zait. Hortaz, ikuspegi asko badituzu, mundu asko dauzkazu eskura.

Eta, hain zuzen ere, esan dugun moduan liburu hau korala denez, zuk ikuspuntu eta istorio ugari kontatu dituzu; lau, oker ez banago. Ondo konpondu zara ahots bakoitzari bere tonua eta ikuspuntu pertsonala ematerakoan? Zelanbait desberdindu gura izan dituzu pertsonaia horiek, ala esan daiteke batasun bat osatzen dutela denek?

Niretzat sano diferenteak dira ahots guztiak. Ahalegin handia egin dut horretan gainera. Beharbada, irakurle bat baino gehiago ez da ohartuko; izan ere, desberdintasunak detaile txikiak baino ez dira askotan. Detaile garrantzitsuak halan eta guzti ere. Bakoitzak bere munduaren partea kontatzen du, denak mundu berean bizi diren arren.

Umeak eta zaharrak dira oraingo protagonista nagusiak. Zaharrekin lehengo liburuetan ere ibili zara, baina umea lehenengoz sartu duzu protagonista nagusi gisa. Munduaren gaineko antzeko ikuspuntuak emoten dituzte?

Niretzat guztiz diferentea da ume baten ikuspegitik ala zahar baten ikuspegitik idaztea. Arrazoia anatomikoa da: umea izan naiz eta zaharra ez. Zaharrak erretratatzeko begiak zabaltzen ditut eta harritzen nauena papereratzen dut. Umeak idazteko, ostera, memoria zabaltzen dut (beste begi klase bat). Hortaz, ez dakit antzeko ikuspuntuak dituzten, batena seguru ezagutzen dudalako eta bestearena dantzan dabilelako nire inguruan.

Zaharrekin daukazun mirespena zure liburu guztietan agertzen da.

Ez nuke esango mirespena denik. Nik errealitateko elementu bat ikusten dudanean, atoan sailkatzen dut: literaturarako ona / literaturarako eskasa. Futbola, esate baterako, nire literaturarako eskasa iruditzen zait. Horrek ez du esan gura futbolari buruz ezin denik literatura handia idatzi. Kasuak badaude, gainera. Baina nire literaturarako ez du balio. Zahar batzuen izateko modua, berba egiteko modua, burua dandarrez ibilteko modua... nire literaturarako ona iruditzen zait. Horregatik agertzen dira askotan: protagonista ez badira, laguntzaile, liburu honetan legez.

Umearen protagonismoa dela-eta, zaharren presentzia handia dela-eta, liburu hau ahozko hizkeratik oso hur dago. Iruditzen zaizu ahozko hizkerak, bizkaierakoak zein beste edozeinek, ekarpenen bat egiten diola batuari eta, oro har, literaturari?

Ez dago zalantzarik. Literaturan bide bat da (askoren artean) eta euskara batuan bide bakarra.

Ahozko hizkera da, orduan, euskara batuaren bide bakarra?

Jakina. Euskara batua oinarria da eta hizkuntza aberatsa eraikitzeko tresna bakarra da euskalkia. Tresna itzela gainera.

Kontuan izanda "SPrako tranbia" liburuarekin eman zenuen jauzia, presioa zelan eramaten da, presiorik badago?

Edonork edozer publikatzen duela, presioa sentitu behar du. Esan gura dut literatur obra ona egin gura bada, listoia altu ipini behar dela. Beti. Ezagun ala ezezagun izan. Ni hasi nintzenean, halantxe hasi nintzen, munduko libururik onena publikatu nahian (orduan, teorian, ez neukan presiorik). Ez dakit lortu nuen. Seguru asko ez. Baina listoia lekurik altuenean neukan. Orain gauza bera. Kontua da ezin dela gehiago igo.

Baina ezin dela igo diozunean, horrek ez du esan gura ezin denik hobetu, ezta? Pentsatzen dut zuk igarriko duzula, beharbada, idazle moduan hobetzen zoazela, ala?

Jakina, hobetu bai. Gauza bat da espero duzuna (listoia) eta beste bat lortzen duzuna (jauzia). Olinpiadetako erretrasmisioak ikusi ditugunok badakigu listoia askotan jausten dela. Hori listoi hori lurretik jaso eta jaso egon behar dugu egunero. Ez dakit idazle moduan ikasten nabilen. Gauza batzuk ikasi ditut. Gauza txikerrak. Apurka-apurka. Hori kanpotik ikusten da hobeto barrutik baino.

Luzerako dugu, orduan, Unai Elorriaga. Eta martxa handian zabiltza. Gainera, ez duzu atsedenik hartu behar, antza: teilatu batean kokatutako nobela bat idazteko asmoa omen duzu...

Bueno, lehenengo Vredaman itzuli behar dut. Gero bertako lau istorioetatik bat, umearena hain zuzen ere, umeentzako publikatu gura dut, irudiekin eta. Gero enkarguzko lanen bat egingo dut beharbada. Eta, hori guztia egin eta gero, Jauna lagun, hasiko naiz hurrengo nobela idazten, uda pasatuta. Hortaz, atsedena beste modu batera hartuko dut, gauza asko eginda. Bitartean, nobela hori biribiltzen ahaleginduko naiz, buruan. Baina bai, teilatu batean gertatuko da nobela. Hiru lagun batuko dira teilatu batean. Apurka-apurka jende gehiago bilduko da teilatura. Estazio bateko etxeko teilatua izango da...