"Euskara. Gogoetak" - Trunboi

I

Barandiaranek, bere txikian,

bazuen jakinduria

Paleolitos arotik, zion,

dator hizkuntza guria,

milaka urtez iraun du, beraz,

nahiz izotza zein euria,

jende askogan, zaharra delako,

sortu du jakinguria;

gero norbaitek botako zuen

zela txatar, iruria

eskasa baina, tinta ugari

bazterretan isuria

pixkanaka du berreskuratu

izen ona, irudia.

  II

Erromatarrek ekarri zuten

euren hizkuntza, kultura,

golde berria, galtzada, zubi

miliarri, eskultura,

jaso zituzten opidum-ak ta

harresi sendoz ingura,

kosta miatuz batel lirainak

abaroetan aingura;

ingeniaritzan aurreratuak

teknika onak eskura

akueduktoz hurbiltzen zuten

iturrietatik ura,

euskarak dirau eta latina

mugatua liburura.

III

Erromak egin hildoan ziren

ereingo kristau haziak

moda bitxia  hedatu zuten

Egiptok, Kapadoziak,

seigarren mende bueltan hor ziren

haitzak zulatzen hasiak

bakardadean nahi bait zituzten

jaso Kristoren graziak;

Trebiñon dira aterpe hoiek

 geuk ditugu ikusiak

denon arreta merezi dute

hain xumeak, bereziak

euskara al zen zerabiltena

harpe hoietan biziak?

IV

"Ora et Labora" hasierako

Benitoren aldarria,

solteak batuz eraiki zuen

monakal era barria,

lehenengotik ezarri zien

klausuraren uztarria,

pobreza eta kastitatea

beharrezko oinarria;

Euskal Herrira iritsi eta

zabalkunde deigarria,

euskara urri idatziz, behintzat,

orri ertz baten jarria

"Izioqui dugu ajutu ez dugu"

perpaus gogoangarria.

V

Erdiaroko ilunbe hitsak

bide zabal argiari

Berpizkundea deritzo orain

mende biko garaiari,

literatura, itzulpengintza,

miresmena grekerari,

jakiminaren ezten zorrotzak

aurrerapenak ugari;

hemen batzuek gogoz, sutsuki

ekin zioten lanari,

"gure mintzairan idatz daiteke"

Etxeparek munduari

euskaraz lehen inprimatua

eman zigun hark opari.

VI

Estatuetan oinarritu da

hizkuntzaren ahalmena

kolonizatu ondoren, baina,

gurearen ukapena,

ezdeusa, zatar, txiro, trauskila

MARIANAren txostena,

teoriari bide emanez

ezabatzeko baimena;

"El Imposible Vencido" bera

galtzailearen auhena

frogatu nahirik euskara zela

mintzaira zahar, gardena

arrazoiaren bermea zuen

etsaiak indarrarena.

VII

Kulturak bere piztualdia

urtu zenean izotza

andre zein gizon suhar, argiak

jaso zutenak ahotsa

bazter utzitik ohiko izu

gutxiespen eta lotsa

erein behar zen haziarentzat

ireki zuten lorrotza;

Españak zuen ezarri, baina,

lege estua, zorrotza

gaztelenia ozen goratuz

euskarari kenduz hotsa,

hainbeste urte iraun duena

bere etxean arrotza.

VIII

"Ekarri dugun mintzairan duzu

benetan askatasuna

jakinduria unibertsala

bizitzari erantzuna"

berba jario, azpijokoa,

erdainua, behazuna,

mehatsu, irain, eraso, zigor,

lotsarien eraztuna;

hara zer duten ekarri hauek

debekua ta isuna,

orain pareko, ofiziala

sinatuz gero ituna,

itunak itun argi, nabarmen

menpeko euskal hiztuna.

IX

 Duela mende erdi bat edo

egonezina zen latza

egin beharra zegoen zerbait

erne zekigun baratza,

geure hizkuntzan analfabeto

alfabetatzen urratsa,

Euskaltzaindiak, bere aldetik,

batuaren lehen ardatza;

ikastola ta gaueskolena

ekinbide aberatsa,

itolarrian zegoen hari

itzuli zioten hatsa

gero goizargi bihurtu zaigu

beltza genuen arratsa.

X

Irakaskuntza dugu geroa

dezagun,bada,eratu

jantzi,aberats,zabal,euskaldun

ez dadin azken geratu,

lehenik dugun eginkizuna

erdal katetik askatu

lamia kantu oro baztertu

ta nortasuna garatu;

biko sistema kaltegarria

hezkuntzatik ezabatu,

euskara landu, kultura jorra

etorkizuna finkatu,

gero geuk dugu erabakiko

zein erdara aukeratu.