"Archuleta" abizen eibartarra Estatu Batuetan

Hona hemen beste Archuleta bat, Richard, Electronic Reader bat aurkezten, plastikoz egina, Kindle-a baino handiagoa eta arinagoa omen.

Joseba Etxarrik erreferentzi hau laga du Eibartarran Posta-zerrendan:

AEBetako bigarren hiririk zaharrena

Santa Fe da New Mexikoko hiriburua. Eta Santa Fe, 1605ean fundatu zuen euskaldunen seme batek, Juan de Oñate esploratzaileak, Espainiako koroaren zerbitzuan lurraldean espediziogile sartua zenak. Juan de Oñatek, halaber, 1598an fundatua zuen San Gabriel, mendebaldekoek sortutako Estatu Batuetako bigarren hiririk zaharrena.

Esploratzaileek, eta geroztik heldu ziren espedizio eta jendeek, utzi zuten terrenoan beren seinale edo marka. Espainolezko toponimoak dira, gehien bat. T. M. Piry editore duen New Mexikoko geografi-hiztegian begiratuta, ordea, aurki daiteke estatuko leku-izenen artean izen euskaldunen edota jatorri euskalduneko izenen presentzia urria. Gisa horretakoak ditugu, "Ancheta Creek", "Galestena Canyon", "Salazar lake" edota beste leku-izen batzuk, hala nola Beitia abizenaren deformazioa den "Abeytes", edo Ochoa, Irisarri edo Rodarte bezalako lekuak New Mexikon edo Archuleta izeneko konderria Coloradon, eta "Archuleta Creek" New Mexikon.

Antzinako izena hemen Archuleta, oihartzun euskalduneko izena, gainera. Nondik heldua? Ascencio de Arechuleta kapitain eibartarra (1572-1623) Juan de Oñatek lurralde hauetan zehar 1598an egin zuen lehenengo espedizioko partaide izan zen. Esploratzaile gipuzkoarrak ekarri zuen egun Colorado eta New Mexikoko eremuotan guztiz arrunta eta ezaguna den bere deitura Estatu Batuetako parte honetara.

Badira urte batzuk lehenengo bidaia batean hemendik pasatu eta “Archuleta kasua” zertxobait aztertu genuela. Liburu espezialduetan aurkitu genuen deituraren aipatu jatorri eta azalpenaz aparte, bertakoei ere galdetu genien. Bazter hauetan, egia esan, guztiz presente eta bizirik dago herentzia edo ondare hispanoa; hain zuzen ere Espainiako koroaren zerbitzuan ari zen XVI. mendeko espedizio hura hemen uzten hasi zena. Euskaldun bat edo beste --gutxi-- bazeuden espedizio hartan, horietarik bat espedizioburua bera, Juan de Oñate, Mexikon jaioa, aita, Cristobal de Oñate, oñatiar erroetako gasteiztarra.

Beste bat, aipatutako Ascencio de Arechuleta. Hemen finkatu zen Arechuleta haren ondorengoei ia berehala erori zitzaien euren abizenetik lehenengo “e” hori eta XVII mende hasieratik Archuleta gisa agertu izan dira. Deitura, zinez ezagun eta hedatua bilaka arazi dute. Aski da New Mexiko, Colorado edo ondoko estatuetako telefono liburuetan gainbegiratzea, milaka Archuleta deituradunekin topo egiteko. Kalean eta bertakoei galdetuz gero, aho batez dator erantzuna: bai, jakina ezagutzen dutela Archuleta deitura, bertakoa da, hispanoa, mexikanoa. Telefono liburuko Archuleta batzuei galdetuta ere, erantzun berbera, gehienetan bertan nahikoa mintzatzen den espainolez emana. Tratua aurrez aurre izanez gero, ardura bisaia eta molde fisiko indio nabariak dira archuletatarrenak...