Markos Zapiain

Ondorio hori atera du behintzat Peio Ruiz ikasle eta beraz etsaiak “Labartzari agur” Txillardegiren azken eleberria irakurrita.

Antton Ihartzegarai protagonistak bai, espetxetik irten ondoren Labartza ezaguturik borroka armatua aldeztuko du, lan politikoa alferrikakotzat joz, zizpoleta askabide bakartzat.

Alabaina, Txillardegi ez baita Antton Ihartzegarai.

Borroka armatuaren gaineko Txilladegiren iritziak ezagutzeko Txillardegik berak bere izenean idatzirikoa aztertzeak artezagoa dirudi, lehen begiratuan bederen. Gaur egun, Txillardegi Aralarren dabil. Eta borroka armatua ez zaio egokia iruditzen, ez arrazoi etikoengatik, baizik arerioari egiten diolako mesede.

Hala ere, bereizi beharra dago batetik jendaurrean esanikoa eta bestetik barne-muinetan joan eta etorri, goiti eta beheiti dabiltzan sentimendu uherrak, nork bere buruari aitortzeko ere gaitzak. Literatura azken hauen adierazpide izaten da. Halatan, Txillardegi bi genituzke gutxienez: bata “Berria”n eta “Gara”n izkribu koherenteetan borroka armatuaren aurkako argudioak garatzen dizkiguna eta bestea, sakonagoa, Antton Ihartzegarairen aldarteekin bat egiten duena.

Baina hori ez da aski, korapilo gehiago dago oraindik: idazlearen eta bere pertsonaien arteko harremana nahasia duzu, osotoro zehazten ezinezkoa, zaila da idazlea eta protagonista zeharo bat etor daitezen: idazleak falta zaiona erants diezaioke pertsonaiari, edo sobera, edo ez bata ez bestea; eredu gisa aurkez dezake, kontraeredu gisa, ez bata ez bestea; bere pertsonaiaren bidez nortasun zein politika jakin bat kritikatu nahi dezake, edo barregarri utzi, edo goraipatu. Ia edozein aukera mamitu du literaturaren historiak. Idazleak, gainera, beste edonork bezalaxe, sarritan ez du benetan zer nahi duen jakiten.

Zentzu honetan, kalte handia egin du Koldo Mitxelenaren iradokizunak “Peru Leartzako”ri egin zion hitzaurre eder bezain eztabaidagarrian, hots, Txillardegik Peru eredu gisa aurkeztu digula (Koldo Mitxelena, Euskal idazlan guztiak II, Liburuak 1, Euskal Editoreen Elkartea, 1988, 139 or.). Mitxelenaren froga ahula da: Peruk zein Txillardegik, biek darabiltela giltza-hitz gisa “sasi” aurrizkia.

Edozein gisaz, ez da ezinezkoa Txillardegiren sakonuneren batek bere irakurleok erotu eta hil nahi izatea, Leturia, Peru, Elsa, Exkixu, Putzu eta hein batean Ihartzegarairen galbidetik. Munstro hiltzaile bat ezkutatzen du beharbada Txillardegik, irakurlea herio hurbil izaten duten jarreretara bultzatzen duena.

Baina hori ez da Txillardegiren berezitasuna, baizik idazle eta gizaki guztion ezaugarria. Denok dugu alde suntsitzaile gogor bat atezuan, irteteko aukera egokiaren zain.

Baliteke ordea irrika hiltzaile unibertsal hori Txillardegik bere literaturan gauzatu izana. Irratian iaz gogoratu zuenez, frantses batek behiala “hila duzu maite” esan zion, “tu aimes le mort”. Zer pentsatua eman baitzion antigutarrari.

Baliteke, bai, bazitekeen, baina ez da izan. Txillardegik, nire uste apalean, ez Peru Leartzako ezta Antton Ihartzeagarai ere, ez dizkigu eredu gisa aurkeztu. Aitzitik, “Labartzari agur” aurreiritzirik gabe irakurrita, orain eta hemen borroka armatua aldeztea ezin dela patologia legez baino ulertu nabari da bertan, gizartefobia, eldarnioa, lokamutsa, iraganzalekeria, buruerrukia eta pitzadura orokorra nagusi dituen koadro kliniko batean.

Redin irakaslea, krema koloreko trajez petrilean eserita, Davidek ezagutu zuen bezala ageri da "Soinujolearen semea"ko azken ametsean. Oroitu beharrekoa da halaber bere lankideek “Trenes” ezizena jarri ziotela, garai batean erdi erotu eta edozein tren hartzen baitzuen, eta gero lankideek arduratu behar zuten Redin bilatzeaz.

“Amets egin dut bart gizon xahar bat Iruaingo petrilean eserita zegoela. Krema koloreko trajea zeraman, eta gorbata gorri iluna. Laurogei bat urte jo dizkiot. “Zu zara eta! Zer egiten duzu hemen, Redin?”, esan diot bera zela konturatzean. “Zer nahi duzu egitea, David? Ez al duzu ikusten? Azken trenaren zain nago.” Itxura ona zeukala, uzteko azken trenaren kontuak 100 urte betetzen zituenerako. Betaurrekoak kendu eta zuzen begiratu dit: “Etsi beharra dago, David. Bestela, zer? Labana lepoan sentitu eta sokari tiraka hasten diren animaliak bezala jokatu behar al dugu?”. “Ez, hobe lasai itxarotea”, esan diot. “Horixe baietz! Begira! Hortxe dator nire trena.” Jiratu dut burua eta Obabako geltokia ikusi dut erdi ilunpetan, eta jende multzo isil bat andenean trenaren etorrera zaintzen. Bat-batean, geltokiko arduradunak besotik heldu dit: “Igo zaitez zu ere”. Larrituta, astindu bat eman eta besoa libratu dut: “Ez da nire trena! Redini laguntzera bakarrik etorri naiz”. (382-83 orr.)

Esnatu eta gezurra esango dio Davidek Mary Anni ametsari buruz: hartz baten aurka borrokan zebilela, bere artaldea babestearren. Hain zuzen, ametsaren balbe gaiztoaz babestu nahiko du Davidek, gezurraren bitartez, Mary Ann. Eta bat egingo du bide batez Don Pedro Galarretaren anaia hartzak hilikoarekin.

Amets hau egin eta egun zenbaiten buruan David hiltzear da, Don Pedro bezala. Bukatu dira ametsak, bukatu literatura. Auto barruan doa, gauez. Honez gero lagun batzuk hil dizkiote. Halako batean, badaki, autoa gelditu eta kanpora aterako dute: “zure txanda!”. Oso nabarmen adituko dira orduan ere kilkerren hotsak.

Descartesek zentzumenez dioenaren ildotik, ez da komeni behin traizionatu gaituenaz berriro fidatzea. Eta Joseba traidore bat izan da. Bestalde, “Soinujolearen semea” Daviden beraren izkribu autobiografiko bat duzu funtsean, Josebak osatua, ukitua, aldatua. Ez da ezinezkoa Josebak Daviden memoriala ere traizionatu izana. Jarrera politikoari dagokionez, kasu. “Soinujolearen semea” onartzeko moduko ikuspuntua neofrankisten eta borroka armatuaren aldekoen artean koka liteke.

Ez litzateke ezinezkoa Daviden memorialak eskuin frankistaren jarrerak sustatzea, zergatik ez. Ohikoa izaten da gaztaroan aitaren aurka gogor jo ondoren aitaren jarrerak hain zuzen barneratzea heldutasunean. Bilakaera ezaguna da, egiantzekoa. Agian, Josebaren ukitu eta hobekuntzek, Mary Annen euskaraz ez jakiteak erraztuak, aita Angelen jarrerekin Daviden bat egitearen ezkutatzea izan dute helburu. Esaldi gutxi batzuk kendu eta erantsi, besterik ez litzateke behar Daviden bilakaerak aitarengana egin dezan, ETAtik frankismora.

Edonola ere, Daviden jatorrizko memoriala Obabako liburutegian dago. Esan nahi ote du horrek Atxagak “Soinujolearen semea”ren lehenbiziko bertsioa, “Anaiaren liburua” izenburukoa, Asteasuko liburutegiari eman diola? Zenbait enigma desestaltzen lagunduko liguke hura kontsultatu ahal izateak.

Daviden ametsak heriotzatik datoz (lehenbizikoa) eta heriotzara doaz (bigarrena):

Esan beharra dago, Trikuren ustea gorabehera, Josebak eta Davidek traizioak egin nahi izan zituztela. Eta, aurretik haziz joan baziren ere, Daviden ondoko amets telepatikoa izan zuten akuilu:

“Gau hartan akuario batean nengoela egin nuen amets, eta norbaitek arrain abisalen gunera eraman ninduela, eta esan: “Ikusten al duk hor errainu hori? Izena dik “chiasmodon”, itsasoaren hondarrean bizi duk, ilunpean”. Hasperen egin nuen: “Hola bizi beharra ere, harri lirdingatsu batzuen artetik atera gabe, leku argitsuak badirela jakin gabe”. Lubisen ahotsa erne zen: “Ilunpeagatik ari zara horrela? Lehenago gustatzen zitzaizun, ba, David. Ederki gogoratzen dut zure poza urmaelaren kobazulora joan ginenean”. Begiratu, eta ama ikusi nuen Lubisen ondoan. “Hori bestetik ez balitz! Baina seme hau aldatua dago, Lubis. Lehenago asko maite zuen ama. Orain berriz ez zait agur egitera ere etorri”. “Ez esan horrelakorik, ama!” “Ez dizut kargu hartu nahi, David. Gustatu egingo zitzaidan zuri agur esatea, hori besterik ez da.” “Agur?” “Ez al dizu inork esan, David? Hil egin naiz. Baina lasai nago. Ez naiz beti hemen egongo, arrain abisalen gunean. Berehala eramango nau Jainkoak pailazo-arrainaren eta koloretako beste guztien zeru epelera. Horregatik dago hemen Lubis nirekin. Berak gidatuko nau haraino.” (410-11 orr.)

Amets hau baino lehentxeago, ama Carmen Daviden jarrerez, keinuez eta hizkeraz jabetu da. Ametsaren bidez ulertuko du zergatik. Davidi ama hil egin zaio eta bere baitan du orain. Hizkeran, munta handia du mintzamolde kristauak: “ekar diezagula Jainkoak egun ona”, eta abar. Amaren heriotzak eta lehen ametsak zuzenean eragingo dute Daviden traizioa ETAri. Josebarena ere erabakiko dute, baina soilik unea. Daviden amaren heriotzaren berri jakinikoan deliberatuko da Joseba traizionatzera, aurretik puzten eta puzten zihoakion nazka baten erremate.

Davidek Altzürüküko amañirekin errosarioari biraka otoitzean ari dela hartuko du erabakia zehazki. Eta gero, astirik izan ez arren gauzatzeko, Joseba aurreratuko baitzaio, poliziari Iruaingo gordelekuaren berri emango dio, traizioa bere gain hartuko du, halaber irainak, errua, bakardadea, Jesukristok bezala, eta amnistiaren ostean Stonehamera joango da osaba Juanekin batera. Amaren heriotzak kristau balioak ariman txertatuko dizkio, kristau hizkuntza: “erredimitu nintekeen Heriotzaren erresuma bisitatuz. Getsemanin egon eta gurutzea ezagutu beharko nuen, baina iritsiko zen berpizkundearen egun zoriontsua, eta libre geldituko nintzen iraganeko zor guztietatik.” (444 or.) Kristautasuna, nerabezaroaz geroztik behintzat zeharo baztertua, berpiztu egingo zaio. Daviden traizioaren eta Daviden kristautzearen aldiberekotasunak Jesukristoren funtsetako bat traizionatzea eta traizionatua izatea izan zela oroitarazten digu: bere sendia traizionatu zuen aurrena, juduen Jainkoa eta juduak hurrena; gero, Judasek traizionatu zuen Jesus; eta azkenik gurutzean Jainkoak berak.

Bestalde, bada “Soinujolearen semea”n eliza anker bat: Fray Victor eroarena, beti bere pistolarekin, edo Hipo La Salleko prefektu krudelarena; baina bada aldi berean apaiz onbera: Don Hipolito Obabako erretorea, edota La Salleko zuzendari ulerkorra. Lehen ametsaren ondoren Davidek bigarren joera hau bere egingo du.

Bestelakoa da Josebaren traizioa, filosofikoagoa, egiaren saminari bakardadean gogoetaz aurre egin nahiaren ondorio. Horrexegatik da biziagoa, zakarragoa, baina hala ere aurreikuspen zuzen batean oinarrituko da: 76an gaude eta laster etorriko da amnistia: beraz, espetxera lehenbailehen joatea komeni da, berehala amnistiaz bertatik irteteko. Izan ere, ETAn bistan da militaristen ikuspuntuak nagusituko direla, borroka armatuari eutsiko zaiola, eta auskalo noiz etorriko den hurrengo amnistia. Alde horretatik, komando osoari litzaioke onuragarri Josebak traizioa albait arinen gauzatzea. Baina traizioaren ordaina ez da makala: gurutzea Davidentzat, burkideen arbuioa; eta Josebarentzat orbaina, buruan zein ariman. Atxagak ez du traizioaren apologiarik egin. Hara Josebak sentituko duena: “Traidoreak piztia likitsak gara. Dena barkatzen zuenak ez zuen bere dizipuluaren traizioa barkatu. Eta dizipuluak urkatu egin zuen bere burua.” (452 or.)

Hiru amets dauzkagu "Soinujolearen semea"n. Kronologikoki: ama hila (Davidek egina), Trikuren orbita (Trikuk egina), Redin hiltzear (Davidek egina).

Bigarren ametsak Josebak ETAri eginiko traizioaren ondorio baten berri emango digu. Komandoa Davidek, Josebak eta Trikuk osatzen zuten. Triku Agustin “Komarov” da, Komarov deitua errusiar astronauta bat izugarri miresten zuelako. Vladimir Komarovek sei bider eman zion Lurrari buelta oxigenoa galdu ahala, orbitan, eta azkenik hil egin zen. Gaztea zela, biziki hunkitu zuen Agustin Triku albiste honek, lagunei etengabe aipatzen zien eta azkenean “Komarov” jarri zioten.

Bada, Josebaren traizioagatik atxilotzen dutelarik nozituko dituen torturen ondorioz (ostikoak buruan eta zartakoak telefono gidaz, poltsa eta abar), komazko amets gisako batean abiatuko da espaziontzi batean Vladimir Komarovekin batera Lurrari birak ematera, orbita galdurik, oxigenoa ahitzen zaien bitartean, hilko direla etsirik. Areago, Trikuk nahiago du hil, poliziak esanik ohartu baita Josebak eta Davidek saldu egin dutela. Vladimir Komarovek bera “misioan hildako lehen astronauta” (438 or.) izango dela nabarituko dio Trikuri eta honek bere burua martirien segidan kokatuko du: “Ez nekien zenbatgarrena izango nintzen ni. Ezin nuen zehaztu. Nire aitita-amamak eta nire bi izeko haiek zeuden aurrena. Eta Gernikan hil ziren beste bi mila haiek. Eta gerran hildako guztiak. Eta inolako kulparik gabe fusilatutakoak, Ramuntxok beti aipatzen zituen Obabako maisuak eta gainerako guztiak. Eta Lubis, gure lagunarteko lehen martiria, hura ere plastikozko poltsa batekin itoa. Eta beste asko.” (438 or.)

Triku martiriez hausnarrean dela hilko zaio alboan Komarov. Orduan “espaziontziak areago egin zuen beheraka, baina oraingoan erorketa librean, bere pilotuaren heriotzak hegan jarraitzeko gogoa zapuztu izan balio bezala. Lurra jo genuen eta espaziontzia txikitu egin zen.”

Orduantxe esnatu da Triku, ospitalean. Berehala hartuko du berriro ametsak ordea. Komaroven hiletan dago orain, Moskuko Plaza Gorrian, lagun asko dago ilaran astronautaren katafalkoaren aurretik pasa eta ukabila altxatuz ohore egiteko, Trikuk berak egingo duen bezala.

Orduan medikuak besoko mugimendua errekuperatzeagatik zorionduko du. Eta Josebari hiru egun lehenago alta eman ziotela esango dio. Horrelaxe ezabatuko ditu traizioari buruzko Trikuren susmoak, Trikuren negarra eraginez, pozezko negarra.

Kontuan hartu behar da amets hau ez duela Trikuk berak kontatuko, ezta Davidek ere, baizik Joseba idazle jadanik kontsakratuak. Horrexegatik da ametsik literarioena, biribilena, askoz ere “hornituagoa” Davidenak baino.

Ametsek bezala, kilkerrek ere lotura estua izango dute “Soinujolearen semea”n heriotzarekin.

Oro har, ETAren sorreraren kausa nagusietakotzat gerra zibila jo duten euskal idazleen artean, kilkerrak oso garrantzitsuak izan dira.

Joseba Sarrionandiaren “Kolosala izango da”n kilkerren bidez egingo du protagonistak bere bidaia iniziatikoa: ume izatetik heldu izatera, gerra erreala jolasean sartzetik, gerra gehiago nahi izatetik, jolasa eta irudimena gerra errealetik ihes egiteko erabiltzera.

Bestalde, honela amaituko da Edorta Jimenezen “Kilkerren hotsak”:

“Artean gau aro ederra zegoen, ilargiaren adar biak elkar ukitu nahirik bezala ikusten ahal ziren, eta hantxe lotu nintzen. Luzaz. Kilkerrei adi, 1937ko maiatzean Sollube mendian aditu beharko ziratekeenak, urte bereko ekainean Gasteizko apaiztegian edo irailean Derioko kanposantuan legez, haiexek zirelako. Kilkerren hotsak.”

“Soinujolearen semea”n, alde batetik, euskarak egiten ditu kilkerren hotsak. Davidek Mary Anni diotso osaba Juan eta bera bi kilker bakarti direla Amerikako lur zabalean, eta kilkerren soinu hori hegoak astintzean egiten dutela. “Begira ez zaudenean, hegoak atera eta k eta r horiekin hasten gara.” (19 or.)

Bestetik, amaieran ere agertuko dira kilkerrak. Davidi hil ala biziko ebakuntzaren aurreko izuak eta ezinegonak sentiaraziko dizkio sabelean kilkerrak.

Iraun nahiak oztopoak sentitzen dituenean hasten dira kilkerrak kantari: euskara, ebakuntza larria. Bizitzaren aienea da, heriotzaren mehatxuaren aurrean. Euskal hitzek, hala ere, badute oraindik irtenbide bat Stonehamen: gordelekuetan, hilobietan, ezkutatu, Don Pedro eta David bezala. Behin gizakiak babesteko balio izan zuen Iruaingo zuloa desagertu ostean, Davidek poliziari haren berri eman baitzion, Davidek berak Stonehamen zulotxo babesleak egingo ditu, baina oraingoan euskararen kilker-hitzak gorde eta iraunarazteko.

Halaber, kilkerrek errealitatearen krudela adierazten dute, edozein kontakizunak edertu egiten duen errealitatearena, heriotzarantz garamatzana.

Hiru ametsek bezalaxe.

Kilkerrek “Soinujolearen semea”n erakusten dutena kontuan hartuz, beren eginkizuna, beren uztardura heriotzarekin, bete-betean esan liteke “Soinujolearen semea”ko ametsak kilkerren hotsak direla: hiru amets, hiru kilker.

Asko ageri dira “Soinujolearen semea”n: Hemingwayren katuak (bere lorategian lurperatzen zituen, Davidek tximeletak eta euskal hitzak bezala); Nafarroako zikoinak, harri zaharrak berpizten dituztenak; AEBetako euskal ardiak; Raquel Welchek Sanson artzainari ikusarazten dizkion txerriak; Lizek ikusmira zabalak baino maiteago dituen txindurriak eta beste xomorroak; Don Pedro Galarretaren hartzak eta zapoak (Winnipeg); Daviden zapoak (“eseri, eseri” errepikatzen diotenak, eta, halako batean, berari ere, enigmatikoki, “Winnipeg”); Don Pedroren ihesa ahalbidetuko duten behiak eta Virginia “la paysanne”ren behiak; Tommy, Ronnie eta Jimmy (Lizen eta Sararen hamsterrak); Opin, Ubanbe, Pantxo eta Sebastian mozkortuak hiltzeko asmotan dabiltzan sagua; zaldiak eta tximeletak, zinez erabakigarriak; Moro asto profanatua; mozoloa eta bere arnasa-era eme beroa; Virginiaren arratoi txakurra (Oki); Teresaren txoriak, hiltzeko ezkutatzen direnak; koadernoko gorila; “Estepako Otsoa”; Degrelaren alaba Lubisen ustez oiloa; Pantxoren, Sebastianen eta bikien amuarrainak eta ezkailuak; Davidek hildako txolarrea; Adrianen krokodiloak; Pantxok itotako libelulak; Osakako txoria, beti Osakara itzultzen dena; Joseba izutzen duten Kaweah-ko sugeak; Kaweah lakuan dabilen txalupako chihuahua, tente, salbamendu-txalekoa soinean (“this is America!”)...

Baita Davidi ametsetan agerturiko arrain abisalak ere, ama hilarekin eta Lubis hilarekin batera.

Eta kilkerrak, ametsak bezala heriori lotuak.

Lévinasen etikak ez du arau formalekin zerikusirik, baizik hurkoarekiko harreman zehatzarekin. Eta harreman horrek ez du nia abiapuntu, bestea baino. Lehenbiziko hitza ez da “pentsatzen dut, beraz banaiz”, baizik “kaixo, egunon, pasa zeu aurretik”. Lévinasen etikaren zentzua hurkoaren aurpegitik dator, ez lege unibertsal batenganako begirunetik. Inperatiboren bat izatekotan, hurkoaren aurpegian adierazia da: “ez duzu hilko”.

Biluzia duzu hurkoaren bisaia: batetik, testuinguru oro ebakiko du. Aurpegia ezin da pentsatu beste zerbaitetik abiaturik, ez da potreta, bere baitatik da ageri, ezin konparatuzkoa duzu, paregabea, muga infinitu bat.

Bestetik, aurpegi biluziak hurkoaren ahulezia ere erakusten du, bere hauskortasun sakona sufrimenduaren eta heriotzaren aurrean. Jatorrizko harremanean hurkoa aurrez aurre aurkezten zait, buruz buru, begiz begi. Heriotzaren aurrean dago, heriotzari buruz doa. Hurkoa ikustea heriotza ikusezina ikustea da. Heriotza hurkoaren bila dabilela ikusiz ohartzen gara giza hilkortasunaz, horrelaxe gara esnatzen.

Baina, aldi berean, hurkoa ikustea begira dauzkadan bere begien erregua sentitzea ere bada: bera bakarrik ez uzteko erregua, hurkoaz nire buruaz baino gehiago arduratzeko deia, hurkoaren heriotzaz beldur handiagoa izateko deia nireaz baino. Lévinasen etika hurkoaren biluztasunaz eta hauskortasunaz ohartzean pizten da.

Hurkoarenganako erantzukizun infinituaren etika da Lévinasena. Baina ezinezkoa da hemen elkarrekikotasuna: inmorala litzateke antzeko erantzukizunik itxarotea hurkoarengandik niregana. Hurkoa ez da beste ni bat, harremana ez da sistema. Hurkoak ihes egiten dit, nik ezin diot ihes egin.

Edozelan ere, niaren berezko egoismo menperatzailea alderantzikatzen duen erantzukizun horrek ez du nia suntsitzen. Hori bai, ni soilik izan naiteke benetan ni hurkoaren lekuan jartzen banaiz, hurkoaren errua eta sufrimendua nire bizkar hartuz.

Bikote etikotik abiatuz pentsatuko du Lévinasek jendarteaz, hirugarrenaren agerpenaz. Hirugarren horrek ezarriko dio neurria etikaren harreman infinituari. Dena den, jendartea ez dadin neurrian eta lege anonimoan urtu hurbiltasuna behar da eta Lévinasentzat, naziek aita, ama eta anaiak hil zizkioten Lévinasentzat, hurkoaren maitasuna da politikaren eta justiziaren egia.

Nazi bat Lévinasen lagun hurko bilaka litekeen? Bai. Gaizkiak ez baitu aurpegirik. Baina baezpada ere bigarren mundu gerra eta gero Alemania ez zuen zapaldu.

Azkenik, jokaera naziei ekin zieten lagun israeldarrei garbi utzi zien: “edozein pertsona da lur zati bat baino sainduago, are lur hori saindua delarik, zeren pertsonaren aurkako irainaren ondorioz lur saindua bere gordinean ageri baita, harrizko eta zurezko.”

Ostegunean ehun urte Emmanuel Lévinas jaio zela, Lituaniako Kovno-n, aintziraz eta freskuraz inguraturik, Letoniaren eta Errusiaren mugetatik hurbil. Judua zen. Bertan masakratuko zuten naziek Lévinasen sendia (aita, ama, anaia biak). Harrigarria da ordea zein urruti dagoen haren etika mendekutik. Merezi ditu sarrera batzuk blog honetan. Rodolphe Calin-ek asko lagundu dit Lévinasen obra hobeki ulertzen; bihotzez milesker, Rodolphe.

Heideggerrentzat izatea bera duzu zoragarrietan zoragarriena, miresgarriena, eta beraz gogoeta pizteko duinena; Lévinasentzat berriz izatea astuna da, itogarria, ihes egiteko moduko zerbait.

Edonola ere, izatea Lévinasi astun zaio ezerezik gabekoa den heinean: bere buruaren baiezte huts baita horrela, ezein ezeztatzek zauri ez lezakeena, izate nekagaitza eta ezin lasaituzkoa. Lévinasek izateaz dioen oro kontzepzio hori du oinarri, izatea deusezaren ezina litzateke.

Horregatik lotuko dio izatea egoismoari, niaren irauteari bere izatean. Lévinasen ustez, ontologia azken batean egologia hutsa da. Eta Lévinasen etikak ontologia auzitan jarriko du, niaren egoismoa kordokatuko baitu, BESTEAren izenean. Soilik Besteak erakutsiko dio niari bere burutik eta izatetik egiazki irteteko bidea.

Lévinasek nia bultzatuko du ez bestelako izatera, baizik, erradikalkiago, izatearen bestelakoa zaintzera, Besteaz arduratzera. Lehenbiziko auzia ez da “izatea ala ez izatea”, baizik izateko nire eskubidea: justifikatua ote dago nire izatea? Ez ote naiz ni, izateagatik hutsagatik, besteren baten lekua betetzen ari?

Lévinasentzat miresgarriena, alegia, gehien pentsarazten duena, ez da izakiak izan daitezen, baizik izatea bera, Bestearenganako nire erantzukizunagatik, Bestearen aurrean justifikatu beharrera hel dadin.

"Sua nahi, Mr. Churchill?" liburuak irakurle sentibera txunditurik atxikiko du hurrengo mendeetan, are iraganikoetan. Ipuin zoragarrion inguruko luzarorako jirabirari hasiera emateko, gabonetako oporraldian zenbait pasadizoren jatorria argitzen ahalegindu naiz, batzuk gertatuak baitira, beste batzuk ez. Jakinmina nuen zein bai zein ez bereizteko. Egia da telefono aurkibideak Koldo Izagirrerena dakarrela eta dei diezaiokegula, baina uste dut ez dugula sortzaile handiei denbora kentzeko eskubiderik, nik behintzat ez.

Nire kasa ibili naiz hortaz ikerlari.

Anarkistek garrantzi berezia dute liburuan, indartsu baitzebilen CNT Trintxerpen hogeita hamarreko hamarraldian. “Avance marino” izena zuen CNTko arrantzaleen sindikatuak. Hemen duzu sindikatu horren historia interesgarri bat.

Trintxerpen bertan ere ikertu dut, ribeiro bat hartua naiz Arrandegi karrikako “Alai” tabernan. Bertan kontatuko diote zenbait ipuinetan ageri den idazle izengabeari (Josebe Errasti total ederraren neba txikia) oski-ziratzaile edo zapata-garbitzaile baten fusilamendua eta ondoriozko mendeku gogoangarria. “Oroimenaren matxetea” izena du narrazioak.

Ikerketaren emaitza bat: benetan gertatua da “Euskadi Etorbidea”n kontaturikoa, bolo-bolo dabil oraindik Trintxerpen: makinista arrantzara abiatu, ustekabean itzuli, emaztea auzoarekin ohean aurkitu eta emaztea biluzik dandarrez eraman zuen, adatsetik oratuta, Euskadi Etorbidea karrikan barrena, tabernaz taberna, begira puta zahar honek zer egin didan...

Azkeneko ipuinean, “Francisco Franco gure herrian”, bada pasarte bat tiranizidio surrealisten antologietan behar lukeena: etorri da Franco Trintxerpera eta gotzain frankistak harrera goxoa egiten dion bitartean Serapio apaiz antifrankistari diktadorea mezetan hiltzea otuko zaio, ostia sakratua pozoituz.

Behiala EGIren batzarretan zein Elizaren Oinarrizko Komunitateetan sarritan pizten zen zalantza, hots, bortxakeria gaitzetsita ere oro har, ez ote da zilegi tiranoa akabatzea?, Izagirrek zeru goienera jaso eta auzi teologiko interesgarri bilakatu du: “zer pentsatuko luke Jainkoak bere gorputza pozoituko bagenu tirano bat hiltzeko?”: hara Serapio solidarioaren kezka.

Galdetu dut Trintxerpen, arakatu hainbat artxibo eta internet, apaizekin mintzatu, tiranizidioaren historia seriosak irakurri (besteak beste, eta kontuan hartuta oso aspaldiko garaiak bakarrik, Konfuziok, Teofrastok, Senekak, Quintilianok eta Luzianok zuritu zuten), literatura gogoratu, baina deus ez, ez dut eragilerik aurkitu, badirudi Izagirrek berak goitik beheiti asmatu duela makal samar dabilen Askapenaren Teologiari ekintza bide berri bat iradokitzen dion paragrafoa.