Edukira salto egin | Salto egin nabigazioara

Tresna pertsonalak

Eibarko peoria, San Blasa baino hobia
Hemen zaude: Hasiera / Blogak / Markos Zapiain

Michel Foucault eta Daniel Defert

Markos Zapiain 2023/02/23 09:20

Michel Foucault 1926ko urriaren 15ean jaio zen Poitiersen, familia burges katoliko batean. Kirurgilariak zituen aita eta amaren aita. Ikasle bikaina, etxean jakinarazi zuenean ez zuela Medikuntza ikasiko aita zapuztu zuen. Mesfidantza erakutsiko zuen beti Medikuntzari dagokionez, batik bat Psikiatriari. Foucaulten anaia txikia ere kirurgilaria izan zen. Foucaultek, gerora, Psikologiako irakasle zelarik, idazlan hauxe agindu zien ikasleei: “Idatzi folio bi familia neurotikoari buruz, hau da, familiari buruz”.

1936ak ekarri zion lehenbiziko harridura eta ezinegon handia: Espainiako gerra zibiletik ihesi, errepublikazale asko errefuxiatu baitzen Poitiersen, euskaldun asko tartean. Berehala nagusituko ziren naziak Foucaulten herriaz.

1946an utzi zuen Foucaultek Poitiers, 19 urte zituela, Parisko École Normal Supérieure ospetsuan onartu baitzuten. Onarpen hori zen garai hartan ikasle batek Frantzian lor zezakeen kontsakrazio gorena. Lau urtez bizi izan zen Ulm kaleko egoitzan. Liberazioaren poza gorabehera, ordea, gaizki pasa zuen han Foucaultek.

Bere homosexualtasunak barne gatazka mingarriak zekarzkion, puritanoa eta moralista baitzen gerraosteko Frantzia hura. Batzuetan, anbienteko lokaletara gauez irten eta egoitzara itzulirikoan ohean etzanda gelditzen zen hainbat egunez, errudun eta depresioak jota. Erasokor, intolerante eta asoziala dugu bolada hartako Foucault. Egun batean, ikaskide baten atzetik ibili zen korridoreetatik garrasika, labana eskuan. Zurrutari eman zitzaion. 1948an bere burua hiltzen saiatu zen. Psikologo eta psikiatrek tratatu zuten. Aurrenetakoa izan zen neuroleptikoen errezetak jasotzen. Edonolako drogek pizten zioten jakin-mina. Inoiz adikzioan jausi ez bazen ere, muturreko esperientziak egin zituen. Ezagunena, 1975ean Kaliforniako Heriotzaren Ibarrean LSDarekin egin zuena, inoizko bere bizipenik zoragarriena, Foucaultek berak esatera. 

Behin batean adierazi zuen bere liburuen oinarrian bultzada biografikoren bat dagoela; besteak beste, eromena, eritasuna, psikiatrikoa, heriotza, kriminala, perbertsoa, kartzela, sexualitatea, anormalak aztertuko zituen bere liburuetan. Foucault agertu arte, Filosofiak egundo jorratu gabeko aztergaiak ziren horiek guztiak. Hori bai, liburuetan ez zuen bere buruaz hitz egiten. “Autore” funtzioa auzitan jarri zuen. Bere buruaz askatu eta ahazteko idazten omen zuen, bere aurpegia galtzeko, bera ez bezalako beste norbait bilakatzeko. Foucaultek idatziriko testu garrantzitsuak dabiltza oraindik harat-honat “Maurice Florence” batek izenpetuak. "Louis Appert" ere izan zen.

Pixkanaka armairutik atera eta 70eko hamarraldian bere gay izaeraz eta zaletasun sadomasokistaz libre mintzatzen amaituko zuen aldizkari eta elkarrizketa publikoetan. Gay gisa, uste zuen kontua ez zela gay identitatea azpimarratzea, baizik eta gay bizimoduak sortzea. Sadomasokismoari dagokionez, Foucaultentzat ez da, esan ohi den legez, botere-egituren erreprodukzioa harreman erotikoaren baitan, ez da jarduera bizarro edo perbertsoa, baizik eta botere-harremanen antzerkiratzea eta gozamen ineditoen iturria. Plazera desexualizatu eta botere-harremanak erotizatzeko modu bat ei da. Sadomasokismoan botere harremanak, gizartean ez bezala, alderantzikagarri bilakatzen dira. Jolas sadomadoa hasten denean, protagonistetako bat nagusia izan daiteke, eta bestea esklaboa, eta amaieran alderantziz. Rolen transgresioa aldez aurretik adosten da.

Mundu Gerraren amaierak eta liberazioak AEBetako bizimodu eta kultur ereduen lilura piztu zuten Frantzian; aldi berean, pentsalari gehienak Alderdi Komunistak erakarri zituen. Ospe itzela zuen orduan Frantziako Alderdi Komunistak, erresistentziaren eta fusilatuen Alderdia baitzen. Louis Althusser adiskidearen eraginpean egin zen Foucault Alderdi Komunistako kide 1950ean. Edozelan ere, urte bi ere ez zituen egin alderdikide gisa, Moskuko agintekeriaren berri izan bezain laster utzi baitzuen. Aurrerantzean, etengabe saiatuko zen ezker berri antiautoritario bat asmatzen. Garaitsu hartan ezagutu zuen hil arte maiteko zuen Daniel Defert.

Maiz egiten zitzaion Paris itogarri. Ihes egin eta Suedian, Polonian, Alemanian eta Tunisian ibili zen irakasle. Herri horietara bizitzera joan zelarik, epe labur samarrerako baino ez bazen ere, Foucaultek egin zuen aurreneko gauza bertako hizkuntza ikasten ahalegintzea izan zen, nahiz eta harentzat beharrezkoa ez izan.

Tunisiako Unibertsitatean harrapatu zuen Foucault hango 67ko erreboltak. Ikasle matxinoei lagundu zien. Urte haietan irakurri zituen Rosa Luxemburg, Che Gebara eta Pantera Beltzen testuak. 68ko maiatzak Frantzia zeharo aztoratu eta betirako aldatuko zuen. Boterean zentratuko zen aurrerantzean Foucaulten gogoeta, eta oso eragingarria izango zen protesta eta erreboltak antolatzeko orduan. Gaur egun, Foucault iraultzaile hiperraktibo hura da, ziurrenik, haren aurpegi ororen artean ezagunena.

1969an Vincenneseko Unibertsitate esperimental ezkertiarreko irakasle izendatu zuten eta 1970ean Frantziako hezkuntza-erakunderik ospetsuena den Collège de France-rako hautatu zuten. Bizikletaz joaten zen klaseak ematera, garai hartan Parisen deigarria baitzen, Franco Ministro Kontseilura patinetez joan balitz bezain. Foucault beti egon zen prest goi-mailako jakintsu izateak ematen zion prestigioa kale gorriko borroka zailetan arriskuan jarri edota sakrifikatzeko.

1971n “Espetxeei buruzko informazio taldea” sortu zuen, Daniel Defertekin batera, presoek berek hitz egin zezaten beren izenean, ordezkari barik. Botereak, ziurtasunaren izenean, bere buruari baimenzen dizkion irregulartasunen aurka jaiki zen Foucault, adibidez aginteak berehala zuritzen dituen gehiegikeria polizialen aurka: tortura, etorkinen, langileen edo militanteen hilketa “zoritxarrekoak”... Idatziz zein jardunez, behin eta berriz salatu zituen polizien eta Estatuen botere-abusuak.

1973an Libération egunkari ezkertiarra sortu zuen, Sartrerekin eta beste lagun zenbaitekin batera. Zero alean, Foucaulten eta Renaultek kanporatutako langile militante baten arteko eztabaida agertu zen. 

1975ko irailean, Txiki, Otaegi eta FRAPeko hiru kide heriotza-zigorrera kondenatu zituztenean, Madrilen agertu zen Simone Signoret, Costa Gravas, Yves Montand eta beste batzuekin. Aurretik ez zen antzekorik egin eta arriskutsua izan zitekeen. Kazetarien aurrean, Montandek testu bat irakurri zuen, Foucaultek idatzia, kondenatuentzako eskatuz berme juridikoak beteko zituen epaiketa bat. Halako batean, polizia aretoan sartu zen. Hainbat kazetari atxilotu zituen. Foucaultek zeuzkan eskuan panfletoak. Polizia batek kendu nahi izan zizkion. Foucaultek amorruz egin zion aurre. Parisa itzuli eta heriotza-zigorren aurka ondoko egunetan egin ziren manifestazio jendetsuetan ibili ziren Defert eta Foucault. 

Jasangaitza zitzaion edozein poliziaren kontaktu fisikoa eta poliziaren edozein aginduri obeditu beharra. Foucaultekin zeregin militanteetan ibilirikoak bat datoz haren adore fisiko harrigarria deskribatzeko orduan, manifestazio eta protestetan polizia gainera zetorkiolarik bere gorputza jokoan jarri eta defentsan zein erasoan zerabilen biolentzia arraroa. Basakeriaz atxilotu eta ankerki jipoitu zuten. Behin batean, polizia batek saihetsezur bat hautsi zion. Foucaultek zioen polizien lana goitik datozkien aginduak betearazteko indar fisikoa erabiltzea dela, eta muga horretaraino heltzera behartu behar ditugula. Azkazalen azpiko zikinkeria aterarazi behar da edozein giza harremanetan. 

80ko hamarraldian, Foucault eta bere lagunak (Defert, Deleuze, Guattari, Châtelet) Iparraldeko euskal errefuxiatuak deportatu eta Espainiaren esku uztearen aurka ere borrokatu ziren. Lagunarte hartako kideek zein haien ondorengoek, hala nola Emily Deleuze zinemagileak, Josu Urrutikoetxea libre uztearen aldeko eskaerak izenpetu dituzte berriki. 

Azkeneko urteak erretiratzeko nahiak markatuko zituen. Foucaultek sumatzen zuen arrakastak eragozten ziola bere ikerketetan behar bezala sakontzea. Libreago sentitzen zuen bere burua Kalifornian Frantzian baino, eta Paris abandonatu eta Defertekin batera San Frantziskon bizitzen jartzeko proiektua zeukan. Gainera, hainbeste ordu igarotako liburutegiak behin betiko uzteko asmoa ere bazuen. Eta idazteko ohiturari ere despedida eman nahi zion sekula betikoz. 

1984an Foucault ohartu zen eri zela eta hiltzera zihoala, baina berdin jarraitu zuen kurtsoekin eta idazten; eta bereziki hunkigarria gertatzen da zein modu finean aztertu zuen azkeneko ikastaroan, “Egiaren ausardia” deitua, Sokratesen heriotza Platonen “Apologia”, “Kriton” eta “Fedon” elkarrizketetan, eta bereziki Sokratesen azkeneko hitzak: “Kriton, ez ahaztu oilar bat zor diogula Asklepiori”. 

1984eko ekainean hil zen, Parisen, hiesak jota. Ordutik aurrera, Daniel Defertek hiesaren aurkako aktibismoari ekin zion. 2023ko otsailaren 7an hil da Daniel Defert. 

Portuondo doktorearen irakaspen psikoanalitiko batzuk

Markos Zapiain 2023/02/17 17:20
Filmin plataforman dago Doctor Portuondo telesaila

 

 

Ikasleek argi ikus dezakete zer den saio psikoanalitiko klasikoa (protagonistaren eta Portuondoren artekoa, biak bakarrik, Portuondo bizarduna sofan eserita pipa erretzen eta protagonista dibanean etzanik); baita zer den talde-terapia ere; eta zer den antzerki-terapia edo psikodrama.

Bestalde, interesgarria da nola definitzen duen Portuondo kubatarrak maitasuna: neurosi biren arteko adostea eta doitzea. Bataren neurosiari bestearena komeni zaio. Horregatik apurtzen dira bikote asko bikotekideetako batek psikoanalizatzeari ekiten diolarik: tratamenduak aurrera egin ahala sendatzera jo eta neurosia gainditzen duenez, orduan bikotekidea nolabait bakarrik gelditzen da bere neurosian eta bat etortze eta doitze hura desegin egiten da; aurrerantzean, horrenbestez, galdua du bikoteak zentzua.

Telesailak, gainera, garbi nabarmentzen du neurotikoaren eta eskizofrenikoaren arteko aldea. Neurotiko tipikoa dugu protagonista. Halako batean, Esteban eskizofrenikoa agertuko da Portuondorenean. Eta Portuondok, Deleuzek eta Guattarik bezala, eskizofrenikoak maite ditu. Neurotikoen arazoak faltsuak iruditzen zaizkio, psikotikoenak ez bezala. Maitasuna izango da Portuondoren bidea Estebanengana hurbiltzeko, besarkatu eta "maite zaitut" bihotzez oihukatzea. Freud neurotikoa zen
, eta Portuondok Freudek baino sakonkiago konektatzen du psikotikoekin.

Bide batez esanda, beste gizaki guztiok bezalaxe zen Freud neurotiko,  piztia izatetik arrazoizko izatera pasatzeagatik ordaindu behar izan duguna baita neurosia. Edozelan ere, ez da ahaztu behar barruan daramagun piztiak orro egiten duelarik, arrazoia dardarka hasten dela.

Bukatzeko, artistaren figura ere goraipatzen du Portuondok. Eroa gai da inkontzientean sartzeko, baina ez du ateratzen eldarnioa baizik. Neurotikoa ezin da inkontzientean sartu, primeran moldatzen da bere buruari oztopoak eta hesiak ipintzeko. Artista ordea bai, inkontzientean sartu eta obra ateratzen du bertatik, sorkari egituratua.

Noeren eta Kamen arteko harreman fisikoa (Hasiera, 9)

Markos Zapiain 2023/01/22 15:28

Ezin ederragoa da, noski, Biblia. Liburu batzuk beste batzuk baino biziagoak, ezin bestela. Ikasketa biblikoak aurrera doaz. Lan handia egin dute historialariek, filologoek eta hermeneutek azkeneko hamarraldietan. Nahum M. Sarna bezalako jakintsuei esker, gero eta egiantzekoagoak dira pasarte zehatzen interpretazio eta berrirakurketa onartuenak, nahiz eta Bibliaz berriki arte uste izan ohi denarekin sarritan bat ez etorri. 

Adibidez, bada Noeri eta bere semeei buruzko pasarte bat (Hasiera 9:18-27), gero eta ulergarriago bilakatzen ari dena, alde fisikotik zein psikologikotik. Honelaxe dio sarean dabilen itzulpen batean (Elizen Arteko Biblia, Editions du Cerf):

 

NOE ETA HAREN SEMEAK

Ontzitik atera ziren Noeren semeak: Sem, Kam, Kanaanen aita, eta Jafet.

Noeren hiru seme hauetarik sortu ondokoak munduan barna hedatu ziren.

Noe laboraria zen eta mahastia landatu zuen.

Arnoa edan zuen batez, mozkortu zen eta bere oihal-etxolaren barnean biluzi.

Kanaanen aita Kamek, aita biluzik ikusi zuenean, kanpoan ziren beste bi anaieri jakinarazi zioten.

Sem eta Jafetek, soingaineko bat hartu, sorbaldan bien artean ezarri eta, gibelka joanez, aita biluzia estali zuten. Bestalderat behatzen zutela, ez zuten aita biluzik ikusi.

Bere mozkorretik atzarri zenean, jakin zuen Noek bere seme gazteenak egin ziona.

Orduan, erran zuen: «Madarikatua Kanaan! Bere anaien esklaboen esklabo izan bedi».

Erran zuen, gainera: «Benedikatua Jauna, Semen Jainkoa! Kanaan izan bedi Semen esklabo!

Jainkoak heda beza Jafet! Bizi bedi Semen oihal-etxoletan! Kanaan izan bedi Jafeten esklabo!»

Uholdeaz geroz, ehun eta berrogeita hamar urtez bizi izan zen Noe. Orotara bederatziehun eta berrogeita hamar urte bizi izanik, hil zen.

 

POPATIK

Ontzia, uholdea, elkargoa, ortzadarra, belea eta usoaren ostean gertatu da pasadizoa. Itzulpenetan mozorroturik gelditzen dena (ez osotoro hala ere, zeren agerian baitugu, besteak beste, "gibelka joanez, aita biluzia estali zuten" iradokitzaile hori): Noek eta bere hiru semeek, Sem, Jafet eta Kam-ek, egundoko mozkorra harrapatu dute. Oihal-etxolaren barruan biluzi dira. Halako batean, Kam eta Noe bakarrik gelditu eta semeak sodomizatu egin du aita.

Gisako gertaera larri batek baizik ezin azal lezake biharamunean Noek Kamen ondorengoen aurka botako dituen madarikazioen bortizkeria. Aita biluzik ikusi izana eta horren berri kanpoan diren beste bi anaiei jakinarazi izana ez baita aski.

Horra hor hermeneutika modernoak egiaren bila eginiko beste aurrerapauso adoretsu bat.

Nahum M. Sarnak aukera posibletzat jotzen du, halaber, Kamek aita Noe zikiratu izana. Aldiz, ez zaio sinesgarria iruditzen eztabaidatu izan den beste hipotesi bat, hots, Kamek Noeren emaztea biolatu izana. Sarnaren hitzak (aurreko estekak daraman liburuko artikulu honetan daude: "The Anticipatory Use of Information as a Literary Feature of the Genesis Narratives", hirugarren oinoharrean): “Wheter Ham was guilty of castrating his father or of practising sodomy upon him is discussed in Sanh. On the basis of Lev 20:11, S. Gevirtz, “A Father's Curse,” Mosaic 2/3 (1969): 56-61, believes that Ham violated his father's wife. Howewer, what is described in Gen 9:22-23 would be hard to reconcile with such an explanation.”

 

BELTZAK ESKLABO, JAINKOAREN AGINDUZ

Bestalde, Historian, Afrikako beltzen esklabo-izaera zuritzeko erabili izan da pasarte hori, Kamengandik omen baitatoz beltzak (juduak Semengandik bezala, eta europarrak Jafetengandik). Jainkoak berak erabaki zuenez beltzak europarren eta juduen esklabo izatea, esklabismoa borrokatzea Jainkoaren aurkako krimena da. Arrazoibide hori Erdi Aroan agertu zen. Maiz erabili izan da esklabo beltzen komertzioa zuritzeko, eta gailurra jo zuen XIX. mendeko AEBetan. Gaur egun, kristau mormoiek darabilte batik bat, Azken Egunetako Santuen Jesu Kristoren Elizetan. Zain dauzkazu Bilbon, Agirre Lehendakariaren Etorbideko 3an.   

Adimen gomutabakoaren distira eternala

Markos Zapiain 2023/01/19 08:36

1-Zure ustez, ondo amaitzen da filma ala txarto? Zergatik?

2-Zer funtzio betetzen du Clemen ilearen kolore-aldaketak?

3-Zure iritziz, oroitzapenek kokapen zehatz bat dute garunean, filmak iradoki bezala, ala espirituan edo arima materiagabean daude, eta ez leku fisiko batean?

4-Denboragarrenean, zientziari eta teknikari esker, heldu ahalko gara gure oroimen eta oro har arima osoa pen-drive batera jaitsi ahal izatera, garenaren funtsa usb batean garraiatu ahal izatera?

5-Zerk bultzatzen ditu elkarrengana Clem eta Joel, edota Mary Svevo eta Laguna Inc.-eko nagusi Mierzwiak doktorea? Maiteari lotutako oroitzapen guztiak ezabatu arren, maitasun-txingar batek bizirik dirau. Nondik nora? Maitasuna ez dago beti oroimenari lotua, amari, aitari, are karen edo plazentari? 

6-Zerk bultza dezake Mary Svevo bezalako neska gazte lirain bat Mierzwiak doktore zaharraz maitemintzera? Gaztelaniaz “hambre de padre” esaten zaionak, apika?

7-Aditu batzuek uste dute Stanek Mary Svevo ligatu zuela Patrickek Clem bereganatzeko darabilen azpijoko iruzurti berdina baliatuz, alegia, Mierzwiak doktorea ezabatzeko Svevok erakutsi behar izan zituen gauzaki esanguratsuak eta grabazioak erabiliz. Sinesgarria deritzozu?

8-Noren oroitzapenak ezabatuko zenituzke zure burutik? Zergatik? (ez baduzu zure buruaz hitz egin nahi, asmatu kasu interesgarri bat)

9-Merezi du oroitzapen txarrengatik pertsona bati lotutako oroitzapen guztiak ezabatzea, politak barne?

10-Filmean aipatzen den Nietzscheren esaldiak dio soilik pertsona ahazkorrak izan daitezkeela zoriontsuak. Eta filmari izenburua ematen dion Alexander Poperen bertsoak, era berean, oroitzapenik gabeko adimena distira eternal batean bizi dela. Bat zatoz?

11-Esaten da eskarmentua dela jakinduriaren guraso, hanka-sartzeetatik ikasten dugula; eta, ondo ikasiz gero, ez ditugula errepikatuko. Ordea, ahazten baditugu, Joelek eta Clemek bezala urte biko harremana oroimenetik ezabatuz, ez ote ditugu ezinbestez errepikatuko akats horiek behin eta berriro? Ez al da zuhurragoa erroreak buruan presente samar edukitzea?

Es una pena, pero la siguiente conversación no está en vasco

Markos Zapiain 2023/01/13 23:05
Según los parámetros de la Ciencia Filológica, el enigmático texto del Muslo de Zarátamo estaría escrito en celtíbero, íbero o aquitano, utilizando el signario de una variante del proto-andorrano

Y de ninguna manera en euskera, que no llegó a Zarátamo antes que los primeros discos de los Xey, impuesto por unos violentos navarros medio franceses, "gente guerreracon orgullo étnico y gran belicosidad que hablaba euskera", como certeramente expone el lingüista de la UPV Mikel Martinez Areta. Estos imperialistas venidos del Este, con pulsiones más bien heterofágicas que apotropaicas, antecesores de Sabino, filoetarras, exterminaron las pacíficas poblaciones y lenguas hispano-celtas que convivían allí como hobbits en la casa de la pradera desde tiempos inmemoriales, sin mezcla de sangre euskaldun. 

 

Transcripción del Muslo:

Egun on.

Baita zuri ere. Ondo lo egin duzu?

Bai, eta zuk?

Baita ere.

Miren Larrion: "Nire buruak ni engainatu ninduen"

Markos Zapiain 2022/12/08 12:25

Pairatu ez duenari zaila zaio disoziazioa zer den ulertzea. Horregatik, irakaskuntzan, besteak beste, harribitxiak dira Miren Larrionenaren tankerako biluzteak, psikiatrikoetako pazienteenak bezala, ikasleen aurrean mikroa hartu eta beren eritasunaren jatorria eta bilakaera azaltzen dutelarik (eskizofrenikoak izaten dira ia beti). 

Miren Larrionek Faktorian eta Biba zuek!-en kontatu du bolada batean arriskupean sentitzen zela, edozein unetan eraso bortitza jasateko zorian. Eraso-mehatxua zertan zen zehazki, oraingoz ezin du jakinarazi, oraindik ez baitu oroitzapen gisa prozesatu, biziberritu egiten zaio. Mehatxu horrek eragin zion trauma, eta psikiatrarekin lantzen ari da. 

Kontua da zenbaitetan ezin ziola izuari aurre egin, eta halakoetan burmuinak babes antzeko bat garatzen du: sentimendu jasangaitzari loturiko errealitatea alde batera utzi eta larrialdiko funtzionamenduari ekiten dio, eria fikzio batean bizitzera eramanda. Garbi bereizten ditu Larrionek alde batetik “nire burmuina” edo “nire burua” eta bestetik “ni”.

Tentuz haatik: bihurkaria adierazteko euskaraz “burua” erabiltzeak ez dio laguntzen Larrionen azalpenaren ulermen zuzenari. Berez, “nik neure buruari laguntzen diot” eta “neure buruak neure buruari laguntzen dio” parekoak dira gutxi gorabehera. Aldiz, Miren Larrionek “nire burua” eta “nire burmuina” sinonimo gisa darabiltza, "burua" organo anatomikora mugaturik. Hortxe da beharbada Larrionen edo euskararen originaltasuna disoziazioa adierazteko orduan: neure buruak ni izateari utzi eta nire burmuinarekin identifikatzen da. Eta sendatzea, alderantziz, osatzea izango da, integratzea, neure burua eta ni berriz ere bat etortzea, berex ibilirikoa berriro osotasunaren baitan kokatzea.

Disoziazioak dakarren larrialdiko defentsan, halatan, burmuina bide batetik doa, pelikularen bidetik, eta gorputza eta sentimendua bestetik, oinazean hondoraturik. Ezin dira konektatuta egon, bestela guztiak eztanda egingo luke. Horixe baita disoziaturik bizitzea: Larrionen oinazea bere buruak benetako kausatik aldendu eta beste pelikula batera proiektatu eta aldatu zuen, ez zena berez erreala, baina Larrionentzat bai. Sentitzen zuen beldur mingarria objektiboa zen; eta bere buruak sortu zion pelikula ere bai Larrionentzat berarentzat. Beste inorentzat ez, ordea. Eta Larrionen pelikulan baino ez zuten zentzurik Bilduko lankidearen kartera ebatsi eta bere nortasuna ordezteak.

Ingurukoei kontatzen zienean zer ari zen gertatzen, inork ez zion sinesten, ezta ulertzen ere. Ordu arte, maila arruntaren gainetik zerion Larrioni ziurtasuna; bizitza osoan izanak zitzaizkion fidagarriak bere burua, bere burmuina, bere adimena, bere iritzia: esaterako, ez zekien zer zen inguruko pentsamolde nagusiaren aurrean beste barik makurtzea. Krisian ziurtasun hori galdu eta zalantzan jartzen hasi zen bere burua: bere burua eta bera ez ziren elkarren fio. Azkenik, Larrion zeharo fidagaitz bilakatu zen bere buruari zegozkionetan.

Eta guztia publiko egin zenean, ekaitz mediatikoaren zurrunbiloan, Miren Larrion batek ez zuen nahi kobazulotxoan sartu eta kuzkurtu baizik, ez zuen inon agertu nahi; beste Larrion batek, berriz, lasaitu ederra hartu zuen. 

Bere buruaz ezin, eta ordutik aurrera bere psikiatraz eta lagunez hasi zen fidatzen; eta konfiantza horrek eraman du sendabidera. Ingurukoen babesari esker, iluntasunetik irten eta onezkoak egiten ari da bere buruarekin, elkarren konfiantza berreskuratzen ari dira. Eta orain bere buruari bera salbatu izana eskertzen dio, fikziozko pelikulara lekualdatu eta han egonarazita: "Auskalo nola amaituko nuen bestela".

Disoziazioa gainditu eta osotasunaren integrazioa erdiesten hasi delarik, zabalik ikusten du nolabaiteko normaltasunera itzultzeko aukera. Bat izaten hasi baitira ostera ere bere burua eta bera, natural erabil dezake "neure burua" bihurkari gisa. Eta horri esker eman dezake orduko pairamenduaren berri. Krisialdian bertan ez zatekeen gai izango, egia osoa adierazten ahalegintzen den kontakizuna eta disoziazioa ez dira-eta konpatibleak.

Politikan ez da ohikoa izaten Miren Larrionek erakutsi zuen eskuzabaltasuna: Gasteizko alkatetza xenofobia xaxatu berria zuen Javier Marotori kendu eta Larrionek berak baino boto gutxiago lortu zituen Gorka Urtaranen esku utzi zuen. Handia izan zen edonondik erakarri zuen miresmena. Eta, krisialdiak krisialdi, ezin hobeto eutsi dio Larrionek hain berea duen betiko eskuzabaltasun horri, bere eritasunaren gorabeherak jendeari jakinarazirik. Edonoiz sufri lezake gutako edonork antzekorik, eta putzuan zaudela eskertzekoak izaten dira argira itzultzeari ekin diotenen lekukotasun fidagarriak.

Bertso bi, bat Baionan bestea Bilbon

Markos Zapiain 2022/12/04 20:50

Auskalo zer irudituko zitzaizkien epaimahaikideei, zer puntuazio lortuko zuten, edozelan ere uste dut bertso hauek erabaki zutela Ibarzabal Baionan eta Arzalluz Bilbon gailentzea, edo, zehatzago, bertso hauek bota izanak erakusten du bakoitzak bere saioa irabaztea merezi zuela; sasoia, dohaina eta artea goren gradura eraman zituztela, ohikoa baino koxka bat gorago bai, bederen.

 

Nerea Ibarzabalek Baionan 

(Frantziak euskarazko azterketak debeku) 

Orain bertsoa ia ondare/ immaterial da, tira,

baina hortarako baliabide/ materialak behar dira.

 

Seguru Beñat Gaztelumendi iritzi horrekin bat letorkeela, kontuan hartuta zelan begiratzen dion bertsoa kantaturikoan, nolako irribarrea loratzen zaion.

 

Amets Arzalluzek Bilbon

(Futbolari gisa) Makala nintzen, baldarra nintzen,/ dena aitaren herentziz.

Nahiz ta askotan galtzen genuen/ ta batzutan diferentziz,

pozik nentorren txokolatezko/ bokadillo bat irentsiz.

 

Semeak bere akatsen errua aitari halako ironia eta hurbiltasunez leporatze horrek, “makala nintzen, baldarra nintzen, dena aitaren herentziz”, bide berri bat irekitzen die Euskal Herrian aski zailak izaten diren aita-semeen arteko harremanei (beharbada mundu osoan). Ez dut antzeko goxotasunik gogoratzen euskal literaturan, baina edadeak memoriari dakarkion kaltea izan liteke. 

Irulegi erretzen ikusi

Markos Zapiain 2022/11/25 15:50

Ikaragarria da aurrerapen teknologikoek harrapatu duten abiada, eta, egun webkamari esker espazioan oso urrutikoa oraintxe bertan ikus dezakegun bezala, ez da ezinezkoa (ez aste bi barru, baina bai agian berrehun urteren buruan) aparailuan data eta leku zehatzak sartu eta iraganeko egoerak eta gertaerak zuzenean ikustera iristea. 

Iraganeko gertaerak ALDATZEKO gaitasuna, “Etorkizunerako itzulera” filmean bezala, geroago etorriko litzateke, edo sekula ez; aitzitik, pasatua pasiboki ikusteko ahalmena lortuko dugula bai, sinesgarria dirudi. Zaila ematen du oraingoz, baina zailagoak ziruditen berriki arte Sare Ilunak, Skypek, errealitate birtualak eta nanoteknologiak. Kontzientzia nolabait iraganean sartzeko aukera lortzeko lanean dabiltza Silicon Valleyn, diru-parrasta ederra inbertituta. Litekeena da gure birbilobek hamaikagarren mendeko Irulegiko eguneroko bizitzara telegarraiatu eta hura bertatik bertara ikusi ahal izatea, eta erre baino aste bete lehenagokoa, baita erreketa bera ere. 

Aukera harrigarriak zabalduko lirateke: unibertsoaren sorrera, Pangearen pitzadura, gizakia hizketan hasi zenekoa, Sokrates eta Platon Akropolitik paseoan; edo nartzisistagoentzat: kontzebitua izan nintzen larru-jotzea. Ez dira gutxi ez eskasenak Unibertsoak gertaera ororen memoria gordetzen duela dioten fisikariak. “Azken egunak Gandiagarekin” liburuak erakusten duenez, Joxe Azurmendi, oro har eszeptikoa, konbentzitu dute.

Dena den, ezin une magiko hori heldu arte itxaron Irulegiko Eskuaren egiara hurbiltzen ahalegintzeko. 


MITXELENA 

Beste kasu askotan bezala, zerbait egia dela erabakitzeko zein irizpide darabilzun, horixe da aurreneko eztabaidagaia, ez baita berdina Fisikan eta Hizkuntzalaritzan, zehazki Etimologian. Euskarari dagozkionetan, Koldo Mitxelena izan dugu azken autoritate eztabaidaezina. Egia zer den erabakitzeko autoritate-irizpidea baliatzea, ordea, ez dakit oso zientifikoa den. Gainera, Mitxelenak aitortza ia orokorra erdietsi baldin bazuen, Txillardegik ere haren alde egin zuelako izan zen, sasoi hartan Txillardegi baitzen ezker abertzalearen faroa hizkuntza kontuetan. Onarpen hori lortzeko, ziurrenik, “Fonética Histórica Vasca” idaztea bezain erabakigarriak izan zituen heriotza-zigorra eta kartzelaldi luzea. Testuinguru historiko eta botere-borroka jakin batean kokatzen baitira beti zientzia eta egia, izterrak basatzan ondo sartuta. 

Mitxelenaren hileta-elizkizunean Txillardegi eta biok elkarrekin egon ginen, zutik, elizaren atzealdean, eta esan zidan epe laburrean behintzat ez zuela ikusten Mitxelenaren aldeko adostasunaren antzekoa biltzeko gai izango zen beste inor; Txomin Iturbe hil berriaren balizko ordezkoarekin berdin, ETAn eta ezker abertzalean. Duela zenbait urte, ezker abertzaleak Arnaldo Otegiri eman dio konfiantza hori. 

Euskal etimologisten artean, nekezagoa dirudi aditu bakar batek halakorik erakartzea, ezta epe luze samarrean ere. Iruña-Veleiako traumak zatiturik utzi du jokalekua. Unibertsitateak boterea galdu du, eta sare sozialek izugarri sakabanatu dute hipotesien eta jakintzaren transmisioa. Badago bando guztien edo gehienen konfiantza duen edo lor lezakeen norbait? Blanca Urgell, Ander Ros, Juan Inazio Hartsuaga? (Seguru hanka sartzen ari naizela, barka.) 

Joaquin Gorrotxategiren atzera egiteak maila etiko altua erakusten du. Eta Mitxelenaren estatusa lortzeko, jakintza zientifikoa bezain garrantzitsua da oinarri etikoa. Beharbada, Mitxelenak bere jarduera profesionalean sakonkien jorratu zuen balio etiko-zientifikoa ZUHURTZIA izan zen. Hala ere, ematen du zenbaitetan tronpatu ere egin zela: adibidez, zorrotzegia izan bide zen, Antonio Tovar bezala, euskoiberismoaren hipotesia baztertzeko orduan. Halatan, euskal etimologisten balizko superni berriari dagokionez ere, etorriko balitz, osasungarria litzateke komunitate zientifikoak eszeptizismo ahal bezain sakonez hartzea; besteak beste, fanatismoari muzin egin eta etengabe azpimarratu beharko litzateke edozein aurkikuntza zientifikoren behin-behinekotasuna. 

Are gehiago, zalantzan ipini beharko genuke hainbat afizionatu eta voyeurrek ebidentetzat jo izan dugun ideia hau: euskal hizkuntzalaritza hobeto dabil autoritate argi batek gidaturik.


ADITUEN ARTEKO ADOSTASUNA

Ezin da ez bizitzan ez zientzian ez irakurketan aurreiritzirik gabe funtzionatu, ez dago zerotik abiatuko litzatekeen ezagutza zeharo argi baldintzabakorik, ezinbestez markatzen dituzte gure gorputz eta biografiek gure ideiak. Horrenbestez, ezagutzeak ez du aldez aurretik aurreiritzi oro suntsitzea exijitzen, ezinezkoa baita bestalde. Hori bai, aurreiritzi horiez kontziente izatea komeni da, kontuan hartu baldintzatzen gaituztela eta desaktibatzen ahalegindu. Esaterako, niretzat Irulegiko Eskuan euskara ikusten ez duena gezurretan dabil, gaiztoa da, inperialismo espainolaren bosgarrenzutabista. Aurreiritziak dira haatik. Garbi ikusi dut Joseba Abaituaren bloga irakurririk. 

Bistan da, uko egin beharko genioke egiaren irizpide kartesiarrari, norberari matematika bezain ebidentea iruditzen zaiona beste barik egiatzat hartzeari, ebidentzia subjektibo horiek sarritan errebelazio erlijiosoen kutsua hartzen dutelako, egiaztatu eta gezurtatu ezinekoak definizioz. Eta Brontzezko Eskuko testuaren ulertzeari ekiteko ez ditugu dogmak behar, baizik eta edozeinek egiaztatu edo gezurtatzeko moduko hipotesiak, froga ulergarriak eskuan. 

Tokiz kanpo leudeke halaber Hegel-Kojève, Nietzsche eta utilitaristen egia-irizpideak. Eskuaren zentzura hurbiltzeko, adituen arteko adostasunak behar luke egia-irizpide nagusi. Horretarako, adituek zinez entzun eta kontuan hartu beharko lituzkete Irulegiko testua desberdin interpretatzen dutenen iritziak, eta benetan prest egon eztabaida hasi baino lehen zeuzkaten ikuspuntuak bertan behera utzi eta aldatzeko, baldin eta solaskidearen arrazoiak indartsuagoak badira. Tamalez, ez da hori jarrera nagusia gure politikan eta jendartean; zailagoa da jokamolde ireki hori gure kulturan aurkitzea, telegarraio denborazkori esker orain dela bi mila eta ehun urteko Irulegira bertara itzultzea baino. Animo hala ere. Jarrera zibilizatu horren antzeko zerbait sumatzeak zientzia etimologikoan dabiltzan adituen artean, horrek bai lekarkeela egiazko aurrerapausoa herriaren heziketan. Erdu, mirari.

Euskaldunaren ibilera eta espainolarena

Markos Zapiain 2022/11/06 21:20

Lehengoan Bilboko Ibañez kalean Urkullu eta Ortuzar ikusi nituen. Haien atzetik nindoan eta, Sabinoren esaldi batez oroiturik, kolapso mentalak jo ninduen. Gaur arte ez dut esaldiaren erreferentzia zehatza topatu. “Bizkaitarra” aldizkariaren 29. aleak dakar. Esaldiaren bigarren zatian, irudi luke Sabino Aranak Santiago Abascalen eta José Bonoren ibilerak aurreikusi zituela.

"El bizkaino es de andar apuesto y varonil; el español o no sabe andar, o si es apuesto, es tipo femenino".

Irakurtzen jarraituta, eta hainbat arrazoirengatik, ezin izan ditut Urkullu eta Ortuzar burutik kendu, are gutxiago beste biak:

"La fisonomía del bizkaino es inteligente y noble; la del español inexpresiva y adusta. El bizkaino es nervudo y ágil; el español es flojo y torpe. El bizkaino es inteligente y hábil para toda clase de trabajos; el español, es corto de inteligencia y carece de maña para los trabajos más sencillos. Preguntádselo a cualquier contratista de obras, y sabréis que un bizkaino hace en igual tiempo tanto como tres maketos juntos".

Trobalari modernoen errepideak

Markos Zapiain 2022/11/02 22:20
2008an ekin zion Bob Dylanek amaigabeko birari, Never Ending Tour delakoari. “Kanta modernoaren filosofia” izena duen bere liburu berrian kontatu dizkigu errepidea ez uzteko zinezko arrazoiak, Willie Nelsonen “On The Road Again” ospetsuari buruzko atalaren amaieran. Hona hemen atal horren itzulpen libre edo moldaketa kutrea. “Alproja ibiltariaren kanta” du izenburua.

Mugitzearen poza, inon ez geratzearen poza. Ez dizute geldirik egoteagatik ordaintzen. Jack Kerouacen “Errepidean” maisulanaren eguneratze bat da Willie Nelsonen Errepidean berriro hau.

Errepidean ibiltzeak, kantu honetan, azken belaunaldiko autobusean bidaiatzea esan nahi du: pantaila zapaleko puntako telebista, taberna totala, erreginaren ohea atzealdean, hainbat litera, bakoitza mundu bat, ederki hornituriko sukalde erosoa, larruzko kabinak, dutxa, eta, batzuetan, lurrun-bainua ere bai. Autobusa da errepideak eskaintzen duen onena. Inoiz ez zara benetan inora joaten, busean zaude, ordu gutxi batzuetarako atera, kontzertua, busera itzuli eta segi aurrera. Horrelakoxea da banda ibiltarien bidea, Van Morrisonek “Hard Nose the Highway” abestian pintatua. Van hegazkinez ibiltzen da ordea. Beharbada ez du gaia bertatik bertara ezagutuko, baina kontatuko zioten. 

Willie Nelsonen kantuak errepidearen mugimendua ematen dizu, baina autobusean sentitzen den bezala, ez sedanean edo anbulantzian. Errepidean zaudenean, maite duzun bizimodua bizitzen ari zara. Lagunekin musika sortzen eta bizimodua ateratzen. Abesti zoriontsua da. Esaldi etsigarri bakar bat ere ez. Edonon kanta zenezake, azokan zein Herri Irratiko Musika Aretoan. Elkarrekikotasuna du gai nagusi, komunitatea. Country erlijioso antzeko bat da. 

Dena den, amesgaiztoaren kutsuko kanta ere sor liteke gai beraren inguruan, bidaiari nekatuaren gainean pilatutako batxe eta sumindurez betea. Egin litezke bertsoak autobuseko aireztatze hautsiez, hoteletara itsatsitako sirena-hotsez, miaketa sutsuegiez Texasko mugan, antibiotikoekiko erresistentea zen gonorrea gogor hartaz, Mexiko Berriko kontzertu baten ondoren musikarien eta birako langileen artean zabaldu zena. Mikrouhin labeko burrito zalantzagarriak, arropa berriro garbitu arteko egun eta kilometro luzeak, bus-gidariaren dibortzioari buruzko informazio gehiegi. Errepidean berriro. 

Eta beste abesti bat ere idatzi beharra dago, errepidera itzultzeko irrikaren benetako arrazoien gainean. Inor ez da haserretzen ez duzulako zaborra atera, ezagunak ez datozkizu bisitan abisatu gabe, auzokoek ez dizute begizkoa egiten haizea aldatzen den aldiro. Bidean zaudela deusek ez zaitu trabatzen. Ezta berri txarrek ere. Atsegin ematen diozu jendeari, eta zure atsekabea zeuretzat gordetzen duzu.

 

 

Aurkezpena

Markos Zapiain

1963an jaio nintzen. Markos Zapiain naiz ia beti. Baina ez zidaten soldaduzka egiten utzi, nortasun bikoitza dela eta. Batzutan Pelipe pizten da ene baitan. Pozik ibiltzen da oro har Pelipe. Baina haserretzen denean, kontuz.