Markos Zapiain

Idatzizko irain eta mehatxuez gain Ixan (“si te tengo delante voy a pasarte con el coche por encima”, “voy a hacerte probar lo mismo que el chico de 18 años que fue asesinado por 5 moros”, “te cogerán 5 menas y te meterán una paliza de muerte como hicieron al chaval de 18 años rumano hace un mes… hija de la gran puta”),  ahozko mezu izugarriak bidali dizkio txitean-pitean Ane Lindane umoregile eta idazleari Instagrameko anonimotasunean ezkutatutako gizon batek. Aski laburra izaki ordea, berehala desegin diote anonimotasuna: José Alejandro López Guzmán da, Zaragozakoa. Alejandrok Bilbora etorriko zela ziurtatu zion Ane Lindaneri, ezusteko bat emango ziola. Lindanek Zabalburun jarri zion hitzordua, 18:30ean. Jakina, Alejandro kakagixona kikildu eta ez zen agertu. Ahots-mezu mehatxariak dakartzan bideoa kendu egin diote Lindaneri Ixatik. Streisand efektua lortzea dugu orain helburu, lau haizetara zabalduta.

https://x.com/LindaneAne/status/1830650481334780066

Honatx euskarazko itzulpen libre samarra:

Hori puta puska. Lasai, gaur gauean Bilbon ikusiko dugu elkar. Ama putaren alaba, ondo ikasiko duzu nor naizen. Lasai, lasai, lasai, hor egongo naiz eta. 

Orain kendu hortik 15 urte ditudala eta. Ezabatu, puta zikina. Ikusiko duzu. Hartu gela on bat,  putakumea, herrialde puta honetan sartzen ari den zabor guztia defendatzeko gogoa kenduko dizut. 18 urteko mutil bat hiltzen dute eta zu hemen beltzak eta mairuak zuritzen. Puta nazkantea, ama puta handienaren alaba. Txarrena merezi duzue. Beste herrialde batzuetan emakumeak bortxatzen ari dira, harrika hiltzen dituzte, eta zu hemen, horretan dabiltzan putasemeak defendatzen. Hilko ahal zaituztete, baina zuetako bakoitza. Eta sala nazazu eta eraman nazazu edonongo poliziarengana, tu egingo dizut aurpegi puta horretan. Baina zaude lasai, gaur gauean 18:30ean hantxe egongo naiz. 15 urteak popatik sartuko dituzu, ama puta handiaren alaba. Nahi baduzu ekarri Instagrameko laguntxotzat dituzun kaka-trosko biak, den-denak jango ditudalako. Baina bat-banaka. Nik bakarrik. Nik bakarrik. Ikusiko duzue. Faxisten 1000 istorio eta denetarik igo dezakezue. Ama puta handiaren alaba. Kaka egiten dut zure ama puta handiaren gainean.

Orduan Anek galdetu dio: 

Ondo zaude? Laguntza behar duzu?

Eta Alejandrok erantzun: 

Kar-kar, ni primeran nago, puta zikina. Zu izango zara ondo egongo ez dena. Jarraitu zirikatzen. Zu lasai, denok berdinak garela uste duzu eta. Baina egunen batean zuen ordua iritsiko da, zuetako bakoitzarena.

Anek: 

Aragoiarra zara?

Alejandrok: 

Zure amesgaiztorik okerrena, horixe izango naiz. Niri berdin zait: Twitterren 50.000 kasu izan ditut, 2011tik daramat Twitterren, eta oraindik ez dut ez epaiketarik ez salaketarik ez kereilarik izan. Badakizu zergatik? Aho-handiak zaretelako guztiak, baina aldi berean kakatiak eta atzeratu mentalak; beraz, hor geratzen zara, puta zikina; baina lasai, 18: 30ean ikusiko dugu elkar.

Anek: 

Laguntza behar duzu?

Alejandrok: 

Berriro diotsut: zeuk eta zeure laguntxoek beharko duzue laguntza. Kar-kar-kar-kar. Baina lasai, lasai, lasai, lasai, hara joateko prestatzen ari naiz, lasai, ikusiko duzu, gertatzen denean da ezustekoa ezusteko, ez esaten dizutenean. 

Amorratzen naukazu benetan, Ana, zeren egundoko larru-jotzea baituzu, halaxe da, ez dizut gezurrik esango, baina kaka eginik duzu burua. Egunen batean espabilatuko zara. Jendea ez bada onean espabilatzen, orduan txarrean espabilatzen da. Esan nahi dizut, propalestinar horietako bat bazara, zoaz Palestinara eta atera gay-bandera, ea zer gertatzen zaizun, badakizu? Hori bai, hemen Espainian geurea defendatzen dugunok gara gaiztoak, badakizu? Kar-kar-kar-kar. 

Zelako urdanga zaren esateko, besterik ez. Egia esan, espero dut sare sozialetan bezain puta tzarra izatea ohean. Horrela bada, puta basati izugarria izan behar duzu, amatxo maitea, zeren eta urdanga bai, bazara, eta galanta. Bua txabal, zelako ama putaren  alaba.

--   

Eta ondoren Alejandroren ahozko mezuen transkripzioa:   

Pedazo de puta. Tranquila, que esta noche nos veremos en Bilbao. Hija de puta, te vas a enterar de quién soy yo. Tranquila, tranquila, chula, que ahí estaré.

Venga, ahora sácame lo de que tengo 15 años. Sácamelo, pedazo de puta. Que te vas a enterar. Ya puedes ir buscándote una buena habitación, hija de puta, que se te van a quitar las ganas de defender a toda esta puta basura que está entrando en este puto país. Que matan a un chaval de 18 años y tú aquí blanqueando a los negros y a los moros. Pedazo de puta, que eres una hija de la gran puta. Os merecéis lo puto peor. En otros países que están violando a las mujeres, que las están matando a pedradas y tú aquí defendiendo a los mismos hijos de puta que lo están haciendo. Ojalá os maten pero a cada una de vosotras. Y denúnciame y llévame a la policía de donde sea, que te escupiré en la puta cara. Pero esta noche a las 18:30 tranquila que ahí estaré. Los 15 años te los vas a meter por el culo, hija de la gran puta. Ya me puedes traer a tus dos mierdas que tienes tú por amiguitos en Instagram que me los voy a comer a todos. Pero a cada uno. Yo solo. Yo solo. Si os vais a enterar. Ya podéis subir 1000 historias de fascistas y de todo. Hija de la gran punta. Me cago en toda tu puta madre.

Orduan Anek galdetu dio:

¿Estás bien? ¿Necesitas ayuda?

Eta Alejandrok erantzun:

Je je, yo estoy perfectamente, pedazo de puta. La que no va a estar bien vas a ser tú. Bueno, tú sigue vacilando. Tú tranquila, que te piensas que todos somos iguales. Pero bueno, que algún día os llegará la hora a cada uno de vosotros.

Anek:

¿Eres aragonés?

Alejandrok:

Lo que soy es que voy a ser tu peor pesadilla. Es que a mí me da igual, es que como tú he tenido ya como 50.000 casos en Twitter, es que llevo en Twitter desde 2011 y casualmente te puedo decir que no he tenido aún ni un juicio ni una denuncia ni una querella. ¿Sabes por qué? Porque todos sois de mucha boquita y luego sois unos cagaos y unos retrasados mentales, así que ahí te quedas pedazo de puta, tranquila, que a las 18:30 nos veremos.

Anek:

¿Necesitas ayuda?

Alejandrok:

Te repito: la que la va a necesitar vas a ser tú y tus amiguitos. Je je je je. Pero que vamos, sí, tranquila, tranquila, tranquila, que me estoy preparando para ir para ahí , tranquila que lo sabrás, que las sorpresas cuando se disfrutan es cuando te dan la sorpresa, no cuando te lo dicen.

En verdad me das una rabia que lo flipas, Ana, porque en verdad tienes un polvazo del copón, porque es que vaya, un polvazo lo tienes, no te voy a mentir, pero que tienes la cabeza hecha mierda. En fin, algún día espabilarás. Es que la gente, si no espabila a las buenas espabila a las malas. Te quiero decir que si eres una propalestina de esas vete a Palestina y saca la bandera gay, a ver qué es lo que pasa por ahí, ¿sabes?… Pero los malos somos los que estamos aquí en España defendiendo lo nuestro, ¿sabes? Je je je je.

Simplemente para decirte lo zorra que eres. La verdad es que espero que seas igual de zorra, tanto como estás en las redes sociales, en la cama. Porque si es así tienes que ser una puta fiera. Madre mía, porque zorra eres un rato eh, pero un rato largo. Qué hija de puta, chaval.      

Euskararen senari eustearen alde ageri da Txillardegi, fonologian, gramatikan, sintaxian zein lexikoan.  

Gero eta alienatuago gabiltza, haatik; azentuari dagokionez ere bai. Paroxitonoak dira gaztelaniazko hitz gehienak: azkenaurrekoa da maizenik azentuatzen den silaba, eskuinetik hasita bigarrena (-2). Txillardegiren ustez, berriz, euskal azentuera nagusia (+2) da, ezkerretik hasita bigarren silaba, Sioux indiarrena legez.[1] Gutxi dira munduan halako azentuera duten hizkuntzak. Euskara jatorrean, beraz, “Gaintxúrizketà” eta “Boskálimotxò” ahoskatu beharko genuke, “bost” bezalako monosilaboek, bakarrik doazelarik azentua daramaten arren, esaldian txertatuta hurrengo hitzari lotu eta azentua galtzen baitute (“bai” eta “ez” hitzek bezalaxe: “badákizkigù”).

Ordea, gaztelaniaren eraginez “Gaintxurizkéta” eta “Bóst kalimótxo” esaten dugu.

Txillardegik kontatzen zuenez, behin batean, emaztearekin tabernan zela, parrokiano batek “boskálimotxò!” eskatu zuen. Txillardegik ukondoarekin emaztearen besoa ukitu eta «ondo entzun al duzu, Jone? “Boskálimotxò” esan du. Ikusten? Kontaminaziorik ez horren azentuak». «Zu bai astuna, Jose Luis! Hala, goazen etxera».

Saio psikoanalitikoan, sendabidea argituko duen zentzua piztuko bada, inkontzientearen jokabide bitxi maltzurra intuizio poetiko gisako batek harrapatuko badu, bikoitza da erabili beharreko metodoa: batetik, kontuan hartu behar da ezen ohiko begirada eta ulermen kontzientearentzat zentzugabekeriak direla inkontzienteak darabiltzan metaforak eta metonimiak, adierazleak ez baitu zerikusi zuzen eta bistakorik adierazitakoarekin, ez dute antzik. Giro eta abagune egokia prestatu behar da adierazlearen eta adieraziaren arteko antzekotasun metaforikoa edo hurbiltasun metonimikoa ager daitezen, solasa ongi zaindu. Nekez eramango zaitu bestela marrantak buztanak miazkatzeko afizioraino.

Bestetik, pazientziaz zeharkatu behar da behin eta berriro adierazleen katea, katebegiz katebegi, atzera eta aurrera.

Horretan zabiltzatela, zapaldutako ikuskizun traumatikoa ageri da ezustean: aitak armak zituen armairu batean, erakusleiho ere bazena. Behin batean, aita mozkor zelarik, amak pistola doratu bat armairutik atera, ahoratu eta fakir gisa jolasteari ekin zion: pistola barrura, pistola kanpora.

Aitaren bortizkeria drogatua aienatu eta liluraturik begiratzen zion amari, otzandurik. Orduan ama belaunikatu, aitaren prakak jaitsi eta zakila zurrupatzeari ekin zion. Gurasoek uste zuten mugikorrarekin olgetan zebilela artean umea zen pazientea, sehaskan. Oker zeuden, den-dena ikusi baitzuen.

Gerora, etengabe errepikatzen zizun amak “Den -dena jan behar duzu!”

Pistolak ere bai, ezta ama? [1]

[1] Nolakoa zatekeen Txillardegik asmatutako eszena psikoanalitiko bat, Hizkuntza eta pentsakera-n erakutsi zigun Lacan oinarri harturik? Ez menturaz hemen pintatu dudanaz arras bestelakoa. Peru Leartzako eleberriko zenbait pasartetan nabari den giro bortitz eta arraroa ekartzen saiatu naiz.  

Oso da konplexua eta interesgarria gizakion bizitza psikikoa. “Den-dena jan behar duzu!” horrek bulimia ez ezik zakilak jateko grina konpultsiboa ere eragin lezake, adierazleen kate jakin bateko katebegi nagusi bilakatuz gero.

Gizon batek marranta du, baina ez diote arrazoi fisikorik aurkitzen. Psikoanalistarenean amaitu du etzanda, Anna O.k bezala. Elkarrizketan, asoziazio libreari esker, ageri da marranta zakilak zurrupatzeko irrika zapaltzetik datorkiola. Histerikoa da mafrundia, errepresioak eragin du.

Psikoanalisiaren ustetan, haurtzarotik datozkigu funtsezko sentimenduak. Haurtzaroko emozioa edo gertaera errepikatzeko joera da gizakiaren giltzarrietako bat. Eta amaren, inudearen edo biberoiaren titiburuari entxufatuta igaro ditu jende askok haurtzaroko unerik zoragarrienak, esnea goxo-goxo irensten. Horregatik da belauna baino garrantzitsuagoa bularra iruditeria kolektiboan —publizitatean bezala pornografian—, berez grasa piloa baino ez izan arren. Titiak pizten ditu fantasiak eta mamuak, ez belaunak. Bularretik elikatzearen errepikatzat har liteke zakila zurrupatzea: ahoratu, eragin eta azkenik esnea jario.  

Errepikatzeko joera horri, erantsi txikitan “Den-dena jan behar duzu!” agindua egunero-egunero entzuteak inkontzienteko adierazle nagusi bihurtu izana: zinez indartsua izango da orduan pitozaletasuna.

Arazoa da zakilak jateko izan dezakezun afizio naturala gizarte eta familia gehienek zapaltzen dutela. Ez dago irudimena asko behartu beharrik ikusteko zelakoak sufritu beharko dituzun jendarte monoteista bateko familia tradizional zintzo batean sortu baldin bazara, edo gizarte politeista, panteista, ateista zein animista batekoan.

Familiaren barrunbeari dagokionez, Freudek idatzi zuen aitak zikira zaitzan beldur handitik erator litekeela homosexualtasun maskulino mota bat eta zakilak zurrupatzeko atxikimendua. Eta nondik datorkio umeari aitak zikiratua izateko izua? Ama larregi maitatzetik. Horixe da funtsean Freuden Edipo.

Gizarteak zapaldua, familiak zapaldua, inkontzientean hertsia eta bertan adierazle nagusi bilakatua, ez da harritzekoa buztanak miazkatzeko joera inkontzientea sintoma bilakatzea, gure kasuan mafrundi.

Freudenean, mafrundia sintoma da, adierazlea; eta interpretazioak erakutsiko du zakilak jateko zaletasun erreprimitua dela marrantaren adierazia edo esanahia. Lacanentzat, berriz, Freudek adierazi deritzona ere adierazletzat hartu beharra dago, estruktura jakin bateko katebegitzat. Bere bakardadean, ulergaitza litzaiguke zakilak miazkatzeko grina, hizkuntza arrotz bateko hitz, sintoma bezala. Apur bat ulertzen hasteko, adierazleen katean edo estrukturan kokatu beharra dago.

Noski, paziente bakoitzak biografia berezia dauka, eta haurtzaroan errepikatu eta azpimarratu dizkioten hitzak eta aginduak, besteek entzundakoen berdinak izanik ere, bestela entzun, ulertu eta sentitu ditu, era propioan; beraz, ez dago interpretazio estandarrik. Gainera, adierazlearen eta adieraziaren arteko harremana, Torrealdairen sotanaren kasuan ikusi dugunez, fluidoa da, labainkorra, flotatzailea. Halatan, zakilak zupatzeko desira zapaltzeak sor lezake ez marranta, baizik eta txurro-zaletasuna, edo fakirra izan nahia, ezpatak eztarritik etengabe sartzeko eta ateratzeko. Horregatik da beharrezkoa paziente bakoitzaren asoziazio eta amets bakoitzaren berezitasunak kontuan hartzea, horregatik dira arbuiatzekoak edonori aplika omen dakizkiokeen ulerbideak.

Lacandar saio psikoanalitikoan, asoziazio libreen eta ametsen bitartez, ikertu beharra dago “Den-dena jan behar duzu!” hori —zakilak ere jatera daramana—, inkontzienteko adierazle nagusi bihurtua, adierazleen kateko zein beste katebegirekin dagoen erlazionatua, zeintzuk diren estruktura zehatz batean kide dituen gainerako adierazleak.

Eta pixkanaka ageri da "Normala" eta “Bestea” adierazleekin dagoela lotua; eta "Ama" adierazlearekin, “Ama elikatzaile”; baita “Edipo” gogor batekin ere, zeina “Aita” eta “Aita tirano” adierazleekin baitago konektaturik; orobat, “Beldur” eta “Beldurra gainditu” adierazleekin. Horiek guztiek eta gehiagok, elkarloturik, osatzen dute adierazleen katea. Estruktura horrek zaramatza zenbait agindu inkontzientetan murgiltzera: “Edozer egingo duzu beldurra gainetik kentzeko”, “Aita tiranoari bere aurrean makurtuz eta belaunikatuz aitortuko diozu agintaritza”, “Gozamena eskainirik apalduko duzu aita”, etab.

Ispiluaren aroarena da Txillardegik nabarmentzen duen Lacanen beste kontzeptu garrantzitsu bat.^[1] Arrazoi guztiarekin, bestalde, Lacanen teoria psikoanalitiko osoan baititu inplikazio sakonak. Ispiluaren fasea funtsezkoa da norbanakoaren garapen psikikoan, niaren eraketaren hasiera markatzen baitu, eta gorputzaren irudi idealizatuaren eta errealaren arteko dinamika konplexua abiarazten.

1949an erabili zuen ideia hori Lacanek lehenbizikoz, “Ispiluaren estadioa Niaren funtzioaren formatzaile gisa” izeneko hitzaldian.[2] Oihartzun egiten die Lacanen beste kontzeptu batzuei: identitatea, ideala, ilusioa, erreala eta sinbolikoa, etab.

Freudek ez zuen azaldu zelan sortzen den Nia. Lacanek ispiluaren aroari lotzen dio. Gehienetan, sei hilabete eta hemezortzi hilabete bitartean gertatzen da.

Haurra beste edozein animalia-kume baino gordinago eta zaurgarriago jaiotzen da. Bere baldarkeriak helduen irria eta errukia eragiten ditu. Lacanek umetxoa dandarrez dakusa etxeko korridoreetan: ezin zutitu, ezin nahi duena eskuratu. Jadanik titia kendu dioten arren, berbabakoa da oraindik, eta hara, norbait sumatu du gaur aurrez aurre. Sarritan igaro izan da ispiluaren aurretik, baina orain, lehen aldiz, bere isla bertan ikusi eta bera dela ohartu da. Ispiluko irudiari begiratzen dio, ostera bere gorputzari. Irri egiten du. Bozkarioz onartzen du normalean bere irudia, bere burua. Kezkatzekoa litzateke serios eta larri hartuko balu.

Haurra ez da bere irudia ezagutzera mugatzen; gainera, irudi horrekin identifikatzen da. Bere irudi osoa, bildua, bakarra dakusa ispiluan. Kanpoan ikusten du, proiekzio batean bezala, eta horrek bere ordu arteko gorputz-esperientzia zatikatua gainditzen lagunduko dio. Orain arte anabasa izan baita umea, organo-multzo iheskor kontrolagaitza, askotariko jario estrainioa, atal kontagaitzen zirimola, batasun barik, ziurtasun barik, irudi barik. Aitzitik, hemendik aurrera norbait dateke, badu makulua, badoa gizarterantz, komunikaziorantz: gerora izango dena oraintxe ari da igartzen. Ispilurik gabe, Lacanen esanetan, ez dago hizkuntzarik, autismoaren urrutia baino ez. Gerora ere, beste norbaitekin identifikatzeak ahalbidetuko dio bere kabuz egin ez ditzakeenak egitea.

Nortasun bat izango du aurrerantzean. Irudimenezkoa, noski; Lacanek dioenez, identitate oro baitagokio irudimenari. Identitatea ortopedia da beti, baina aldi berean beharrezkoa, zuzen samar ibili ahal izateko. Giza identitatea sortzen da kanpoan ikusiriko irudi batek umearen organismo kaotikoa harrapatu, bereganatu eta biltzen duenean. Ez dago identitate faltsurik, ez baitago benetakorik. Nortasun oro baita protesi, emendio. Arbitrariotasunean oinarriturik dago ortopedia hori, bestalde. Nortasun indibidualei dagokienez ere gertatzen baita aurreko batean hizkuntzei eta herriei loturik aipatu dudan arbitrariotasunaren eta identitatearen arteko lotura estrukturalista.

Edozelan ere, identifikazio une horrek Niaren eraketaren hasiera markatzen du. Nia, Lacanentzat, ez da entitate egonkor eta koherentea, baizik eta prozesu dinamikoa, etengabe aldatzen ari dena, eta aho biko ezpata: identitateak, euforiarekin batera, arazoak erakarriko ditu. Ispilua lagungarria da norberaren sentimendua eraikitzeko orduan, baina tentsio psikikoak ere sortzen ditu, irudi idealizatuaren eta gorputz errealaren arteko arrakalarengatik. Lacanek azpimarratzen du ilusioa dela ispiluaren irudian hautemandako batasuna, gorputzaren errealitatea zatikatua eta osatugabea baita. Halatan, berezkoa da irudimenezko idealaren eta bizitza errealaren arteko gatazka, Ni idealaren eta benetan naizen anabasaren artekoa.

Eta hemen, Txillardegik ederto ikusi duenez, Freud apur bat ahaztu eta Budarengana egingo du Lacanek: identitatea eta Nia, esan bezala, irudimenezkoak dira beti, alegiazko protesiak:

«Budismoaren tesirik ezagunenak berrituz, Lacanek nahasketa horretan ikusi uste du alienazio guztien gakoa: gizakiak ez daki “ni” hori ez dela “adierazle” bat baizik; eta “adierazia”ri ezartzen zaizkion batasuna eta gotortasuna, alegiazkoak direla. “Ez jakite” hau, alienazio hau, orain dela 2.500 urte salatu zuen Budak. Freudengandik, Lacan Budagana doa; eta badaki: “Il n'est que de recourir aux données traditionnelles que les bouddhistes nous fourniront... pour reconnaître dans cette forme de transfert l'erreur propre de l'existence” (Écrits, 192)».^[3]

AEBetako psikoanalisi humanistak Nia sendotzea duen bitartean helburu, Lacanen artatze psikoanalitikoak Nia disolbatzea ekarriko du. Descartesen ustez, Niak sortzen dituen ilusioak desegin behar dira. Budaren, Lévi-Straussen eta Lacanen iritziz, berriz, Nia bera da desegin beharreko ilusioa.

Hobeki uler dezakegu orain Lacanen triada: giza subjektuan Irudimenezkoa, Sinbolikoa eta Erreala ditugu aldi berean. Irudimenezkoa ispiluaren aroari dagokio. Sinbolikoa hizkuntzari eta logikari dago lotua. Eta Erreala, azkenik, irudimenezkoa pitzatu eta sinbolizazioari ihes egiten diona litzateke. Erreala ezinezkoa dela dio Lacanek, ez dabilela. Estrukturako zuloa da, eta Gauza ere deitzen dio. 

Inkontzienteko adierazle guztiek ez dute garrantzi berdina. Lacanek dioenez, badira inkontzienteaz nagusitzera heltzen diren adierazleak. Horien artean daude umetan behin eta berriz entzundako zenbait esapide, helduaroko zeure ametsak eta jokabideak inkontzientetik erabakitzera irits daitezkeenak, etengabe errepikatzen baitzaizkizu eta entzuten baitituzu inkontzientean. Txillardegik ere aipuaren estatusa eman zion Lacanen «Sintoma hitza da» ospetsuari.[1]

Adierazle nagusi horietako batzuk izan litezke gurasoek botatako “Ergel alaena!”, “Mari-zikin!”, “Tripa-handi!”, “Ez duk deusetarako balio!”, “Den-dena jan behar duzu!”, “Ez zaitez nabarmendu” edota, alderantzizko zentzuan, “Neure erregea!”, “Onena zara!” eta “Einstein!” bezalako esapideak, uzkurkeria edo autoestimu puztu barregarria edo bulimia eragin dezaketenak.

Era berean, nagusikeriaz jabe litezke inkontzienteaz txitean-pitean zentzu eta doinu goibel batean entzundako “Larridura”, “Depresio”, “Tristura” edo “Antsietate” hitzak eta “Oso-oso gaizki nago, gero eta okerrago” legezko esapideak.

Badira halaber herritartasunari, gizarte mailari edo sexu-joerari loturiko adierazle nagusiak. Aurrekoen kontrara, maizago botako dizkizute kalean etxean baino. Horien artean ditugu "Arlote!", “Mantxurriano!”, "Pijonauta!", “Puto vasco el que no bote!”, “Puto español!”, “Basque têtu!”, “Frantximenta!”, “Basque contrebandier!”, “Mari-mutil!”, “Belarrimotz!”, “Maritxu!”. Gorpuzkerari lotuek ere konplexuak eta traumak eragin ditzakete inkontzientetik: “Hankoker”, “Ipurtandi”, “Alu-zikin”.

Lanbideari edo anbizioari dagozkio “Arrakasta”, “Onena”, “Porrota”, “Karrera”, “Gainbehera”, “Katedra” adierazleak; sare horretan daude idealen adierazpenak ere: “Perfekzio”, “Eginbehar”, “Lorpen”, “Normal”. Halako kutsuko hitzek, adierazle nagusi izatera heldurik, edozelako exijentziak ezarriz egituratzen dute pazientearen bizitza psikikoa. Suizidio-eragile ere izaten da gehiegizko exijentzietara heldu ezina. Ikaragarria da “Pureza de María” izeneko eskolak diru publikoa jasotzea, salaketa beharrean gorroto-delituagatik.

Sendabide lacandarrak adierazle nagusi horiek detektatzen eta identifikatzen lan egiten du. Inkontzientean helezin dautzanean ez bezala, behin kontzientziara ekarrita adierazle nagusi horiekiko harremana aldatzeko aukera zabaltzen zaio pazienteari. Adibidez, korapiloak askatzekoa eta loturak laxatzekoa. Ezinezkoa da ziurrenik adierazle nagusiak zeharo desagerraraztea —eta lastima da, horietako batzuk benetan baitira mingarriak—, baina harreman malguagoa sor liteke, epelagoa, moldagarriagoa, ez hain determinista.  

Psikoanalisi estrukturalistan adierazleek esanahia hartzen dute osatzen duen kateko beste adierazleekin dituzten harremanen bitartez. Adierazleen katearen baitan funtzionatzen dute. Kate horrek hornitzen ditu zentzuz.

Honatx adierazleen katearen adibide bat, eta adierazleen arteko harremanarena, paziente baten inkontzientean. Fikziozkoa den arren analisi psikoanalitiko hau, aski tipikoa da. Hans txikiaren kasua du inspirazio-iturri.  

Pazienteak fobia die zakurrei. Behin baino gehiagotan amets egin du zakur batek jarraitzen diola, zaunka. Larridura sakona eragiten dio amesgaizto horrek. Pazienteak, saio psikoanalitikoan, amets horretatik abiatuta libreki asoziatzeari ekin eta elementu hauek gogoratzen zaizkio: zakurra, zaunka, beldurra, haurtzaroa, aita, autoritatea. Horiexek dira adierazleak, eta zerrenda horixe da adierazleen katea. Ez da zerrenda hutsa, haatik; “zakur” adierazleak, esan bezala, gainerako adierazleekin harremanetan hartzen baitu zentzua. Nekez funtzionatuko lukete katebegiek katetik at.   

Ametsa zakurrak jartzen du abian, lehenbiziko adierazleak. Mehatxu zaio pazienteari. Emozioz eta sinbolismoz beterik dago zakurra. Bigarren adierazlea zaunka da. Lokamutsetako zakurra ez zaio sekula isilik agertu. Zarata mehatxaria da zaunka, arriskua dakarrena. Hirugarrenik, beldur handia eragiten dio zaunkak pazienteari. Beldur horixe da adierazleen kateko lotura-gune afektibo gogorrena. Laugarren: beldur horri buruz solasean, pazienteari haurtzaroa itzuli zaio. Garai hartan maiz izutzen zuten etxeko zakurrek. Eta asoziazioekin jarraituz ohartu da aitak, etxeko jaunak, hainbat zakur zeuzkala. Horrela, katearen erdigunean kokatzen da “aita” adierazlea. Azkenik, seigarren katebegia: autoritateari eta kontrolari dago lotua aitaren figura.

Bista da: adierazleak ez dabiltza bakarka; elkarri lotuta daude. Zakur mehatxaria zaunkari dagokio, zaunka funtsezko beldur bati, beldurra haurtzaroan dago sustraitua, aitari konektatzen zaio haurtzaroa eta autoritatearen eta kontrolaren iturri da aita. Kate dinamiko batean estrukturatzen dira pazientearen inkontzienteko adierazleak. Katearen osotasunak erakusten du pazientearen inkontzientearen azpiegituretako bat.   

Halako batean, supituki, oroitzapen traumatiko erreprimitua ageri zaio pazienteari, ordu arte inkontzientean hertsia: behin batean aitak egundoko jipoia eman zion zakurretako bati, obeditu ez ziolako. Zaunka ikaragarriak egin zituen. Umea zen pazientea jipoiaren garaian. Jipoiaren eszenari tinki so, bere burua zeharo ahaztu eta zakurraren azalean jarri zen, zakurrarekin bat egin zuen eta shock egoeran gelditu zen.

Inkontzientean, zakurrarekin identifikatu zen pazientea, eta zakur bilakarazi zuen aita. Aurrerantzean, zakurrengan proiektatuko zuen aitak eraginiko izua. Ez aitari baizik eta zakurrei izango zien fobia.

Gainera, pazientea konturatu da oso otzana izan dela orain arteko bizialdian, etorkorra agintariekin, goikoen gehiegikeriei eta ustelkeriei ezikusia egiteko gertu beti, are horiek ulertzeko eta zuritzeko. Alta, sendabidean ohartu da aitaren beldurra izan duela otzantasun horrek oinarri. Patologikoak iruditzen zaizkio orain otzantasun asko.

Beldur eta mendekokeria batzuk nondik datozkion ikasi du pazienteak, eta horrek lagunduko dio emozio txar horiek epeltzen eta jarrera makur horiek zuzentzen, baita distantzia egokia hartzen ere, eta libreago bizitzen.  

“Estruktura” hitza erabili ez zuen hizkuntzalari batek jarri zuen abian Estrukturalismoa, Ferdinand de Saussure suitzarrak, Hizkuntzalaritza orokorreko ikastaroa liburuarekin —“estruktura” barik, “sistema” zerabilen—.

Liburua ez zuen berak idatzi; Saussurek unibertsitateko klaseetan esandakotik ikasle bik jasotakoa biltzen du. Saussure arte, hizkuntzalaritza historikoa zen, diakronikoa, konparatista eta atomista. Hizkuntzalari suitzarrak, berriz, azterketa sinkronikoa bultzatzen du, immanentea eta arreta jartzen duena ez hizkuntzako termino bakoitzean, baizik eta elementuen arteko harremanetan.

Ez zuen azterketa diakronikoaren aurka jo, baina sinkronikoak ere baduela bere esparrua aldarrikatu zuen. Alegia, hizkuntza ulertzeko bere historiako edozein unetan hizkuntzaren elementuek beren artean duten harreman sistematikoari erreparatu behar zaio, hizkuntza osatzen duten estrukturei.^[1] Eta sistema hori osotasun itxia da, bere baitan balio du.

Fonologia izan zen bide zientifikoa hartu zuen estrukturalismo linguistikoaren lehenbiziko adarra, Nikolai Trubetskoi printzeari eta Roman Jakobsoni esker. Gizakiok milaka soinu ahoska ditzakegu. Fonetikak aztertzen ditu eztarriaren, ahosabaiaren eta mihiaren kokapenak, hotsen frekuentzia fisikoak, akustika, etab. Fonologiak, berriz, hizkuntzaren sistemaren baitan esanguratsuak diren soinuak hartzen ditu aintzat.^[2] Fonetika funtzionala litzateke Fonologia. Horrela, Mitxelenak dioenez, Fonologiak «Fonetikak baino gehiago eskatzen dio beharbada adimenduari, baina, aitzitik, askozaz guttiago belarriari».^[3]

Fonetikak erakutsiko digu “etxe berria” diogunean, ez direla berdinak “etxe”ko lehenbiziko /e/ hori eta “berri”ko /e/: meharra baita lehenbizikoa, bigarrena irekia. Fonologiari ez zaio bereizketa hori axola, /e/ meharra ez zaiolako /e/ irekiari kontrajartzen esanahia bideratzeko orduan. Euskaraz, /e/ irekiaren eta /e/ meharraren arteko aldeak ez du esanahiak bereizteko balio; soinu desberdinak izan arren, ez dira bi fonema desberdin.^[4]

Aitzitik, euskarak /a/, /e/, /i/, /o/ eta /u/ kontrajartzea kontuan hartzekoa da —fonema desberdintzat ditu Fonologiak—, “gerra”, “garra” eta “gorra” ez baitira gauza bera; zentzu desberdina dute “baso” eta “beso” hitzek ere, edota “ikasi” eta “ikusi” hitzek, “arkatz” eta “orkatz”, “urkatu” eta “erkatu”, “irri”, “orri” eta “urri”, “hats, “hets”, “hits”, “hots” eta “huts”.

Horrela, giza ahoak sor ditzakeen bokal posible guztien artean  euskarak 5 bereizi ditu fonema gisa. Inuiterak, berriz, ez ditu /a/, /i/ eta /u/ baino. Ingelesak 13 fonema bokaliko ei ditu.

Datu horiek erakusten dutenez, bereizte eta aukeratze hori bere erara egiten du hizkuntza bakoitzak, ez da balizko logika unibertsal baten araberakoa. Eta inkontzientea da. Dagoena ordenatzeko eta taxutzeko beharra da giza adimenaren premia sakonena, eta hori hizkuntzak egiten du aurrenik.^[5] Ondoren, giza adimenak estruktura fonologikoarekin bezalatsu dihardu ahaidetasun-harremanak, mitoak eta ametsak antolatzeko orduan: errealitate ugari lausoa ebaki, bereizketak egin, aukeratu, ordenatu eta erabili.

Teknozientziaren hibrisa eta gehiegikeriak apaltzeko hainbat eta hainbat komite etiko dago indarrean. Txillardegik eskatu bezala, ikerketa eta garapen zientifikoa muga eta arau batzuen mendean jartzen dituzte. Izugarriak baitira hizkuntza genetikoa ebaki, kopiatu eta itsatsi ahal izateak irekitzen dituen aukerak, eta aukera horiek eragiten dituzten kezkak eta larridurak.

Edozein abentura ikerlari libre uztearen aurkakoa zen Txillardegi. Erregulatu beharra dago. Egin daitekeen guztia ez da egin behar. Itxuraz, Txillardegik irabazi du, von Neumannek galdu. Ugari bezain politak ditugu komite etikoak eta zintzotasun irudi bat ematen laguntzen dute, zuzentasunak kontrola dueneko itxura. 

Dena den, ez duzu munduko irudimenik konspiranoikoena izan behar ziurtzat jotzeko jo eta su ibiliko direla eskrupulurik gabeko milaka eta milaka teknozientifiko, buruzagi militarren mendean sarritan, etsaia modurik eraginkorrenean hiltzeko berrikuntzak asmatzen, komite etiko barregarrien ezkutuan, edo komite horien baimena erosita. Aipatzen da Txinan milaka eta milaka giza klon dituztela, arranoaren ikusmen-gaitasunaz horniturik, gerrarako prest. 

Garai batean ia ezin zen txinatar misteriotsurik gabeko nobela beltza argitaratu. Era berean, gaur egun zaila da aurkitzea bioteknologiari buruzko trataturik erazagutzen ez diguna txinatar gobernuaren agindupeko laborategi sekretuek manipulazio genetiko itzelak gauzatzen dihardutela, munduak jakiteke. Txinaren zaku berean sartzen dute orain Ipar Korea. Asia enigmatikoaren ustezko mehatxua beti ere, behakoa gure Los Alamosetatik aldentzeko, non John von Neumannenaren eiteko adimen ikaragarri indartsuak baitira nagusi, ongiaz eta gaizkiaz haraindi.  

Johnny von Neumann ez zen gero ikerketa eta sormen teknozientifikoa kezka moralen mendean jartzen duten bigun horietakoa. Sistema autoerreplikatzaile ororen oinarrian dagoen joko logiko-matematikoa desestali eta erakutsi zuen: biologikoa, zibernetikoa, edozein. Handik pixka batera antzeman zioten sistema horietako bati, DNAren helize bikoitzari. Sistema posibleetako bat baino ez da, ordea.[1] Bere burua ugaltzeko gai diren izaki guztien azpiegitura ulertu eta ezagutarazi zuen, biziaren eta artifizioaren sakonuneak parekatuta. Zirraragarria da irudikatzea zelan erabil dezakeen biziaren eta hilaren gaineko botere hori eskrupulurik gabeko ekimen handiko jakintsuak.

Oraingoz, egia da, eritasunen prebentzioan, ekosistemen babesean eta bizitzaren ulermenean zentratu da. Horietako batzuk aipatu ditu Lluís Montoliuk: sendagai eta txerto eraginkorragoak sortzea, biomedikuntzari esker tratamenduak pertsonalizatzea, eritasun genetikoen prebentzioa, uzta erresistenteagoak sorturik elikagaien balio nutritiboa hobetzea, kutsadura garbitzen duten organismoak sortzea, gene-editatzeari esker mehatxaturiko espezieak babestea biodibertsitateari eusteko, biziaren oinarrizko printzipioak hobeto ulertzea… [2]

Ordea, giza ahalmenen areagotzeari ere ekin dio edizio genetikoak, giza bizialdiaren batez bestekoa 150 urte arte luzatzeari, iraungiriko espezieak desiraungitzeari, eta batek daki zer gehiagori. Genomaren manipulazioak itxura siniestroa hartzen du maiz, eta hortxe dugu Von Neumann eta Txillardegi bereizten dituen bigarren afera: Txillardegiren ustez, zientziak eta teknologiak etikaren mendean behar lukete, balio zentzudunetara egokitu beharko luke ikerkuntzak, xede zuhurren zerbitzari beharko luke zibernetikak. Bioteknologiak dakarzkigun aukera txundigarriek dilema etiko sakonak planteatzen dituzte; eta, Txillardegiren iritziz, garrantzitsua da teknikaren garapena eta aplikazioa arretaz aztertzea, onurak eta arriskuak ondo neurtzea, eta jendartearen behar eta balioekin bat datozen erabakiak hartzea:

«Zibernetika zerbait ezagutzen dutenek badakite ordenadoreek aisa ebazten dituztela problemak; baina batño ere ezin dezaketela proposa. Hau oso inportantea da: xedeak, baloreak eta giza helburuak, beraz, Zientziatik at daude.»[3]

Balio etikoen arabera funtzionarazi behar dugula adimen zibernetiko neutroa azpimarratzen du Txillardegik, bere buruari helburu onargarriak jartzeak eta helburu horiek mamitzen saiatzeak ematen baitio zentzua giza patuari.[4] Badugu ordua datozkigun munstrozko hondamendiak galgatzeko eta teknozientzia bizitzaren alde jartzeko:  

«Baina gizonarentzako funtsezkoena ez da izan Zibernetika jainkosaren araberako “adimen” hotz hori, gizakiaren HELBURUEN zerbitzuan erabili behar den zibernetika laguntzailea baizik. Zailena ez baita problema bat askatzea edo garbitzea, problema bat SUMATZEA baizik. Hots, gaur modan dagoen adimena zibernetikoa da, analitikoa; eta hortaz BIZIERATIK ETA SINTESITIK AT. Gizakiaren kakoa, gizakiaren patuari zentzua ematen diotena, baloreak dira, helburuak, jatorrien berri ematen duten hitzak. Eta xede hauek ez dira Adimen huts eta hotzaren sorkari, beste maila bateko bilakizuna baizik».[5]