Harrikadak

Ramona y Joakina, mis abuelas, este apunte en castellano

Amona Ramona (1899-1971) terriblea zen. Garai hartako argazkiak ezkontzetakoak izaten ziren normalean. Askotan ganberradak egiten ateratzen da. pic.twitter.com/SxkCAN4Scd

— Mikel Iturria (😷) (@iturri) January 2, 2021

Amona Ramona

1899an Irunen jaioa, 1920an izan zuen lehen alaba. Oiartzungo nobioa izan zen haurraren aita. Ez dakit zergatik, baina beste aldera pasa behar izan zuen gizonak. Umea hegoaldea eta iparraldea banatzen dituen puntu batera eramaten omen zuen Ramonak aitak alaba ikus zezan.

Ez zen harekin ezkondu: hiru seme-alaba zituen alargun batekin hasi zen amona. Gure birramonak esaten omen zion: «Errukituko haiz».

Harekin ezkondu eta lau seme-alaba izan zituen. Azkena nire aita, 1932ko apirilean jaio zena. Handik hamabost egunetara hil zen gure aitona.

Beraz, Ramona alargundu eta zortzi haurrekin geratu zen. Bost bereak, beste hiruak zendu berriarenak.

Hiru hauek senarraren familiak hartu zituen. Batzuek diote amonak bideratu zituela haiengana, beste batzuek senarraren sendiak eman zuela urratsa, ez zegoelako oso gustura Ramonak ume haiek nola tratatzen zituen ikusita (jatekoak eta abar).

Gure aitak eta amonaren gainerako seme-alabek ez zuten izan harremanik hiru haiekin, nahiz eta horietako batzuk Irunen bertan jarraitu bizitzen.

Gerra Zibila iritsi eta Irun 1936ko irailaren hasieran erori zen Francoren esku.

Ezer gutxi dakit nik garai hartako amonaren bizimoduaz, baina bai kontatu zidala amak kaskamotz utzi zutela amona. Zergatik? Ideiarik ez.

Berriro esposatu zen Ramona: kasu honetan inguruko baserri batean morroi lanetan zebilen batekin. Nire kalkuluak eta datuak okerrak ez badira, amona senarra baino hamar bat urte zaharragoa zen. Haurdun geratu bai, baina haurra galdu egin zuen.

Bigarren aldiz alargundu zen. 1951n hil baitzen gizon hura, 41 urte zituela. Amonak 51-52.

Badakit amona estraperloan (kontrabandoa) aritu zela, kafearekin, adibidez. Osaba zaharrena ibili zen mendiz mendi gaulanean, gure aitak ere egin zuen bidaiaren bat edo beste.

Datu bat gehiago: amonak Irungo plazan (azoka) postu bat zuen. Ezagun samarra omen zen plazan.

1971ko abuztuan zendu zen, nik hiru urte nituela. Bere errain batekin haserretu omen zen. Bakeak egitera etorri erraina, amona hunkitu... eta hil.

Polaroid bakarra daukat gordea nire kaskezurrean. Baserriko sukaldeko harraska batean nago zutik, berak eusten nau atzetik. Leihotik begiratzen dut gurasoak nola alde egiten duten auto batean. Agur esaten diet.

Gure amak behin eta berriro esan izan dit txikitan ez nuela lo egiten gauez eta gurasoek lo gutxi egiten zutela horren ondorioz. Ama jaiki eta eguneko martxari heltzeko, amonaren ohean sartzen omen ninduen. Amonaren agurra: «Akabo nire loak! Ume puta hau...!!!»

Kar kar kar. A ze pertsonaia!

Amona Joakina

Amarekin ikusitako argazkietan, amona Ramona askotan ganberroarena egiten agertzen da ezkontzetako irudietan: xanpain botila edo kopa kamerari erakutsiz, zigarroa edo tabako paketea eutsiz, aldamenekoa musukatuz edo lepotik estutuz.

Amaren aldeko amona, berriz, ez da apenas agertzen etxeko albumetan. Galdetu nion amari eta esan zidan ez zela joan seme-alaben ezkontzetara. Eta garai hartan hori izaten zen ohiko photocall-a.

Esan dut gauez firin-faran ibiltzen nintzela jaio berritan. Askotan amaren aldeko baserrira bidaltzen nindute. Denak gustura (amaren aldetik ni nintzen lehen biloba), ni ere bai.

Polaroid bat ene buruan dagoena. Baserri horren azpialdean bazen arropak garbitzeko gune bat. Amonak arropa garbitzen zuen bitartean, kaka egiteko gogoa sortu zitzaidan eta han bertan egin nik. Izeba bat iritsi eta hari amonarena zela esan omen nion, amona bertan ez zela aprobetxatuz.

Aitona 1973an hil zen eta haren oroimen bakarra dut: egun batean idi parearekin (edo behiak ziren?) lurra goldatzen ari da. Bost urte nituen nik hura zendu zenean.

Amonarekin batera Joxepa ahizpa bizi zen, baita seme zaharrenak ere, biak ezkongabeak. Ahizpa biak elkarrekin bizi izan ziren beti. Zaharrek denbora gehiegi pasatzen bakarrik herritik urrundutako baserrian eta gure auzora etorri ziren laurak 1970eko hamarkada amaieran edo.

OHOko 8. maila arte (DBHko 2. maila izango da, ezta?) nire eskola izandakoa haien etxetik hurbil zegoen eta denbora asko pasatzen nuen amonarenean. Lo berarekin egiten nuen askotan.

OHO ikasketak amaitu eta Irunera joan nintzen ikastera. Orduan urrundu egin nintzen amonarengandik.

1980ko hamarkadaren erdialdean, bere seme gazteena joan zen (urte hasieran 80 urte egin dituena) harekin bizitzera, emaztea eta hiru seme-alabak barne. Norbaitek zaintzea tokatzen zitzaion.

1991ko ekainean hil zen, San Juan bezperan, 85 urte zituela. Zuzenbide ikasketak bukatzen ari nintzela, azterketa garaia bete-betean.

Lanean ezagutu nuen beti, besteei erabat emana.

Orain pasa zait burutik zer nolakoa izango zen berarentzat baserria uztea eta lau altuerako etxebizitza blokean pasatzea bizitzako azken hamar-hamabost urteak.

Amona Ramona eta Joakina bezalako emakumeentzat Ruperrek idatzitako «Aspaldian» kantua.

Antoni Batista i nosaltres, este apunte en castellano.

Kazetari, idazle eta irakasle

Esan bezala, 50 urte daramatza Euskal Herriari buruz hausnartzen eta idazten Antoni Batistak.

Prentsa klandestinoan eman zituen lehen urratsak eta halaxe jarraitu zuen Burgosko prozesua eta Montserrat-eko intelektualen itxialdia.

Kazetari gisa Avui eta La Vanguardian kubritu zituen «berunezko urteak». 2003an utzi zuen La Vanguardia eta Maragallen hirukoan aritu zen komunikazio instituzionalean. Orduan ezagutu nuen pertsonalki, baina ez nuen asko hitz egiteko aukerarik izan: Josep Bargalló conseller primer gisa Euskadira egin zuen bidaia ofizialean pasatu baitziren Donostiako Ernest Lluch Kultur Etxetik. 2005eko otsailaren 5ean izan zela dio liburuko 174-175. orrialdeetan. Kataluniako hainbat libururen dohaintza egin zion gobernuak Udalari eta horiek kultur etxearen esku geratu ziren, Catalunya bilduma osatuz. «Un fons bibliogràfic català per a bascos catalanòfils» idatzi zuen dietarioan Batistak.

Komunikazio instituzionaleko urteak albo batera utzita, unibertsitatean aritu zen (eta ari da) Batista, Bartzelonako Unibertsitatean zein URVn. Gaur egun bi kolaborazio mantentzen ditu prentsan: Ara-n eta Diari de Tarragonan.

«ETA i nosaltres»

Udazkenean plazaratu zen liburua eta oraindik segitzen du promozioa eta elkarrizketak egiten. Azkenetako bat, aste honetan bertan irakurri diodan hau: Antoni Batista: “El procés de pau conclourà quan la societat basca passi pàgina amb una reconciliació sòlida de respecte per a tothom”.

Euskal Herriko ziklo itxiera moduko bat da «ETA i nosaltres» eta agerian uzten ditu gure historia gatazkatsuan garrantzitsu izan diren hainbat izen eta une, baina oraindik isilean mantendu ditu beste hainbat kontu. Ematen du ez dituela ezagutzera emango, ezin duelako, besteak beste.

Irakurketak balio izan dit ezagutzen ez nituen hainbat kontu jakiteko eta baita beste hainbat kontu gogoratzeko ere.

Oso ondo konektatuta dago gure errealitatearekin eta hainbat jatorritako iturriak mantendu ditu, bereziki onak mundu abertzalean: Julen Madariaga, Angel Rekalde, Miguel Castells, Eva Forest, Izaskun Rekalde, Gorka Knörr, Robert Manrique (Hipercorreko atentuan zauri larriak izan zituena; Rafael Caride komandoko kidearekin izandako topaketaren testigantza jasotzen da), Jon Idigoras (harreman estua izan zuten eta horregatik lortu zuen, besteak beste, Antonik scoop bat), Arnaldo Otegi (berari buruz liburua idatzi zuen), Carod-Rovira (Josu Urrutikoetxea eta Mikel Albisurekin bildu ondoren, 2004ko urtarrilean Maragallek gobernuan sostengatu bazuen ere, alderdikideek dimisioa ematera behartu zuten), Martxelo Otamendi, Juan Mari Ollora...

Hainbat pasarte esanguratsu

124. orrialdean dio GALeko Kataluniako adarraren berri ematen zuen hainbat paper lortu zuela Bartzelonako Gobernu Zibileko prentsa buru zen Josep Anton Rosell eta Alfredo izeneko inspektore bati esker. Poliziagatik zera dio:

«(...) li van embrutar l'expedient, el van desterrar a una comissaria de poble sense ni pressupost per pintar-la i, quan lá afer ja havia enmmudit als mitjans de comunicació, va morir sobtadament en un àpat amb uns companys. L'ultim cop que li va trucar, el telefonista em va dir lacònicament: "Ha fallecido". La seva família no agafava el telèfon».

216. eta 217. orrialdeetan Laurence Le Vert epailearengana iritsi zela dio, une hartan (2007a) zuen kargua probestuz. Madariaga atxilotu berri zuten Grande-Marlaska epailearen aginduz. Borondatezko diru bilketa egina zuen enpresariren artean bakearen azpiegitura ordaindu ahal izateko, baina Entzutegi Nazionalak «iraultza zerga» gisa ulertu zuen. Libre atera zen. Bukatu berria zuen orduan Batistak Madariagari buruzko liburua.

218-220 orrialdeetan Joseba Segura Etxezarreta apaizak Maragall president-arekin 2005eko amaieran izandako bilera du aipagai. Gaur egungo Bilboko gotzain izateko kinielan ondo kokatutako elizgizonak paper garrantzitsua jokatu baitzuen 2005-2006ko bake prozesuan Juan Maria Uriarteren enkarguz.

221-222 orrialdeetan kontatzen du Alfredo Pérez-Rubalcabarekin egon zela azken aldiz Catalunya Ràdioko saio batean. Politikari espainiarrak bake bidean rol bereziki positiboa izan zuela azpimarratzen du eta hori nabarmentzeko irratsaioan Batistak berak egindako galdera bati emandako erantzuna: «¿Hemos hecho mucho? Sí. ¿Lo hemos dicho mucho? No».

229-230 orrialdeetan José Aguilar ageri da. 1988ko abenduaren 23an Altsasuko Guardia Zibilaren kasernaren aurkako atentatuan hanka bat galdu ondoren, Zuzenbidea ikasi, TBEko abokatu gisa lanean hasi eta Iruñean bulego prestigiotsua zabaldu zuena. Bi paragrafotan elkarrizketa batean Aguilarren hitzak jasotzen dira eta nik hauek ekarriko ditut hona:

«Yo no odio, no (...) me plantée desde el principio que el odio era una carga muy pesada, y que necesitaba salir de aquello sin arrastrar ninguna mochila. Y fui tirando lastre sin pensar en la gente que había preparado el atentado, ni mucho menos. Yo dije en ese momento que los perdonaba, en el mismo momento del atentado, y concretamente a las personas que prepararon mi atentado. Yo no puedo perdonar genéricamente a ningún terrorista, pero a la gente que preparó aquel atentado sí».

233. orrialdetik aurrera, Bartzelonako Unibertsitatean Antoni Segura katedradunarekin batera koordinatutako Parlem d'Euskadi jardunaldiak aipagai. Ernest Lluch-en memoria beti presente, Rosa Lluch zer esanik ez.

Bertan, 2013ko azaroan, Pernando Barrenak esplizituki aitortu zuen Sortu eta ezker abertzalearen izenean ETAren indarkeriak eginiko mina. Gainera, pasadan bada ere, Arnaldok Rosarekin izandako topaketa baten berri ematen du.

Vázquez Montalbánekin batera Euskal Herrian

Urteko lehen paseoan, konturatu nintzen atzo etxetik oso gertu dudala Bartzelonako idazlearen kalea. Epilogoan Vázquez Montalbánekin batera eginiko bidaiaren berri ematen du, hura hil baino hilabete batzuk lehenago. Politika eta gastronomia nahasi zituztela kontatzen du 253. orrialdetik aurrera.

Ibilbide gastronomikoa primerakoa izan zen: Ondarroako Penalti (in memoriam), Bilboko Urrejola, Tolosako Julian, Hondarribiko Arrantzaleen Ermandadea, Oiartzungo Zuberoa, Igeldoko Akelarre, Donostiako Arzak....

Ramon Etxezarreta cicerone lanetan aritu zen goizeko ordu txikietara luzatu zen egun donostiar gogoangarrian: Dickens, Museo del Whisky, Nautikoa...

Musikazale porrokatua da Batista, musika irakasle ere bai, eta noizean behin bideo laburrak igotzen ditu Twitter-era, etxeko pianoan pieza ezagunak jotzen. Sarean dituen komentario eta bisiten arabera, badu horretarako publikoa ere. Behean itsatsi dut 2020ko azkena.

Baina horren aurretik, Antoni, kontu bat: 10. zenbakia polita dela diozu Euskal Herriko liburu sortari amaiera emateko eta hala da. Dena den, euskaldunok dozenaka kontatzen dugu. Beste bi falta zaizkizu.

Norbaitek euskaraz argitaratuko al du liburua? Espero baietz.

Mila esker egindako lanagatik, Batista jauna.

#4notesNadal
"Déu lloat per la natura". Beethoven, op.48 núm.4.
Últim dia de l'any del 250è aniversari.
Bon 2021. pic.twitter.com/a1lpFeJZgV

— antoni batista (@antonibatistav) December 31, 2020

«Naparra»: la bicicleta 1611, este apunte en castellano.

Traversoren bizikletak

«Argentinako Rosario hirian 350 bizikleta omen daude pintatuta, hiriko beste hainbeste tokitan. Denak berdinak dira, eta bakoitzak zenbaki bat omen dauka, gorriz, 1etik 350era artekoa, gurpilen artean. Aerosol beltzaz pintatuta omen daude, txantiloi izeneko teknikaz».

(...)

«Fernando Traverso da egilea. 2001ean pintatu zuen lehena, Argentinako diktaduraren hasieraren 25. urteurrenean».

Egilea: Pruxo (CC BY-SA 4.0 lizentziapean).

«Traversok kontatzen du behin, diktadura garaian, kalean zegoelarik, bizikleta eskuan zeraman adiskide bat pasatzen ikusi zuela. Adiskideak ez omen zuen agurtu, ordea. Begiratu ere ez. Adiskideak ez ikusiarena eginda igaro, bizikleta zuhaitz, farol edo holakoren batean lotu, eta alde egin zuen».

«Horrek harriturik utzi zuen Traverso».

«Hurrengo egunean bertara joan zen berriz, eta han zegoen bizikleta oraindik. Hirugarren egunean, berdin. Eta hurrengoan eta hurrengoan ere bai. Traversok ulertu zuen, orduan, diktadurak bere adiskidea desagerrarazi zuela».

«Hau gertatu bide zen: zita bat zeukaten Traversok eta bizikletadun adiskideak. Adiskideak, Traversoren ondoan pasatu zenean, bere bizikleta eskuan, bazekien jarraitzen ari zitzaizkiola. Ez ikusiarena egin zuen Traversoren ondotik pasatzean, poliziek edo milikoek edo jarraitzen ziotenek, zirenak zirela, ez zezaten jakin elkar ezagutzen zutela, eta Traversok bizia salba zezan».

«Bizikleta huts bakoitza falta den gorputz baten isla da. Zergatik 350? Hori delako Rosarion desagerrarazitakoen kopurua».

«2007an, hor nonbait, Traversok bisita bat egin zuen Nafarroako Sartagudara. Orduan eduki zuen aukera Eneko Etxeberria ezagutzeko, eta haren bidez, Jose Miguelen kasua ezagutzeko. Sartagudan egon omen ziren elkarrekin. Orduan hartu omen zuen, halaber, 1611. bizikleta pintatzeko aukera emateko erabakia, anaiaren omenez. Enekok margotu zuen eta gaur egun Igarolabekoa familiaren baserrian dago».

Naparra. Kasu irekia, Jon Alonsoren liburua. 217-218 orrialdeak.

Traversoren istorioa kontatzen duen "Trescientoscincuenta" dokumentala egin zuen Diego Fidalgok eta sarean dago ikusgai.

Naparra

Aste honen hasieran amaitu dut liburua. Irakurtzen nuen bitartean Eneko Barberenak Sagasti Etxea blogean idatzitako Kasu irekia apuntea ere irakurri nuen.

Lau urte eskaini dizkio Jon Alonsok duela 40 urte desagertu zen Naparrari. 40 urte pasa ditu familiak (hil egin ziren jada gurasoak) justizia eske eta oraindik ez du lortu Espainiako eta Frantziako estatuek jarritako oztopoak gainditzea. Agertuko al dira gorpuzkinak egunen batean?

Alonsoren arabera, Eneko Etxeberriak dio behar-beharrezkoa dela aurrera egiteko Espainiako Sekretu Ofizialen legea, 1968koa, aldatzea. Gobernuz Kanpoko Erakunde eta aditu mordoak eskatua du hori, baina trabak baino ez daude bidean. Baietz esan du aurten Margarita Robles Defentsa ministroak. Ikusiko dugu. Hori bai, Nazio Batuen Erakundearen (NBE) aitortza behintzat lortu du sendiak, bortxazko desagertzearen biktima gisa.

320. orrialdean kontatzen du egileak liburua idatzi bitarteko prozesuan Argentinara joan zela eta ESMA bisitatu zuela: hots, Escuela Mécanica de la Armada, Argentinako diktadura garaian (1976-1983) milaka herritar torturatu, hegazkinetara igoarazi eta itsasoan bota zituzten horrorearen gune nagusia. 30.000 hildako eta desagertu kalkulatzen dira.

Gunetik atera, taxi bat hartu eta txoferrak galdetu omen zion handik ote zetozen. Beste bidaietan ez bezala, baiezkoa erantzun ondoren, gidariak ez zuen ahoa zabaldu.

2013ko abuztu-irailean Buenos Airesen egon nintzen eta oso gogoan daukat hotelean galdetu nuenean non zegoen ESMA, harrerako langileak esan zigula berak ez zekiela eta, arraroa bazen ere, solasa moztu bezala egin zuela. Eroso ez zegoenaren seinaletzat hartu nuen nik. Gero planak aldatu eta ez ginen ESMAra joan.

Desagerrarazitako pertsonez beteriko herrialde batean, hauxe esaten du Alonsok erremate moduan: «Nola hitz egin bere ideiak zirela-eta desagerraraziriko jendeaz? Argentinako berritsuenek ere ez dakite. Hain da... hain da amildegi absolutuari begira jartzea lez....»

1960tik hona Donostian bakarrik 100 pertsona dira indarkeria politikoaren ondorioz hildakoak. Batzuk bertakoak, besteak bertan hildakoak. 100 bizitza bortxaz supituki moztuak. Nonbaiten irakurri edo entzun nuen, baina ez dut Udalaren webgunean horren berri topatu.

Amaitzeko, hona hemen Iñaki Alforja eta Iban Toledok Jose Miguel Etxeberriaren kasuaren berri emateko egiten ari diren dokumentalaren teaserra: Bolante baten historia.

La columna de @anderiza de ayer invita a reflexionar de qué va la vida. Hoy, mañana y siempre. Léanla. Está suprema. pic.twitter.com/gR6hot7bqa

— JuanPablo Mtz-Cajiga (@JuanChavito) December 25, 2020

«Abenduaren 20a, duela urte batzuk, nire furgoneta meloneroan sartu nintzen goizeko zazpietan, oraindik gau iluna zela. Kontaktuan sartu giltza, buelta eman eta ahots bat entzun nuen gertu: Hola, buenos días. Irratia izango zela pentsatu nuen, baina itzalita zegoen. Biratu eta atzealdean, iluntasunean, sumatu nuen gizon bat erdi makurtua, altxatzen, besoak mugituz. Beldurrezko oihu batek egin zidan ihes. Oso urduri hitz egin zidan gizonak: ¡Tranquilo, yo solo dormir, no pasa nada!».

«Berrogeitaka urteko aljeriarra zen, gaua bertan pasatzera sartu zena, giltzaz itxi ez nuen atzeko atetik. Desenkusatu egin zen, tarte batez hizketan aritu ginen, bere abenturak eta itxaropenak kontatu zizkidan, manta jaso eta kalean gora alde egin zuen».

«A zer gau gogorrak pasa beharko zituen, hainbeste hotz, bakardade eta beldurrez gainezka. Aljeriarraren istorioa (pertsona bat bakar-bakarrik lurralde arrotzean, gau izoztua pasatzeko hartuko duen inor gabe) duela bi mila urteko bikotearena da funtsean, arotza eta haurdun dagoen emakumearena, ustez gaur ospatzen duguna».

«Gabonak guri buruz eta gainerakoak nola tratatzen ditugun galdegiten digun istorioa dira, eta hain da galdera zuzena ezen agian horregatik isilarazten baitugu kaleko argiak, erosketen burrunba eta oparien zalaparta artean. Agian ez onartzeagatik bi mila urte ondoren gauza bera egiten dugula: ez ikusiarena egin, beldur izan edo kanporatu aterpe bila daudenak».

Esan bezala, 2020ko abenduaren 24an plazaratu du El Diario Vascok Ander Izagirreren Noche mala zutabea.

Merezi duelakoan euskaraz jarri dut. Beste batek hobeto euskaratuko luke, baina nik egin dut eta horixe atera zait.

Aljeriar bat aipatzen du Anderrek testuan eta boteprontoan niri 1958an Oranen (Aljeria) jaio eta 2018an Parisen (Frantzia) zendutako musikari bat etorri zait gogora: Rachid Taha. Carte de séjour taldeko sortzailea (Mano Negra eta hauen bidea zabaldu zuena).

Douce France kanta. Euskal Herri maitea edo Mi querida España izan daitekeena.

Etxeko uzta / Pandemoniyua saioa egiten ari da Ramon Zabalegi Naiz Irratian, hainbat artista eta kulturzaleri hitza emanez. Ez ditut nahi nituen guztiak entzun, bizitzak ematen duena ematen duelako.

Kontua da itxialdia eta pandemia nola bizitzen ari diren dela galdera ohiko bat. Ea zer sentimendu dituzten egoera honen aurrean.

Galdera entzuten dudanean adi egoten naiz, jakin nahi dudalako pertsona hauek nola bizi izan duten eta bizitzen ari diren pandemia.

Gaur goizean nire buruari egin diot galdera eta erantzuna garbia izan da: haserrea sumindura puntutik gertu.

Zabaldu parentesia.

Larunbat goizean etxe alboko botikara jaitsi nintzen. Zain nengoela albokoaren solasaldia entzun nuen. Gutxi gorabehera:

-Zer da botika hori?, galdetu zuen 60 urteak beteta zituen gizaseme batek.

-Lasaigarri bat, erantzun zion botikariak.

-Bai, osasun munduan zabiltzatenok horrelakoak behar dituzue. Alabak geriatriko batean egiten du lan. Gaizki dago, gaizki daudelako. Jende gutxi lanean eta ez dakit zergatik ez duten gehiago kontratatzen. Agian ez dago aukerarik. Ez dakit.

Itxi dezadan parentesia.

Nire egoera ez dela kexatzeko modukoa. Ados. Ni baino dezente okerrago dagoela jende mordoa. Bale.

Baina besteek baino hobeto egoteak ez du esan nahi isil-isilik irentsi behar izatea dena, meza entzuten egongo bagina bezala.

Larunbatean entzundako beste podcast bateko protagonista etorri zait burura. María del Carmen Lozano, Juan Carlos Ortegaren pertsonaietako bat, Indiara joan zena barruko bakearen bila eta bata bestearen atzetik akabatu zituenak ez dakit zenbat monje.

Fikzioaren indarra norberaren haserreak bideratzeko. Badakizue.

En busca de la paz interior, este apunte en castellano.

¿Quién acabó con el caserío Txanpuene? Este apunte en castellano

Covid-19ak ekarri digun gauza onen artean dago inguruko toki ezkutu eta ez hain ezkutuetan barrena muturra sartzearena.

Duela hilabete pasatxo, igande batez, buelta bat eman genuen Gorka Juliok eta biok Donostiatik barrena.

Albako dukeen Arbaizenea jauregia zehatz-mehatz non zegoen erakutsi zidan Gorkak. Alboan dago (zegoen hasi beharko dugu idazten) Txanpuene baserria. Biak ala biak non zeuden banekien, gutxi gorabehera, baina gauza batengatik edo bestearengatik inoiz hurbildu gabea nintzen.

Pena! Azkenekoz @iturri eta biok egon ginen bertan eta orain lurrera doa. pic.twitter.com/q9zKTvBTYX

— Gorka Julio (@teketen) December 3, 2020

Aste honetan bertan piztu zen pilotua. Argi gorria berriro ere. Batez ere Mikel Elkoreberezibar Belokik jarri zuen fokua. Ostiral arratsaldean etorri da albiste txarra: eraisten ari zirela baserria. Porlanak 300 urteko historia estaliko du.

Txanpuene baserria eraisten hasi dira.

Atzo baserria hustu eta gero, gaur ekin diote eraikina botatzeari.

Eguna amaitzerako, hiru mendeko historia desagertuta egongo da.@irutxulo pic.twitter.com/wSQfCdk7WD

— Mikel Elkoroberezibar Beloki (@melkoroberezib) December 4, 2020

2016ko maiatzean Nerea Lizarraldek elkarrizketatu zituen Iñigo Etxabe maizterra eta Mireia Mochales auzotarra. Etxabe sendia 150 urtez maizter izateak ez du bertan jarraitzeko eskubiderik ematen.

Egoera honek hamar urte atzera eraman nau. 2010eko Giza Eskubideen Zinemaldian, Jose Luis Rebordinosek zuzendu zuen azken edizioan, «Bil'in My Love» filma proiektatu zuten. Loturan sartzen bazarete, konprobatuko duzue filma Victoria Eugenian bota zutenean asko haserretu nintzela ikusleen artean zeudenen batzuen erreakzioa zela eta. Baina hori ez dut gaur nabarmendu nahi.

2005ean Bil´in herrira (Zisjordania) joan zen Shai Carmeli-Pollak ekintzaile israeldarra bertan gertatzen zena filmatzera. Israelgo Estatua harresia altxatzen ari zen eta aipatu herriko lurraldeak bitan banatzen. Beste toki batzuetan bezala, herriko jendea egoera horren kontra altxatu zen. Izan ere, herriak eta familiak zatitzen baititu aipatu murruak.

Nabarmendu nahi dudana filmaren hasierako eszena hau da: Palestinako baserritar bat erotzeko moduan jartzen da etxeko olibondoak mozten hasten direnean.

Min hori oso gertukoa egiten zait. Gurean aita jaio zen baserria eraitsi baitzuten duela hogei bat urte. Ni gazteago harrapatu ninduen eta axolagabe, baina amak beti dio aitari egoera hark aldarazi ziola umorea eta, bere ustez, horregatik gaixotu zela.

Iñigo Etxabek 2016ko elkarrizketan dioenaren arabera, 2005ean hasi ziren lehen danbor hotsak. 15 urtez egon dira ba borrokan. Rafael Chirbesek badu nonbait idatzia (edo esana) guztion betebeharra dela gaitza/gaizkia etxeko atarian aguantatzea, bost minutuz bada ere. Etxabe sendia urte luzez egon da horri aurre egin nahian. Nire elkartasuna eta aitortza dute. Etxean zaharrak badaude, zaindu ditzatela. Kosta egingo baitzaie hortik errekuperatzea.

Eta honek guri interpelatzen gaitu gizarte, herri, jendarte edo dena delako moduan: nork akabatu du Txanpuene baserria?

1963an Bob Dylanek Who Killed Davey Moore? (Nork akabatu zuen Davey Moore?) kanta egin zuen garai hartan borroka baten ondoren hildako boxeolari baten gertaeraren harira.

Dylanen erretratuari jarraikiz, denok dugu aitzakia: epaileak, publikoak, boxeolariaren ordezkariak, apustulariak, kirol kazetariak, beste boxeolariak (Sugar Ramos)...

Hori bai, boteretsuek irmoki lotzen direnean "zerbait legearen arabera egin da" esaldira, normalean horrek adierazi nahi du argumentuen bateria agortu egin zaiela.

Apunte hau gaur hil den Alfredo Grimaldos kazetariari eskaini nahi diot. Gugan bego!

El arte de Markos Gimeno Vesga, este apunte en castellano

Esan bezala, Sustatun dago notizia: Markos Gimeno, dokumental labur hunkigarria. Astelehen eguerdian edo ikusi nuen Leireren txioa.

Markos Gimeno, dokumental labur hunkigarria - @sustatu bidez https://t.co/o6m5GjkYWq

— leire narbaiza arizmendi 😷 (@txargain) November 30, 2020

Eta iluntzean egon nintzen Dapak eginiko hamabi minutuko laburra begiratzen, muturrean marraztutako irribarrea kendu ezinik.

Ildo nagusia 404 egun Markus barik erakusketa da, 2020ko hasieran egon zena ikusgai Ermuan.

Garai horretan, Luisillo Zavala artistarekin egin genuen topo lagun batek eta biok Egian. Luisillo egon berria zen erakusketa ikusten. Behin eta berriro esan zigun ez galtzeko aukera, Donostiara ekartzeko ahaleginak egin behar genituela, gehituz.

Ezin izan nuen erakusketa bisitatu.

Donostiara ekartzea ez dago nire esku, baina saiatu beharko da ateren bat edo beste jotzen, zeren irudiek gehiagorako gogoa pizten baitute.

Lagunei esker egina dago erakusketa eta batek dio (ez dakit izena, sentitzen dut) haren ordenagailuan ibili bai, baina soilik %5a erakutsi zutela Ermuan.

Behin egon nintzen Markosekin: eibar.org-eko afari batean izan zen orain gogoratzen ez dudan garaian.

Markos bipolarra zen (eta ez zuen ezkutatzen); bere buruaz beste egin zuen 2018aren bukaeran (eta familiak ez du hori ezkutatu).

Horretaz aparte sormenezko sumendia zuen bere baitan: palindromo-egilea (zerorajasoa.com), musikaria (Puto Amoak Matematiketan aka PAM taldeko kidea), kabaretero (SkizopozikS ikuskizuna, adibidez), graffiti-egilea.. Eta beste gauza asko.

Bideoari begira hainbat esaldi apuntatu ditut: leer es iracurrar; gizartea da gaixo dagoena (arrebak); estigma; beti kontatzen zituen bere gorabeherak (PAMeko kide batek); por exceso de imaginación me veo obligado a vender ideas; método gutiérrez: egin guti, egin errez; hasta la victoria, siembre...

SkizopozikS ikuskizunarekin Igeldon egon zen 2017ko otsailean Poltsiko Antzerkia jaialdiko programazioan. Apuntea amaitzeko ikuskizunaren jokaldi onenak jasotzen dituen bideoa itsatsi dut azpian, nahiz Markos berak esan oraindik borobildu gabe zegoela irudiak hartu zirenean.

Radar Covid

Ostiral iluntzean bizilagun batekin egin nuen topo igogailuan. Laburbilduz: kontatu zidan positibo eman zuela hilaren 9an. Galdetu nion ea instalatua zuen #RadarCovid aplikazioa eta baietz erantzun zidan. Horra hor arrisku-kontaktuaren misterioa agerian.

Aplikazioak soilik bi metroko distantzia hartzen du kontuan, paretak gorabehera.

Loiolako kuartela

Duela bost urte idatzi nuen apunte bat 1985aren bueltan nola bizi nintzen jasoz.

Bertan ez da auzoko kuartela agertzen. Agian egunen batean idatziko dut zerbait horretaz. Auskalo.

Etxe aldamenean kuartela baitzegoen. Guretzat erabat normala zen kakiz jantzitako soldaduak etxeko bueltan ikustea cetme-a (fusila) soinean. Horregatik sarean jendea eskandalizatu egiten bada Euskal Herriko paraje batean Espainiako Armadako tropak maniobrak egiten ikusi dituela esanez, nire anormalidadeak egoera hori erabat normalizatua dauka. Eta ez naiz harritzen. Oraindik ere.

1992an alde egin nuen baserritik. Gero etxea eta kuartela bota egin zituzten.

Aste honetan Armadak Loiolako Kuartela utziko duela argitaratu da. EAJren negoziazioak tartean, nahiz eta Eneko Goia alkateak aurreko korporazioen lana ere aintzat hartu. Berri ona, dudarik gabe. Baina denok bagenekien ez zirela asko aldenduko: Gipuzkoatik armada nekez joango baita lurraldea Espainiako Estatuaren eremupean dagoen bitartean.

Esandakoa: albiste ona.

Maradona

60 urte bete zituen urriaren 30ean. Kosta egiten da jakitea nola iritsi zen adin horretara (duela hogei bat urte heriotzatik oso gertu egon baitzen).

Gauza da Indarkeria Matxistaren kontrako Egunean hil zela, hilak 25 (Fidel Castro duela lau urte hil bezala). Eta Maradonaren bizitza demasekoa izan da begiratzen diogun tokitik begiratuta.

Behin bakarrik ikusi dut zelaian bertatik bertara. 1992ko denboraldian Atotxan Sevillaren elastikoarekin, jada gainbehera zela.

Mito bat hil dela argi dago sarean eta komunikabideetan harrotu dituen hautsak ikusirik.

Gurean Izaro Andres agertu zen Gaztea sarien ekitaldian. Dezepzio hitza aipatu zuen, besteak beste.

Latinoamerikan diferente bizi izan dute? Sarean irakurritako hiru artikulu ipini nituen txio-haritxo batean ostiral gauean.

Maradonak 60 urte egin zituen urriaren 30ean. Egun horretan argitaratu zen hau. https://t.co/jktmp9tx5Z

— Mikel Iturria #ahobizi (😷) (@iturri) November 27, 2020

Interesa baduzue, irakurri. Bestela paso egin eta kitto.

Harian ez dago Ana Tijoux abeslari txiletarra. Maradonaren hiru argazki jarri zituen berak. Hauxe lehena. Komentario sutsuak jaso zituen.

twitter.com/Tc7GXlynrv

— ana / anita tijoux (@anatijoux) November 25, 2020

Amaitzeko gai honekin bi kontu:

1.- Nire egiten dut Hibai Arbidek bere profilean duen definizioa: «Bost kontradikzio baino gutxiago dogmatismoa da».

2.- Eta Miguel Torgaren diarioetatik hartutako sententzia, apunte honen argazki nagusi gisa jarri dudana.

Musika gehiago

Aste honetan bi disko sartu dira etxean. Rafa Ruedak «Rueda» izenekoa argitaratu berri du eta diskoa ostegunean iritsi zitzaidan.

Ostiral iluntzean Victoria Eugeniara joan nintzen Mikel Azpiroz (Fernando Lutxo Neira eta Karlos Aranceguirekin batera) ikustera. Disko lasaigarria da Islak, kontzertua bezainbeste. Oso beharrezkoa bizi dugun garai hauetan.

Gauean Ianire Aranzabe (Esanezin) abeslaria deskubritu nuen Jon Basagurenek Euskadi Irratian aurkezten duen Zidorrean saioan. Gaur bertan zuen ematekoa kontzertua Donostiako Kutxa Kultur gunean, baina bertan behera geratu da. Oraingoz bi kanta soilik daude eskuragai; laster diskoa argitaratuko du.

Larunbat goizean, Ibon RG bidez Xabier Bastida Abaunz-i eginiko elkarrizketa batekin egin nuen topo.

"Ezagutzen dudan euskarazko trapa Wazemanken mailakoa da. Euskal Herrian trapa ganoraz egiten dutenak etorkinen seme-alabak dira. 18-20 urteko gazteak gauza onak egiten ari dira Bilbo inguruan. Nickzzy edo The Point, adibidez. (1)

— ibonrg (@tiutaka) November 28, 2020

Oraindik ez dut behar duen arretaz irakurri, baina txio kate horretan azpimarratuta dauden hitzak aintzat hartzekoak dira. Nickzzy eta The Poing bizkaitarrak aipatzen ditu musika urbano berriaren lekuko.

Soinu banda lehiatua gaurkoa. Oier Aranzabalek Rafa Ruedaren Ihes puntua kantari eginiko bideoa aukeratu dut. Hitzak Elena Olaverenak dira.

Contradicciones andantes, este apunte en castellano

Noviembre. 19, 20, 21... La violencia no tenía fin, este apunte en castellano

1975eko azaroaren 20an hil zen Franco. Diotenez, asteak zeramatzaten artifizialki bizirik mantentzen eta, azkenean, Jose Antonio Primo de Rivera hil zen egun berean itzali zuten makina.

1978ko azaroaren 20an ETAk (ez dakit miliek edo polimiliek) Benjamin Sancho guardia zibila eta Jose Benito Sanchez polizia hil zituen Basaurin. 33 polizia futbolean ari ziren bitartean tirokatu zituzten. Hainbat zauritu egon zen eta bi hildako, goian aipatutakoak.

1980ko azaroaren 21ean Komando Autonomoek Aurelio Prieto hil eta Eduardo Izquierdo zauritu zituzten Ibarran. Guardiak zibilak biak, pertsona pare bat identifikatzera zihoazela hauetako batek egin zien tiro.

1984ko azaroaren 20an hil zuten Xanti Brouard. GALek hil zuen tiroz Bilboko mediku kontsultan HBko buruzagia.

1989ko azaroaren 20an hil zuten Josu Muguruza Madrilgo Alcala Hotelean, diputatu akta hartu berritan. Ultraeskuinak tirokatu zituen aipatu hotelean HBko diputatuak. Iñaki Esnaola larriki zauritu zuten.

1991ko azaroaren 19an ETAk Pedro Carbonero guardia zibila hil zuen Galdakaon, neska lagunarekin paseoa ematen zuen bitartean.

2000ko azaroaren 21ean ETAk Ernest Lluch hil zuen Bartzelonan. Unibertsitatetik etxeratu berri, garajean egin zion tiro etakide batek.

Ezezagunen datuak COVITEk sarean duen terrorearen mapatik hartu ditut. Antzeko ekimen gehiago daude sarean, baina horri erreparatu diot badudalako lagun bat askotan bertxiokatzen dituena Consuelo Ordoñez-ek hildakoak gogoratzeko idazten dituen txioak. Hots, COVITE elkarteko presidentea eta Gregorio Ordoñez PPko Donostiako zinegotziaren arrebarenak.

Behin galdetu nion lagunari ea zergatik egiten zuen hori. Esan zidan askotan ez zegoela ados Consuelok esaten zituen gauzekin, baina erabaki zuela hari bide ematea, diskurtso hori gurean gehiago ikusi beharra dagoelako.

Ni laguna baino gutxiago nago orokorrean ados Consuelorekin, baina behin baino gehiagotan zer pentsatua ematen dizkidate bere txioek.

Brotxa potoloa hartu eta gutarrak zein kontrarioen arteko lerroa erraz margotzen dugun garai hauetan hauxe zen gaur idatziz kontatu nahi nizuena. Besterik ez.

Gaurko musika Jabier Muguruzarena da. Mireia Otzerinjauregi eta Jorge Drexler ahotsetan eta Angel Unzu gitarrarekin entzungo dituzu. Letra Bernardo Atxagarena da. Kanta: Bizitza bizitza da.

P.S.: Lerroburuan «Indarkeriak ez zuen etenik» idatzi dut eta gero munduari begiratu eta pentsatu: «baikorregia hori lehenaldian idaztea».

Ostiral arratsaldean «Las grietas de América» liburua aurkeztu zuen Mikel Reparaz kazetariak Donostiako Victoria Eugenia Antzokiko Club aretoan. Beheko bideoan ikus dezakezue Iñigo Artamendik gidatutako ordubete inguruko solasaldia.

Liburuaren abiapuntuari buruz galdetuta, hauxe bota zuen Reparazek koadernoen inguruan.

«Telebistan eta irratian aritzen garen kazetariok istorioak minutu batean kontatzen ditugu eta asko kanpoan gelditzen dira. Beti bi koaderno eramaten ditut soinean: bata, kazetaritza kronikak egiteko; bestea, hausnarketak eta bestelako elkarrizketak jasotzeko. Azken koaderno hau erabili dut liburua idazteko».

Ostiral arratsaldean bertan hasi nuen «El viejo periodismo» liburuxkaren irakurketa. Revista 5W-k kaleratu berri du eta bertan Martin Caparros eta Agus Moralesek izandako solasaldi luzea ageri da. Larunbat arratsaldean amaitu dut irakurketa. Gustura astindu dut arkatza: makina bat esaldi azpimarratu ditut eta oraintxe txorroskiloaren behar larria du gaixoak.

Azken zatian, biak libretei buruz hizketan topatu ditut:

Agus Morales: Ez-fikzioa idazteko dudan armarik garrantzitsuena, nabarmen gainera, nik egunerokoa deritzodana da. Erreportajeak hainbat modutan egiten ditut. Libreta batekin izan daiteke, grabatuz (...), notak hartuz edo sentsazioaz gogoratuz... Dena jasotzen dut eta egunean bertan, hurrengoan gehienez ere, ordenagailuan garbira pasatzen dut (...) Badago ahalmen handiko jendea, gutxi behar duena asko egiteko. Magia. Nik gutxi dakit egiten eta asko behar dut horretarako; gainera memoria txarra daukat (...) Aipatutako egunerokoa, beste izen bat har dezakeena, oso erabilgarria da kronikak eta erreportajeak idazteko, baina batez ere liburuak idazteko.

Martín Caparrós: Nik ere dena momentuan idazten dut. Beti libreta beltz batzuk ditut inguruan. Idazten dudan gehiena jada nire libretetan dago (...) Ordenagailuan ordenatu egiten dut (...) Ez dut apuntatzen esaten didatena, beti grabatu egiten dut esaten didatena. Apuntatzen duzunean ahotsaren testura galtzen baituzu, eta testura pertsonak dioena bezain erabakigarria da.

Agus Morales: Libreta oso erromantikoa da, baina zuk diozun horrekin bat nator ni ere. Nik ahal dudan guztietan grabatu egiten dut, eta askotan entzuten dudan ahotsa gero buruan errepikatu egiten da, eta testuari musika emateko balio izaten dit. Grabatzea garrantzitsua da, nahiz eta batzuetan ezinezkoa den.

Martín Caparrós: Neketsua da, gero entzun eta transkribatu behar duzulako. Baina diskurtso bakoitzaren inflexioak gordetzeko balio du. Gainerakoan, diskurtso guztiak homogeneizatu egiten dira, kazetari gehienek egiten dutena, bide batez. Elkarrizketatuak nik periodistiqués esaten diodan hizkuntzan jartzen dituzte: ustezko hizkuntz zuzena, dotorea, errepikapenik eta zalantzarik gabea. Ene ustez erabat kontrakoa egin beharra dago, ahal den neurrian mantendu ahotsezko testu horien birjintasuna idatzizko testuetan. Eta horretarako grabatu beharra dago.

Amaitzeko garrantzitsua iruditu zaidan detailea: berriki Cháchara izeneko bloga zabaldu du Caparrosek.

Gaurko kanta ere Reparazi lapurtu diot: The Road I Must Travel, Tom Morelloren The NightWatchman bakarkako proiektukoa.

Los cuadernos de los periodistas, este apunte en castellano